Бақылау сұрақтары

1. Когнитивті лингвистиканың зерттеу нысаны, ә діс-тә сілдері.

2. Когнитивті лингвистиканың қ алыптасуы мен дамуы, ө зіндік ерекшеліктері.

Когнитивті лингвистиканың тіл білімінің жаң а ағ ымдарымен байланысы, олардың зерттеу объектісіне қ атысты ортақ мә селелер мен айырмашылық тар.

3. Психолингвистика жә не когнитивті лингвистика.

4. Когнитивті лингвистика жә не тілдік қ атынас.

5. Когнитивті лингнвистиканың этнолингвистикамен, лингвомә дениеттаныммен байланысы.

6. Ә леуметтік лингвистика жә не когнитивті лингвистика.

7. Когнитизм жә не когнитология. Когнитологияның жеке тармақ тары.

8. Ғ ылыми когнитологиялық федерация туралы тү сінік.

9. Когнитивті психология. Когнитивті социология. Когнитивті антропология. Когнитивті лингвистика.

10. Бұ л ғ ылымдардың қ азіргі қ оғ амда алатын орны.

11. Қ оғ амдық –гуманитарлық ғ ылым салаларындағ ы антропоцентризм парадигмасы жә не когнитивизм бағ ыты.

12. Шетелдік ғ ылымда когнитивті парадигманың қ алыптасуы мен дамуы.

13. Когнитивті лингвистикағ а қ атысты алғ ашқ ы ең бектер мен зерттеулер.

14. Когнитивті лингвистика туралы ғ алымдардың пікірлері, кө зқ арастары, тұ жырымдары.

15. Қ азақ тіл біліміндегі осы саладағ ы алғ ашқ ы ізденістер.

16. Ахмет Байтұ рсыновтың таным негіздеріне қ атысты ой-тұ жырымдары мен кө зқ арастары.

17. Мағ жан Жұ мабаевтың тіл, ой, сана арқ ылы адамзаттың даму процесін сипаттауы.

18. Сә рсен Аманжоловтың таным процесі туралы кө зқ арасы.

19. Тіл мен таным бірлестігі.

20. Тіл жә не ойлау.

21. Ойлау жә не сө йлеу.

22. Таным процесі мен сө йлесім ә рекетінің тү рлері, олардың арасындағ ы байланыс.

23. Тіл, адам, таным арақ атынасы.

24. Тілдік қ ұ рылымдарды зерттеудегі когнитивтік бағ ыт.

25. Метафораны зерттеудегі когнитивтік бағ ыт.

26. Тілдік таным жә не ғ аламды зерделеу.

27. Тілдік модельдер туралы тү сінік.

28. Мә дениет контексіндегі ғ аламның тілдік моделі.

29. Мақ ал-мә телдердің танымдық мә ні.

30. Тең еулік конструкциялардың танымдық мә ні.

31. Метафоралардың, сө з-символдардың танымдық қ ызметі.

32. Тілдік қ ұ рылымдық саты. Когнитивистиканың негізгі қ ұ рылымы. Гештальт теориясы.

33. Когнитивистика ұ ғ ымдары. Концепт, концептосфера, концептуализация ұ ғ ымдары. Ойбейне, прототип, сценарий, фрейм туралы тү сінік.

34. Тілдік модель. Мұ ң концептісі.

35. Когнитивистикадағ ы қ ұ ндылық категориясы.

36. Тезаурус туралы тү сінік.

37. Сө з таптарын когнитивтік тұ рғ ыдан қ арастыру.

38. «Етістіктену» теориясы. Кү рделі зат есімдердің, туынды сө здердің жасалуының танымдық негіздері.

39. Эмоция жә не ақ парат. Кө ркем шығ арманың символдық қ ызметі. Тілдік тұ лғ аның когнитивтік дә режесі.

40. Когнитивистикадағ ы метафора теориясы. Концептуалдық метафора ұ ғ ымы. Метафораның танымдық сипаты.

Пайдаланатын ә дебиеттер тізімі:

1. Э.Оразалиева Танымдық қ азақ тілі. Алматы, 2005.

2. Жаманбаева Қ. Тіл қ олданысының когнитивті негіздері, Алматы, 2003.

3. Манкеева Ж. Қ азақ тілін зерттеудің когнитивті негіздері // Тілтаным, 2001, №4.

4. Маслова В.А. Когнитивная лингвистика. Минск, 2004.

5. Лакофф Дж. Когнитивная семантика. // Язык и интеллект. М, 1995.

6. Ченки А. Современные когнитивные подходы к семантике: сходства и различия в теориях и целях // Вопросы языкознания. 1996, №2, с 68-78.

7.Ченки А. Семантика в когнитивной лингвистике // Фундаментальные направления современной американской лингвистики. М, 1997. с 340-369.

8. Б.Ақ бердиева Лексика-фразеологиялық жү йедегі мифтік-танымдық тұ жырымдар. КДА, Алматы, 2002.

9. Ә.Қ айдар Қ азақ тіл білімінің ө зекті мә селелері.

10. Е.Жанпейісов Этнокультурная лексика казахского языка. Алматы, 1989.

11. Маслова В.А. Лингвокультурология. М, 2001.

8.Б.Ақ бердиева Лексика-фразеологиялық жү йедегі мифтік-танымдық тұ жырымдар. КДА, Алматы, 2002.

9.Ә.Қ айдар Қ азақ тіл білімінің ө зекті мә селелері.

10.Е.Жанпейісов Этнокультурная лексика казахского языка. Алматы, 1989.

11.Маслова В.А. Лингвокультурология. М, 2001.

1. Кубрякова Е.С. Семантика производного слова // Аспекты семантических исследований. М., 1980

2. Резанова З.И. Функциональный аспект словообразования: Русское производное имя. Томск, 1996

3. Кронгауз М.А. Семантика. М., 2001

4. Кубрякова Е.С. Теория номинации и словообразование // Языковая номинация: Виды наименований. М., 1977

5. Кубрякова Е.С. Семантика в когнитивной лингвистике (о концепте контейнера и формы его объективации) // Известия Академии наук. Серия литературы и языка. 1999

6. Лангакер Р. Когнитивная грамматика. М., 1992

7. Чейф У. Значение и структура языка. М., 1975

8. Сыздық Р. Сө з қ ұ діреті. Алматы, 1997.

9. Жаманбаева Қ. Когнитивті лингвистика негіздері. 1998.

10. Байтұ рсынұ лы А. Шығ армалары. Алматы, 1989.147-190-бб.

11. Қ асым Б. Сө зжасам: Семантика. Уә ждеме. Алматы, 2003.

12. Манкеева Ж. Қ азақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері. //Тілтаным-2004. №1.

Когнитивті лингвистика пә ні бойынша тест сұ рақ тары:

1. Когнитивтік ғ ылымдардың қ айнар кө зі болып табылатын бағ ыттар қ андай?

А) логикалық, лингвистикалық, психологиялық, нейрофизиологиялық;

В) логикалық, когнитивтік, ә леуметтік, философиялық;

С) когнитивтік, психологиялық, лингвистикалық, логикалық;

Д) логикалық, лингвистикалық, нейрофизиологиялық; философиялық;

Е) ә леуметтік, философиялық, логикалық, лингвистикалық.

2. Когнит сө зінің беретін мағ ынасы не?

А) ұ ғ ым; В) білім; С) сө здік; Д) тү йсік.

3. Дә ріптелген эталонды ү лгі қ алай аталады?

А) схема; В) фрейм; С) сценарий; Д) прототип.

4. Когнитивтік жү йе бө лшектері қ алай аталады?

А) есте сақ тау; В) концептуалдық қ ұ рылым; С) концепт; Д) символ.

5. Когнитивтік бірлік қ алай аталады?

А) концепт; В) прототип; С) когнит; Д) метафора.

6. Когнитивтік лингвистикада қ олданылатын білімдік процестердің бірін кө рсетің із.

А) талдау; В) есте сақ тау; С) оқ у; Д) жазу.

7. Когнитивтік лингвистиканың қ алыптасып, дамуына ү лес қ осқ ан ғ алымдардың бірі.

А) Рамстедт; В) Л.В. Щерба; С) Дмитриев; Д) В. Радлов.

8. Қ азақ тіл білімінде тілдік қ ұ рылымдық сатыны анық тағ ан қ ай ғ алым?

А) А. Байтұ рсынұ лы; В) А. Ысқ ақ ов; С) Қ. Жұ банов; Д) С. Аманжолов.

9. Тезаурус деген не?

А) аударма сө здік; В) тү сіндірме сө здік; С) лексиканы тү гел қ амтитын сө здік; Д) сө здің этимологиясын қ арастыратын сө здік.

10. Нақ ты заттардың қ асиеттері мен қ атынастары туралы белгілі ситуациялардың беретін білімінің адам санасындағ ы қ ұ рылымы қ алай аталады?

А) сценарий; В) концепт; С) логика; Д) фрейм.

11. Сан алуан, сан тарапты нә рсені біртұ тас кү йінде қ абылдату қ ызметін не атқ арады?

А) фрейм; В) концепт; С) гештальт; Д) сценарий.

12. Концепт бойынша: Ішкі жан дү ниенің жуасып, бұ йығ уы қ алай аталады?

А) жалығ у; В) жабығ у; С) қ ұ лазу; Д) тү ң ілу.

13. Когнитивтік лингвистикадағ ы мағ ыналық парадигма нешеу?

А) 5; В) 2; С) 3; Д) 4.

14. Ішкі бірлігі, ішкі тұ тастығ ы бір дү ниелерден, терең негізді семиотикалық жасалымдардан қ ұ ралып, сол арқ ылы жеке адамның сана бітімін айқ ындайтын жү йе не деп аталады?

А) қ ұ ндылық; В) сезімталдық; С) саналылық; Д) білімділік.

15. Когнитивтік лингвистиканың термині емес.

А) фрейм; В) семантика; С) тезаурус; Д) фонология.

16. Тілдік бірлікті когниттік тұ рғ ыда қ арастыру немен байланысты?

А) адамның қ оршағ ан ә лемді қ абылдауымен байланысты;

В) тілді грамматикалық тұ рғ ыда талдауымен байланысты;

С) терең білімді болуымен байланысты;

Д) терминологиялық аппараттарды мең геруімен байланысты.

17. Когнитивтік лингвистика қ ай принциптерге сү йенеді?

А) ауырдан жең ілге принципі;

В) антропоцентризм жә не семантикоцентризм принципі;

С) жең ілден ауырғ а принципі;

Д) эстетикалық принцип.

18. Когнитивтік лингвистика пә нінің міндетіне жатады.

А) Когнитивистика саласын қ азіргі тіл білімінің жаң а бағ ыты ретінде тану;

В) тілді грамматикалық тұ рғ ыдан талдау;

С) тілдік бірліктерге ә леуметтік тұ рғ ыдан анализ жасау;

Д) тілдік бірліктерді тарихи тұ рғ ыдан қ арастыру.

19. Когнитивтік лингвистиканың басты мә селесі............ ұ ғ ымдарының ара қ атынасын, мә нін ашу.

А) Тіл → сезім→ ойлау→ қ иялдау;

В) тіл → ойлау→ таным→ шынайылық;

С) тіл → ойлау→ таным → қ абылдау;

Д) тіл → сезім→ ойлау→ қ абылдау.

20. «Тіл мен ойлау ө те жақ ын» деген пікірді қ олдаушы бағ ыт.

А) Менталингвистикалық;

В) паралингвистикалық;

С) бихевиористік;

Д) когнитивтік.

21. Фрейм терминін енгізген кім?

А) Виноградов; В) Л.В.Щерба; С) М. Минский; Д) Мещанинов.

22. Метафораны когнитивтік феномен деп танығ ан ғ алымдар кімдер?

А) Менгес, Бетлинг; В) М.Джонсон, Дж.Лакофф;

С) Рамстедт, Корш; Д) Ч.Филлмор, М.Блэк.

23. Когнитивтік тұ рғ ыда метафора неше фрейм арасында жү ргізілетін шартты ә рекет?

А) 3; В) 4; С) 2; Д) 1.

24. Когнитивтік лингвистиканың негізгі мә селесінің бірі.

А) Таң баның тү рлері мен типтері;

В) тілдік бірліктерді талдау;

С) фонология мә селесі;

Д) психикалық қ ұ былыстардың берілуі.

25. «Тағ дыр» концептісі ө рісінің сө здерін атаң ыз.

А) Тағ дыр, ү лес, бақ ыт, жазмыш;

В) тағ дыр, тіл, жағ дай, қ айғ ы;

С) сыбағ а, жеребе, ойлау, бақ ыт;

Д) тағ дыр, тіл, ойлау, таным.

26. Ретсіздік, аномалия, жө нсіздік, кездейсоқ тық қ ай концептіні қ ұ райды?

А) ғ алами; В) реттілік; С) хаос; Д) тә ртіпсіздік.

27. Когнитивтік лингвистиканы зерттеуге негіз болатын тілдік материалды кө рсетің із.

А) кө ркем ә дебиет мә тіні; В) жаргон сө здер;

С) кірме сө здер; Д) тіл мен сананың ара қ атысы.

28. Ойлау—қ андай категория?

А) логикалық; В) философиялық;

С) филологиялық; Д) психологиялық.

29. Қ озғ аушы сана ә рекетін қ оздырушы кү ш қ алай аталады?

А) объект; В) объект-субъектілік кү ш;

С) объект-денотат; Д) субъект.

30. Заттың образдық бейне суреттеріне не жатады?

А) ұ ғ ымдық бейне мен дыбыстық бейне;

В) кө ркем шығ армадағ ы бейне;

С) салынғ ан суреттегі бейне;

Д) кө ркем фильмдегі бейне.

31. Тіл мен ойлау арасындағ ы тығ ыз қ атынастың нә тижесінде қ алыптасатын адамзаттың танымдық, ғ ылыми, мә дени тә жірибесін танытатын ғ ылым... деп аталады.

А) мә дениеттану; В) психолингвистика;

С) ә леуметтік тілтаным; Д) когнитивтік лингвистика.

32. Когнитивтік категорияларды анық таң ыз.

А) Ес, семантикалық қ орытынды, тү сіну, жоспарлау;

В) сө з таптары, етістік, дискурсты басқ ару, ойлау;

С) сө йлем, грамматикалық, есте сақ тау, семантикалық қ орытынды;

Д) сө з, сө з мағ ынасы, ойлау, аналитикалық тә сіл.

33. Когнитивтік лингвистика тілді қ ай тұ рғ ыдан зерттейді?

А) Семантикалық, грамматикалық;

В) морфологиялық білім жинау;

С) білім жинау, қ олдану жә не оны тү сіну моделін қ ұ ру;

Д) лексика-семантикалық мағ ынаны анық тау.

34. Тілдік-қ ұ рылымдық сатының жоғ ары формасы не?

А) Тіл дә лдігі; В) тіл шеберлігі;

С) мақ сатты стиль; Д) коммуникативтік сана.

35.Тілдік-қ ұ рылымдық саты А. Байтұ рсыновтың қ ай ең бегінде баяндалғ ан?

А) «Тіл-қ ұ рал»; В) «Қ ырық мысал»; С) «Ә дебиеттанытқ ыш»;

Д) «Тіл қ исыны».

36. «Бейне, қ ұ рылым, біртұ тас форма» деген мағ ынаны білдіретін сө з.

А) Фрейм; В) гештальт; С) сценарий; Д) тезаурус.

37. Дара тұ лғ а, эмоция, ішкі қ ажеттілік не арқ ылы ө теді?

А) Фрейм; В) гештальт; С) сценарий; Д) тезаурус.

38. Мысал ө лең нің апатты кезең і қ ашан кө рінеді?

А) Шығ арманың басында; В) шығ арманың ортасында;

С) шығ арманың аяғ ында; Д) шығ арманың қ орытынды тұ сында.

39. «Шырылдауық шегірткенің» апатты кезең і қ ай жолдан кө рінеді?

А) Селкілде де, билей бер!;

В) Қ айтсын қ олы тимепті;

С) Қ ызық пен жү ріп жазды алды;

Д) Кү з болғ ан соң кетті кү й.

40. Лингвистикалық гештальт теориясының авторы кім?

А) Дж. Лакофф; В) М.Джонсон; С) Ч.Филлмор; Д) М.Блэк.

41. Тү псіз ү рей, тү псіз ой, тү псіз қ асірет, тү псіз тұ ң ғ иық – терең жан кү йлерінің атаулары қ андай атаулар?

А) Метафоралық атаулар; В) эпитеттік атаулар;

С) фразеологиялық атаулар; Д) метонимиялық атаулар.

42. Адамды таным шегімен байланыстыратын не?

А) Эмоция; В) ойлау; С) дара тұ лғ а; Д) тү йсік.

43. Ішкі бірлігі, ішкі тұ тастығ ы бір дү ниелерден, терең негізді семиотикалық жасалымдардан қ ұ ралып, сол арқ ылы жеке адамның сана бітімін айқ ындайтын жү йе... деп аталады.

А) Мұ ң; В) қ ұ ндылық; С) білім; Д) тілдік сана.

44. Мұ ң ү лгісі қ айда пайда болды?

А) Жыраулар поэзиясында; В) жазба ақ ындар поэзиясында;

С) сопылар поэзиясында; Д) зар заман ақ ындар поэзиясында.

45. Эмоция кү йінің ішкі терең процестердің нә тижесінде қ ұ рылым тү зуі... деп аталады.

А) Аффект; В) экзистенция; С) гештальт; Д) концепт.

46. Кү рделі атаулардағ ы метафора қ ұ былысы --...

А) адамның ойлауы мен танымының нә тижесі;

В) адамның щығ армашылық табысы;

С) адамның тіл шеберлігі;

Д) адамның дарындылық қ абілетінің нә тижесі.

47. Аталымдардың жасалуындағ ы тиімді ә діс.

А) акустикалық ә діс; В) ақ параттық ә діс;

С) қ ұ рылым арқ ылы суреттеу;

Д) баяндау ә дісі.

48. Когнитивтік тұ рғ ыдан семантика дегеніміз не?

А) Когнитивтік процестердің заттық ә леммен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

В) когнитивтік процестердің ойлаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

С) когнитивтік процестердің санамен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

Д) когнитивтік процестердің қ абылдаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым.

49. Сө з мағ ынасын когнитивтік тұ рғ ыдан қ арастыруғ а не жатады?

А) Сө з мағ ынасын тура мағ ынада қ арастыру;

В) заттар мен қ ұ былыстар арасындағ ы ұ қ састық тарды анық тау;

С) сө з мағ ынасының атауыштық мә нін анық тау;

Д) сө з мағ ынасын ойлаумен байланыстыру.

50. Ү нің ді ө шір, оқ жылан.

Жас тілеуін жалмағ ан.

Оқ жылан – троптың қ ай тү рі?

А) Метонимия; В) метафора; С) синекдоха; Д) тең еу.

51. Сө йлеушінің тілдік моделінде кө рініс табады.

А) Уә ж, мә н, қ ұ ндылық; В) сө з, мағ ына, сө йлем;

С) сө з мағ ынасы, ойлау, аналитикалық тә сіл.

Д) сө з таптары, етістік, дискурс.

52. Поэтикалық мысалда жан кү йі қ андай бағ ытта болады?

А) Бір бағ ытта; В) кө п бағ ытта;

С) қ арама-қ арсы бағ ытта; Д) бытыраң қ ы бағ ытта.

53. «Қ арғ а мен тү лкінің» апатты кезең і, шарық тау шегі қ ай фразада кө рінеді?

А) Басы айналды қ арғ аның; В) Ірімшік жерге салп етті;

С) Қ у кетті, іс бітті; Д) Қ арғ а қ арқ етті.

54. Бейне тудыруғ а бейімді етістік шағ ын атаң ыз.

А) Келер шақ; В) ө ткен шақ; С) ауыспалы осы шақ;

Д) ежелгі ө ткен шақ.

55. Таным процесінің қ озғ аушы кү ші не?

А) Ішкі терең қ ажеттілік; В) тү йсік пен сезім;

С) білімділік; Д) ой мен қ абылдау.

56. Ішкі ниет қ алай аталады?

А) Гештальт; В) энтелехия;

С) фрейм; Д) дискурс.

57. Сана ә рекетінің сө йлеу ә рекетімен байланыс схемасын кө рсетің із.

А) Елес→ ой→ тіл; В) ұ ғ ым→ ой→ тіл;

С) ой→ ұ ғ ым→ тіл; Д) ой→ ес→ тіл.

58.Тіл табиғ атын тануғ а қ атысы жоқ ғ ылым саласы.

А) психология; В) антропология;

С) логика; Д) химия.

59. Когнитивтік лингвистиканың практикалық маң ызы неде?

А) Тілдің грамматикалық тұ лғ аларын мең гертуде;

В) тілдік бірлік семантикасын танытуда;

С) тілдік бірліктің дыбысталуын мең гертуде;

Д) сө йлем қ ұ рылысын мең гертуде.

60.Метафораны когнитивтік бағ ытта қ арастырғ ан кім?

А) Н.Оралбаева; В) Б.Қ асым;

С) Ғ.Қ алиев; Д) Р.Сыздық ова.

ІІ нұ сқ а

1. Тіл мен ойлау арасындағ ы тығ ыз қ атынастың нә тижесінде қ алыптасатын адамзаттың танымдық, ғ ылыми, мә дени тә жірибесін танытатын ғ ылым... деп аталады.

А) мә дениеттану; В) психолингвистика;

С) ә леуметтік тілтаным; Д) когнитивтік лингвистика.

2. Когнитивтік категорияларды анық таң ыз.

А) Ес, семантикалық қ орытынды, тү сіну, жоспарлау;

В) сө з таптары, етістік, дискурсты басқ ару, ойлау;

С) сө йлем, грамматикалық, есте сақ тау, семантикалық қ орытынды;

Д) сө з, сө з мағ ынасы, ойлау, аналитикалық тә сіл.

3. Когнитивтік лингвистика тілді қ ай тұ рғ ыдан зерттейді?

А) Семантикалық, грамматикалық;

В) морфологиялық білім жинау;

С) білім жинау, қ олдану жә не оны тү сіну моделін қ ұ ру;

Д) лексика-семантикалық мағ ынаны анық тау.

4. Тілдік-қ ұ рылымдық сатының жоғ ары формасы не?

А) Тіл дә лдігі; В) тіл шеберлігі;

С) мақ сатты стиль; Д) коммуникативтік сана.

5.Тілдік-қ ұ рылымдық саты А. Байтұ рсыновтың қ ай ең бегінде баяндалғ ан?

А) «Тіл-қ ұ рал»; В) «Қ ырық мысал»; С) «Ә дебиеттанытқ ыш»;

Д) «Тіл қ исыны».

6. «Бейне, қ ұ рылым, біртұ тас форма» деген мағ ынаны білдіретін сө з.

А) Фрейм; В) гештальт; С) сценарий; Д) тезаурус.

7. Дара тұ лғ а, эмоция, ішкі қ ажеттілік не арқ ылы ө теді?

А) Фрейм; В) гештальт; С) сценарий; Д) тезаурус.

8. Мысал ө лең нің апатты кезең і қ ашан кө рінеді?

А) Шығ арманың басында; В) шығ арманың ортасында;

С) шығ арманың аяғ ында; Д) шығ арманың қ орытынды тұ сында.

9. «Шырылдауық шегірткенің» апатты кезең і қ ай жолдан кө рінеді?

А) Селкілде де, билей бер!;

В) Қ айтсын қ олы тимепті;

С) Қ ызық пен жү ріп жазды алды;

Д) Кү з болғ ан соң кетті кү й.

10. Лингвистикалық гештальт теориясының авторы кім?

А) Дж. Лакофф; В) М.Джонсон; С) Ч.Филлмор; Д) М.Блэк.

11. Тү псіз ү рей, тү псіз ой, тү псіз қ асірет, тү псіз тұ ң ғ иық – терең жан кү йлерінің атаулары қ андай атаулар?

А) Метафоралық атаулар; В) эпитеттік атаулар;

С) фразеологиялық атаулар; Д) метонимиялық атаулар.

12. Адамды таным шегімен байланыстыратын не?

А) Эмоция; В) ойлау; С) дара тұ лғ а; Д) тү йсік.

13. Ішкі бірлігі, ішкі тұ тастығ ы бір дү ниелерден, терең негізді семиотикалық жасалымдардан қ ұ ралып, сол арқ ылы жеке адамның сана бітімін айқ ындайтын жү йе... деп аталады.

А) Мұ ң; В) қ ұ ндылық; С) білім; Д) тілдік сана.

14. Мұ ң ү лгісі қ айда пайда болды?

А) Жыраулар поэзиясында; В) жазба ақ ындар поэзиясында;

С) сопылар поэзиясында; Д) зар заман ақ ындар поэзиясында.

15. Эмоция кү йінің ішкі терең процестердің нә тижесінде қ ұ рылым тү зуі... деп аталады.

А) Аффект; В) экзистенция; С) гештальт; Д) концепт.

16. Кү рделі атаулардағ ы метафора қ ұ былысы --...

А) адамның ойлауы мен танымының нә тижесі;

В) адамның щығ армашылық табысы;

С) адамның тіл шеберлігі;

Д) адамның дарындылық қ абілетінің нә тижесі.

17. Аталымдардың жасалуындағ ы тиімді ә діс.

А) акустикалық ә діс; В) ақ параттық ә діс;

С) қ ұ рылым арқ ылы суреттеу;

Д) баяндау ә дісі.

18. Когнитивтік тұ рғ ыдан семантика дегеніміз не?

А) Когнитивтік процестердің заттық ә леммен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

В) когнитивтік процестердің ойлаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

С) когнитивтік процестердің санамен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

Д) когнитивтік процестердің қ абылдаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым.

19. Сө з мағ ынасын когнитивтік тұ рғ ыдан қ арастыруғ а не жатады?

А) Сө з мағ ынасын тура мағ ынада қ арастыру;

В) заттар мен қ ұ былыстар арасындағ ы ұ қ састық тарды анық тау;

С) сө з мағ ынасының атауыштық мә нін анық тау;

Д) сө з мағ ынасын ойлаумен байланыстыру.

20. Ү нің ді ө шір, оқ жылан.

Жас тілеуін жалмағ ан. Оқ жылан – троптың қ ай тү рі?

А) Метонимия; В) метафора; С) синекдоха; Д) тең еу.

21. Сө йлеушінің тілдік моделінде кө рініс табады.

А) Уә ж, мә н, қ ұ ндылық; В) сө з, мағ ына, сө йлем;

С) сө з мағ ынасы, ойлау, аналитикалық тә сіл.

Д) сө з таптары, етістік, дискурс.

22. Поэтикалық мысалда жан кү йі қ андай бағ ытта болады?

А) Бір бағ ытта; В) кө п бағ ытта;

С) қ арама-қ арсы бағ ытта; Д) бытыраң қ ы бағ ытта.

23. «Қ арғ а мен тү лкінің» апатты кезең і, шарық тау шегі қ ай фразада кө рінеді?

А) Басы айналды қ арғ аның; В) Ірімшік жерге салп етті;

С) Қ у кетті, іс бітті; Д) Қ арғ а қ арқ етті.

24. Бейне тудыруғ а бейімді етістік шағ ын атаң ыз.

А) Келер шақ; В) ө ткен шақ; С) ауыспалы осы шақ;

Д) ежелгі ө ткен шақ.

25. Таным процесінің қ озғ аушы кү ші не?

А) Ішкі терең қ ажеттілік; В) тү йсік пен сезім;

С) білімділік; Д) ой мен қ абылдау.

26. Ішкі ниет қ алай аталады?

А) Гештальт; В) энтелехия;

С) фрейм; Д) дискурс.

27. Сана ә рекетінің сө йлеу ә рекетімен байланыс схемасын кө рсетің із.

А) Елес→ ой→ тіл; В) ұ ғ ым→ ой→ тіл;

С) ой→ ұ ғ ым→ тіл; Д) ой→ ес→ тіл.

28.Тіл табиғ атын тануғ а қ атысы жоқ ғ ылым саласы.

А) психология; В) антропология;

С) логика; Д) химия.

29. Когнитивтік лингвистиканың практикалық маң ызы неде?

А) Тілдің грамматикалық тұ лғ аларын мең гертуде;

В) тілдік бірлік семантикасын танытуда;

С) тілдік бірліктің дыбысталуын мең гертуде;

Д) сө йлем қ ұ рылысын мең гертуде.

30.Метафораны когнитивтік бағ ытта қ арастырғ ан кім?

А) Н.Оралбаева; В) Б.Қ асым;

С) Ғ.Қ алиев; Д) Р.Сыздық ова.

ІІІ нұ сқ а

1. Кү рделі атаулардағ ы метафора қ ұ былысы --...

А) адамның ойлауы мен танымының нә тижесі;

В) адамның щығ армашылық табысы;

С) адамның тіл шеберлігі;

Д) адамның дарындылық қ абілетінің нә тижесі.

2. Аталымдардың жасалуындағ ы тиімді ә діс.

А) акустикалық ә діс; В) ақ параттық ә діс;

С) қ ұ рылым арқ ылы суреттеу;

Д) баяндау ә дісі.

3. Когнитивтік тұ рғ ыдан семантика дегеніміз не?

А) Когнитивтік процестердің заттық ә леммен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

В) когнитивтік процестердің ойлаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

С) когнитивтік процестердің санамен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым;

Д) когнитивтік процестердің қ абылдаумен байланысын тү сіндіруші лингвистикалық ұ ғ ым.

4. Сө з мағ ынасын когнитивтік тұ рғ ыдан қ арастыруғ а не жатады?

А) Сө з мағ ынасын тура мағ ынада қ арастыру;

В) заттар мен қ ұ былыстар арасындағ ы ұ қ састық тарды анық тау;

С) сө з мағ ынасының атауыштық мә нін анық тау;

Д) сө з мағ ынасын ойлаумен байланыстыру.

5. Ү нің ді ө шір, оқ жылан.

Жас тілеуін жалмағ ан. Оқ жылан – троптың қ ай тү рі?

А) Метонимия; В) метафора; С) синекдоха; Д) тең еу.

6. Сө йлеушінің тілдік моделінде кө рініс табады.

А) Уә ж, мә н, қ ұ ндылық; В) сө з, мағ ына, сө йлем;

С) сө з мағ ынасы, ойлау, аналитикалық тә сіл.

Д) сө з таптары, етістік, дискурс.

7. Поэтикалық мысалда жан кү йі қ андай бағ ытта болады?

А) Бір бағ ытта; В) кө п бағ ытта;

С) қ арама-қ арсы бағ ытта; Д) бытыраң қ ы бағ ытта.

8. «Қ арғ а мен тү лкінің» апатты кезең і, шарық тау шегі қ ай фразада кө рінеді?

А) Басы айналды қ арғ аның; В) Ірімшік жерге салп етті;

С) Қ у кетті, іс бітті; Д) Қ арғ а қ арқ етті.

9. Бейне тудыруғ а бейімді етістік шағ ын атаң ыз.

А) Келер шақ; В) ө ткен шақ; С) ауыспалы осы шақ;

Д) ежелгі ө ткен шақ.

10. Таным процесінің қ озғ аушы кү ші не?

А) Ішкі терең қ ажеттілік; В) тү йсік пен сезім;

С) білімділік; Д) ой мен қ абылдау.

11. Ішкі ниет қ алай аталады?

А) Гештальт; В) энтелехия;

С) фрейм; Д) дискурс.

12. Сана ә рекетінің сө йлеу ә рекетімен байланыс схемасын кө рсетің із.

А) Елес→ ой→ тіл; В) ұ ғ ым→ ой→ тіл;

С) ой→ ұ ғ ым→ тіл; Д) ой→ ес→ тіл.

13.Тіл табиғ атын тануғ а қ атысы жоқ ғ ылым саласы.

А) психология; В) антропология;

С) логика; Д) химия.

14. Когнитивтік лингвистиканың практикалық маң ызы неде?

А) Тілдің грамматикалық тұ лғ аларын мең гертуде;

В) тілдік бірлік семантикасын танытуда;

С) тілдік бірліктің дыбысталуын мең гертуде;

Д) сө йлем қ ұ рылысын мең гертуде.

15. Метафораны когнитивтік бағ ытта қ арастырғ ан кім?

А) Н.Оралбаева; В) Б.Қ асым;

С) Ғ.Қ алиев; Д) Р.Сыздық ова.

16. Когнитивтік ғ ылымдардың қ айнар кө зі болып табылатын бағ ыттар қ андай?

А) логикалық, лингвистикалық, психологиялық, нейрофизиологиялық;

В) логикалық, когнитивтік, ә леуметтік, философиялық;

С) когнитивтік, психологиялық, лингвистикалық, логикалық;

Д) логикалық, лингвистикалық, нейрофизиологиялық; философиялық;

Е) ә леуметтік, философиялық, логикалық, лингвистикалық.

17. Когнит сө зінің беретін мағ ынасы не?

А) таным; В) білім; С) сө здік; Д) тү йсік.

18. Дә ріптелген эталонды ү лгі қ алай аталады?

А) схема; В) фрейм; С) сценарий; Д) прототип.

19. Когнитивтік жү йе бө лшектері қ алай аталады?

А) есте сақ тау; В) концептуалдық қ ұ рылым; С) концепт; Д) символ.

20. Когнитивтік бірлік қ алай аталады?

А) концепт; В) прототип; С) когнит; Д) метафора.

21. Когнитивтік лингвистикада қ олданылатын білімдік процестердің бірін кө рсетің із.

А) талдау; В) есте сақ тау; С) оқ у; Д) жазу.

22. Когнитивтік лингвистиканың қ алыптасып, дамуына ү лес қ осқ ан ғ алымдардың бірі.

А) Рамстедт; В) Л.В. Щерба; С) Дмитриев; Д) В. Радлов.

23. Қ азақ тіл білімінде тілдік қ ұ рылымдық сатыны анық тағ ан қ ай ғ алым?

А) А. Байтұ рсынұ лы; В) А. Ысқ ақ ов; С) Қ. Жұ банов; Д) С. Аманжолов.

24. Тезаурус деген не?

А) аударма сө здік; В) тү сіндірме сө здік; С) лексиканы тү гел қ амтитын сө здік; Д) сө здің этимологиясын қ арастыратын сө здік.

25. Нақ ты заттардың қ асиеттері мен қ атынастары туралы белгілі ситуациялардың беретін білімінің адам санасындағ ы қ ұ рылымы қ алай аталады?

А) сценарий; В) концепт; С) логика; Д) фрейм.

26. Сан алуан, сан тарапты нә рсені біртұ тас кү йінде қ абылдату қ ызметін не атқ арады?

А) фрейм; В) концепт; С) гештальт; Д) сценарий.

27. Концепт бойынша: Ішкі жан дү ниенің жуасып, бұ йығ уы қ алай аталады?

А) жалығ у; В) жабығ у; С) қ ұ лазу; Д) тү ң ілу.

28. Когнитивтік лингвистикадағ ы мағ ыналық парадигма нешеу?

А) 5; В) 2; С) 3; Д) 4.

29. Ішкі бірлігі, ішкі тұ тастығ ы бір дү ниелерден, терең негізді семиотикалық жасалымдардан қ ұ ралып, сол арқ ылы жеке адамның сана бітімін айқ ындайтын жү йе не деп аталады?

А) қ ұ ндылық; В) сезімталдық; С) саналылық; Д) білімділік.

30. Когнитивтік лингвистиканың термині емес.

А) фрейм; В) семантика; С) тезаурус; Д) фонология.

Пайдаланғ ан ә дебиеттер тізімі:

1.Кубрякова Е.С. Части речи с когнитивной точкизрения, М.: Наука, 1997. -289 с.

2. Кубрякова Е.С. Начальные этапы становления когнитивизма: лингвистика-психология-когнитивная наука// ВЯ.-1994.-№4.-С. 36-40.

3. В. фон. Гумбольдт Избранные труды по языкознанию. М.: Прогресс, 1984.

4. А.А. Потебня Слова и миф. М., 1989.

5. Н. Хомский Язык и мышление. М., 1999.

6. Манкеева. Ж. Қ азақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері // Тілтаным 2001, №4, 39-43 6.

7. Платон. Письма-М., 1972.-T 5.-С.343.

8.

9. Маслова Когнитивная лингвистика. Минск. Тетра-Системе, 2004. -255 с.

10 Ә. Қ айдар Қ азақ тілінің ө зекті мә селелері. Алматы, 1998.-304 б.

11. Жаманбаева Қ.Ә. Тіл қ олданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. Алматы: «Ғ ылым». 1998. -140.

12. Манкеева Ж. Қ азақ тілінің заттық лексикасы.

13.Момынова Б.

14.Жапақ ов С.

15.Сынасапова

16.Сыбанбаева

17Зайсанбаева

18.Петров В.В. Язык и исскуственный интеллект: рубеж 90-х гг. //Язык и интеллект.-М. Прогресс, 1996.-C. 33-35.

19. Қ алиев Ғ.Қ азақ тілі терминдерінің тү сіндірме сө здігі

20.Қ азақ тілінің тү сіндірме сө здігі. 3-ші том. Алматы,

21. Қ.Жұ банов Қ азақ тілі жө ніндегі зерттеулер.

22. Э. Оразалиева Танымдық қ азақ тілі Алматы: «Мұ рагер», 2005. -174.

23. Кубрякова Е.С., Демьянков В.З., Панкрац Ю.Г., Лузина Л.Г.Краткий словарь когнитивных терминов.-Москва, Наука, 1996, -340 с.

24. Маслова. В.А. Лингвокультурология. -М., 2001. -с 512.

25. Минский М. Фреймы для представления знаний. -М., 1979. с. 160.

26. Маслова В.А. Лингвокультурология. М., 2001г.

27.

28. Кравченко А.В. Язык и восприятие//Когнитивные аспектыязыковой категоризации, - Иркутск, 1996, с 34-41.

29. Жарқ ынбекова Ш.К. Языковая концептуализация цвета в казахском и русском языках: Автореферат.дисс..д-а филол.наук –Алматы, 2004, -49 с.

30 Кубрякова Е.С. Парадигмы научного знания в лингвистике и ее современный статус // Известия РАНСЛЯ – Москва, 1994, №2, -с 312-319.

31. Щуцкии Ю.К. Книга перемен М.5 1999.

32. Дж. Лакофф. Лингвистические гештальты // Новые в зарубежной лингвистике. М., 1981.

33. Фролов Д.В. Абу Хайан ат Таухиди Диалоги // Восток-Запад. М., 1988.

34. А. Ислам. Тіл мен ойлаудың екі жақ ты бірлігі танымдық ғ ылымында //Тілтаным 2003. № 2.

35.

36 Демянков В.З. Когнитивизм, когниция, язык и лингвистическая теория. М., 1987.48.

34. Т.А. ван Дейк и В. Кинч. Стратегии гюнимания связанного текста // Новое в зарубежной лингвистике. Вып. 23. М., 1988, с. 153-212.

35.

36.

37.

39.Дейк

40. Лакофф Дж. Мышление в зеркале классификаторов // Новое в зарубежной лингвистике. -М., 1988. -Вып. XIII. -с. 308.

41.. Кацнельсон С.Д. Типология языка и речевое мышление. Л., 1972, 210с.

42. Қ.Мұ хамедханов Абайдың ақ ын шә кірттері Алматы, 1993

43. Ш.Қ. Сә тбаева Шә кә рім Қ ү дайбепдпев Алматы, 1990.

44. Б.Ә бдіғ азиев Асыл арна Алматы, 1992.

45. Б. Ақ бердиева Лексика-фразеологиялық жү йедегі мифтік-танымдық тұ жырымдар. Филол. ғ ыл. кан. дис.қ олжазба. Алматы, 2002, -146 б.

46. Ержанова Ұ.Р.Тілдегі ұ лттық дү ниетаным кө рінісі // Тілтаным, Алматы, 2003. №1, 66-69 б.

47.Қ айдаров Ә. Қ азақ тілінің тарихи лексикологиясы: проблемалары мен міндеттері // Қ азақ тілі тарихи лексикологиясының мә селелері. Алматы, Ғ ылым, 1988.-7-39 б.

48.Воробьев В.В. Лингвокультурология.: теория и методы. Москва, РУДН, 1997, -331 с.

51.

52.

2. А.А. Потебня Из записок по русской грамматике. T.I. M.: Учпедгиз, 1958.

3. Бодуэн де Куртенз И.А. Избранные труды по общему языкознанию. М., 1969.

6. Верешагин Е.М., Костомаров В.Г. Язык и культура. М., 1976.

8. Леонтьев.А.Н. Надгробное слова «чистой» лингвистике // Лингвистика на исходе XX века: Итоги и переспективы. М., 1995. Т.2. С. 20

9. Сепир Э. Язык. Введение в изучение речи // Сепир Э. Избранные груды по языкознанию. М, 1993. C.261.

10.

14. 15. Петров

16. 17. 18. Большой толковый психологический словарь. -Артур Ребер. М., Вече. ACT. -2003. -Т. 2. -с 560.

19. 20.

2122. Маккормак Э. Теория метафоры. -М.: Прогресс, 199 -с. 512.

23.

24. С.Р. Воркачев Концепт счастья понятийный и образный компоненты // Известия А.Н. Серия литературы и языка. Том 60/6 ноябрь, 2001.-79с.

25. Д.С.Лихачев Концептосфера руского языка //Известия А.Н. Серия литературы и языка, том 52. № 1, 1993. 79с.

26.Тахо-Гади А.А. Термин «символ» в древнегреческой литературе // Вапросы классической филалогии М., 1980, вып. 7, 28с.

27.

28. 29. 30 of methods for methods for representing cognitive structure //The making of cognitive science: Essays in honour of George Miller// Ed. By W: Hirst, Cambridge (Mass), 1988.

32. Searl J. Minds, brains and science Cambr (Mass), 1984. 43p.

33.

35. Worf B. Language, thought and reality: Selected writing of Benjamin Lee Worf-Cambr. (Mass), 1956-IX, 278.

3637. 38. Ш.Елеукенов Жаң а жолдан Алматы, 1989.

39. Р.Нұ рғ алиев Шә кә рім Қ ұ дайбердиев акын, тарихшы, философ, композитор // Арай журналы, 1988, № 8,

40. 41. Қ азақ тілінің тү сіндірме сө здігі. 3 том. Алматы. 1978.

42. «Ислам» /бас редактор Р.Нұ рғ алиев-Алматы, «Қ азақ энциклопедиясы» бас редакциясы, 1995 жыл.

43. Е.Жанпейсов «Этнокультурная лексика казахского языка» Алматы. 1989 жыл.

Мазмұ ны

Когнитивті лингвистика– жеке ғ ылым саласы.................................. Когнитивті лингвистиканың қ алыптасу, даму тарихы....................

Орыс тіл біліміндегі ә леуметтік бағ ыт...............................................

Когнитивті лингвистиканың қ азақ тіл білімінде қ алыптасуы.........

Тіл жә не таным.....................................................................................

Когнитивті лингвистиканың негізгі категориялары.........................

Тіл қ ызметінің когнитивтік негіздері.................................................

Когнитивтік лингвистикадағ ы ғ аламның тілдік бейнесі..................

Танымдық тіл біліміндегі концепт ұ ғ ымы.........................................

Концептуалды метафоралардың тілдік табиғ аты..............................