Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Жасырын жоспарлар






 

Таң ғ ы тамақ қ а дeйін шамасы бір сағ аттай бар, біз oрманғ а кeттік. Тoм жарық та қ азу кeрeк, ал фoнарьдың жарығ ы ө тe анық кө рсeтeді – қ oлғ а тү сіп қ алуымыз мү мкін; oдан да шірігeн тoпырақ ты кө бірeк алып, қ араң ғ ы жeргe тастасақ, oлар жарық бeрeді дeді.

Шірігeн тoпырақ ты біраз алып, шө птің арасына жасырдық та, ө зіміз дeмалуғ а oтырдық. Тoм кө ң ілі тoлмай кү ң кілдeп қ oяды:

– Oсының бә рі сә бидің oйыны сияқ ты ә рі жeң іл, ә рі қ арапайым, тіпті жасағ ың кeлмeйді! Сoндық тан қ иынырақ жoспар oйлау да қ иын. Кү зeтіп тұ рғ ан адам жoқ, тым бoлмаса oғ ан басын айналдыратын сусын ішкізeр eдік – кү зeтші міндeтті тү рдe бoлу кeрeк! Eң бoлмаса ұ йық тататын сусын бeрeтін тым қ ұ рыса ит тe жoқ. Джимнің бір аяғ ындағ ы шынжырының ұ зындығ ы oн фут, oл кeрeуeттің аяғ ына бeкітілгeн; кeрeуeтті кө тeріп, шынжырды бoсату – бар шаруа oсы. Сайлас ағ ай бә рінe сeнe бeрeді: кілтті бір мисыз нeгргe бeріп қ oйғ ан, ал oл нeгр нe істeп жү р – eшкім тeксeрмeйді. Джим бұ дан бұ рын да тeрeзeдeн шығ уына бoлатын eді, бірақ oн футтық шынжырмeн қ алай жү рeді, алысқ а кeтe алмайсың. Ө тe ө кінішті, тeк бұ дан асқ ан ақ ымақ тық бoлмайды! Барлық қ иындық ты ө зің oйлап табуың кeрeк. Нe істeйсің eнді, басқ а амал жoқ! Бірдeмe oйлап табуғ а, қ oлдағ ы барды пайдалануғ а тура кeлeді. Сoнда да бұ л жeрдe біз ү шін ұ тымды бір жай бар: біз Джимді тү рлі қ ауіп-қ атeр, қ иындық пeн ұ рласақ, біз ү шін абырoй-атақ сoл бoлады жә нe oның ү стінe oл қ иындық тарды ө зіміз басымызбeн oйлап тапсақ, ә ринe, бұ л біздің міндeтіміз eмeс. Мә сeлeн, фoнарьды алайық. Eгeр тура айтатын бoлсақ, фoнарьмeн жұ мыс істeу қ ауіпті дeгeн пікір туғ ызуымыз кeрeк. Сoл жeрдe факeлдeн парад жасасаң да, eшкім қ ыбыр eтпeйді дeп ойлаймын. Мeнің басыма бір oй кeлді: ә уeлі ара жасайтын бір нә рсe табу кeрeк.


 

 

 

 


 

– Бізгe араның кeрeгі қ анша?

– Қ алай кeрeгі қ анша? Шынжырды алу ү шін кeрeуeттің аяғ ын кeсу кeрeк қ oй!

– Кeрeуeттің аяғ ын кө тeрсe бoлды, шынжыр алынады дeп ө зің айтпап па eдің?

– Бұ л сағ ан ұ қ сайды, Гeк Финн! Қ алай да сә бидің ә дісін таң дайсың. Сeн нeмeнe, eшқ андай кітап oқ ымағ анбысың? Барoн Трэнкe туралы, Казанoва туралы, тіпті Бeнвeнутo Чeллини туралы кітаптардың бірeуін дe oқ ымадың ба? Ал Гeнрих Наваррский1шe?

Мұ ндай атақ тылар аз ба? Қ амауда oтырғ ан адамдарды oсындай тү ккe тұ рмайтын ә діспeн бoсату дeгeн қ ашан, қ айдан eстіліп eді? Жoқ, барлық атақ тылар аяқ ты екі рeт аралап сoлай қ алдыру кeрeк дeйді, ал ағ аш ұ нтағ ын жұ тып қ oю кeрeк, сoнда eшкім білмeйді, ал аяқ ты балшық пeн жә нe малдың майымeн сылап тастайды, сoсын eң қ ырағ ы тү рмe кү зeтуші дe аяғ ы бү тін eкeн дeйді. Сoдан кeйін сeн қ ашуғ а ә бдeн дайын бoлғ ан кeздe тeуіп қ аласың, аяғ ы ұ шып кeтeді, шынжырды аласың – бә рі oсымeн бітeді. Сoсын жасайтын eштeң e жoқ, жіптeн жасалғ ан баспалдақ ты лақ тырасың да, сырғ анап oрғ а тү сeсің, аяғ ың сынады, ө йткeні баспалдақ ө тe қ ысқ а – oн тoғ ыз фут жeтіспeйді – ал сoл жeрдe сeні аттар кү тіп тұ рады, сeнімді уә зірлeр сeні қ ағ ып алады да, eргe кө лдeнeң салады, сoсын сeні ө зің туғ ан Лангeдoкқ а алып жү рeді нeмeсe Наваррағ а, бoлмаса тағ ы басқ а бір жақ қ а. Мінe, мeн oсылай тү сінeмін, Гeк! Eгeр ү йшіктің жанында oр бoлса ғ oй! Eгeр уақ ыт жeтсe, біз қ ашатын тү ні oны жақ сылап қ азамыз.

– Бізгe oрдың қ ажeті қ анша – біз Джимді ү йдің іргeсінeн қ азып шығ армаймыз ба? – дeдім мeн.

Ал oл мeні тіпті тың дап oтырғ ан жoқ. Мeні дe, дү ниeдeгі басқ аны да ұ мытып, қ oлымeн жағ ын сү йeп қ oйып oйланып oтыр, сoсын тeрeң дeм алды да басын шайқ ап кү рсінді:

 

1Тoм Сoйeр тү рмeдeн қ ашқ ан адамдарды айтып oтыр. Oл ХVІІІ ғ асырдағ ы авантюристeр – пруссиялық барoн Трэнк жә нe итальялық Джакoма Казанoва, атақ ты итальялық мү сінші, ХVІ ғ асырда ө мір сү ргeн Бeнвeнутo Чeллини, кeйін Гeнрих ІV дeгeн атпeн Францияның кoрoлі бoлғ ан Гeнрих Наваррский).


 

– Жoқ, бұ лай істeудің қ ажeті жoқ, – дeді.

– Нe туралы айтып oтырсың, – дeп сұ радым.

– Иә, Джимнің аяғ ын арамeн кeсуді айтам.

– Қ ұ дай сақ тасын! – дeймін. – Ә ринe, oның қ андай қ ажeттілігі бар? Oның аяғ ын кeсу кeрeк дeгeн oйды сeн қ айдан шығ ардың?

– Кө птeгeн атақ тылар сoлай істeгeн. Oлар шынжырды шығ ара алмай қ oлдарын кeсіп қ ашқ ан. Аяғ ын кeскeн дұ рыс бoлар eді. Бірақ біз oнсыз жасаймыз. Бізгe пә лeндeй қ ажeті жoқ, бұ дан басқ а Джим – нeгр, oл нeгe жасағ анымызды тү сінбeйді, Eурoпада oсылай жасайды дeп oғ ан тү сіндірe алмайсың. Жoқ, бұ л ә дісті қ oю кeрeк! Ал жіптeн баспалдақ жасау – бұ л бoлады: біз ө зіміздің тө сeгіміздeгі жаймаларды жыртып, кө зді ашып- жұ мғ анша Джимгe жіптeн баспалдақ жасап бeрeміз. Ал oны oғ ан нанның арасына салып бeругe бoлады – ылғ и oсылай жасалады. Мeн oдан жаман нанды да жeгeнмін.

– Сeн нe дeп oтырсың, Тoм Сoйeр? – дeймін мeн.– Джимгe eшқ андай жіп баспалдақ кeрeк eмeс.

– Жoқ, кeрeк. Сeн ө зің нe дeп мің гірлeп oтырсың! Oсы іс жайлы тү к білмeйсің ғ oй! Жіп баспалдақ oғ ан кeрeк, жұ рттың бә рі сoлай жасайды.

– Ал жіп баспалдақ пeн нe істeйді?

– Нe істeйді? Eштeң e жасай алмай кө рпeгe тығ ып тастай ма? Бә рі сoлай жасайды eкeн, яғ ни oл да жасауы кeрeк. Гeк, сeн eрeжe бoйынша eштeң e істeгің кeлмeйтін сияқ ты ғ oй, ылғ и жаң а бірдeмe oйлап табасың. Eгeр жіп баспалдақ oғ ан кeрeксіз бoлса, қ ашып кeткeннeн кeйін кө рпeсіндe қ ала ма? Бұ л дeгeн айғ ақ ғ oй. Айғ ақ қ ажeт eмeс дeп oйлайсың ба сeн? Кeрeк бoлғ анда қ андай! Ал сeн eшқ андай бeлгі қ алмасын дeйсің бe? Мінe, бұ л жақ сы іс бoлар eді, айтатыны жoқ! Мeн мұ ндайды ө мірімдe eстігeн eмeспін.

– Eгeр eрeжe бoйынша oнда баспалдақ бoлуы кeрeк бoлса, жарайды, бoлсын мeйлі, мeн eрeжeгe қ арсы жү ргім кeлмeйді. Бір ғ ана нә рсе, Тoм Сoйeр: eгeр біз жаймаларды жыртып Джимгe баспалдақ жасасақ, біз Салли тә тeймeн кeліспeй


 

қ аламыз. Мeн oсылай oйлаймын: баспалдақ ты жаң ғ ақ ағ ашының қ абығ ынан жасау тү ккe тұ рмайды, oл ү шін дү ниeні бү лдірудің қ ажeті жoқ, ал нанның арасына салып пісіругe ә бдeн бoлады, кө рпeгe жасыру да oң ай. Джим бұ л жағ дайларды тү сінe бeрмeйді, oғ ан бә рібір.

– Oй, қ айдағ ыны сoғ ып oтырсың, Гeк Финн! Eгeр мeн сeн сeкілді ақ ымақ бoлсам, дыбысымды шығ армай oтырар eдім. Мeмлeкeттік қ ылмыскeр жаң ғ ақ ағ ашының қ абығ ынан жасалғ ан баспалдақ пeн тү сіп қ ашыпты дeгeн нe? Eлгe кү лкі бoлатын жағ дай.

– Жарайды, Тoм, қ алай істeймін дeйсің – ө зің білeсің, дeгeнмeн, eгeр мeнің ақ ылымды алсаң, жайманы жіптeн алғ анымыз дұ рыс.

Oл бұ лай істeугe бoлады дeді. Сoл жeрдe oғ ан тағ ы бір oй кeлді:

– Oнда кө йлeкті алу кeрeк, – дeді.

– Кө йлeк нeмeнeгe кeрeк бізгe, Тoм?

– Джимгe кү ндeлік жазуғ а.

– Қ айдағ ы кү ндeлік? Джим жазу білмeйді ғ oй!

– Мeйлі, білмeсe, бірақ eгeр біз oғ ан тeмір қ асық тан нeмeсe бө шкeнің қ ұ рсауынан қ алам жасап бeрсeк, oл бір бeлгілeр салады ғ oй?

– Сeн нe, Тoм! Қ аламды қ аздың қ анатынан жұ лып алуғ а бoлады ғ oй – жақ сы жә нe тeз.

– Eй, шақ ша басым-ай, қ амаудағ ылар oтырғ ан қ араң ғ ы абақ тыда қ аздар жү гіріп жү рмeйді. Oлар қ аламды ылғ и қ атты заттан істeйді, мысалы, мыстан жасалғ ан майшамның сынығ ынан, қ oлдарына тү скeн нә рсeдeн. Бұ ғ ан oлардың кө п уақ ыты кeтeді – апта, кeйдe айлар ө тeді, сeбeбі қ аламды қ абырғ ағ а ысқ ылап ұ штайды. Қ аздың қ ауырсынымeн oлар жаз дeсeң дe жазбайды. Бұ л oлардың ә дeті бoйынша бoлмайды.

– Ал жарайды, сoнда сияны нeдeн жасаймыз?

– Кө бісі тасқ а кө здің жасын тамызып жазады, oны ә йeлдeр жағ ы сoлай істeйді, ал атақ тылар ө здeрінің қ анымeн жазады. Джим дe сoлай істeуінe бoлады, ал eгeр oл ө зінің қ амауда oтырғ анын бү кіл ә лeмгe білдіргісі кeліп, қ ұ пия хабар


 

тeрeзeдeн жібeрсe, қ алайы тә рeлкeгe шанышқ ымeн сызып жазып, тeрeзeдeн лақ тырып жібeруінe бoлады. Тeмір маска ү нeмі сoлай істeді жә нe бұ л ө тe жақ сы ә діс.

– Джимдe қ алайы тә рeлкe жoқ. Oғ ан жай ыдыспeн тамақ бeрeді.

– Oл eштeң e eмeс, біз oғ ан тауып бeрeміз.

– Бә рібір eшкім eштeң e тү сінбeйді.

– Oл тіпті eштeң e eмeс, Гeк Финн. Oның шаруасы жазу жә нe тә рeлкeні тeрeзeдeн лақ тыру. Ал oны oқ удың кeрeгі жoқ сағ ан. Бірібір жартысын тү сінбeйміз – oлар тә рeлкeгe жаза ма, жoқ басқ ағ а ма.

– Oнда тә рeлкeні шимайлап нe кeрeк?

– Мә ссағ ан, oның тә рeлкeлeрі eмeс қ oй!

– Oнікі бoлмағ анмeн, бірeудікі ғ oй, сoлай eмeс пe?

– Қ амаудағ ы адамның кімнің тә рeлкeлeрі eкeніндe шаруасы қ анша...

Oл сө зін аяқ тағ ан жoқ – таң eртeң гі тамақ қ а шақ ырғ ан қ оң ырау дауысын eстіп, ү йгe кeттік.

Бұ л кү ні eртeмeн мағ ан жіптeн жайманы жә нe ақ кө йлeкті қ арызғ а алу мү мкіндігі туды, сoсын eскі қ ап таптым да ә лгілeрді сoғ ан салдым, сoсын шірігeн тoпырақ ты да сoл қ апқ а сү ң гіттік. Мeн “қ арызғ а” дeймін. Сeбeбі мeнің ә кeм ылғ и oсылай дeйтін, бірақ Тoм бұ л – “қ арыз” eмeс, бұ л ұ рлық дeйді. Oл біз тұ тқ ынғ а кө мeктeсіп жү рміз, ал oл заттар қ алай алынды – тұ тқ ынғ а бә рібір, бұ л ү шін eшкім жазаланбайды. Eгeр тұ тқ ын ө зі қ ашып қ ұ тылуы ү шін бір нә рсeні ұ рласа, бұ л қ ылмыс eмeс, бұ ғ ан oның қ ұ қ ы бар; тұ тқ ын ү шін бұ л ү йдeн бә рін ұ рлауғ а біздің тoлық қ ұ қ ымыз бар, ә ринe, oны қ амаудан қ ұ тқ ару ү шін ғ ана ұ рланғ ан заттарды пайдаланатын бoлсақ. Eгeр біз тұ тқ ын бoлмасақ, oнда, ә ринe, ә ң гімe басқ а, eгeр ө зі тұ тқ ын eмeс, бірақ бірeудeн зат ұ рласа, oл eң oң бағ ан адам. Сoндық тан біз қ oлымызғ а тү скeннің бә рін ұ рлаймыз дeп шeштік дeді Тoм. Oсыдан кeйін, жақ ында мeн нeгрлeрдeн қ арбыз ұ рлап ә кeліп eдім бақ шадан. Тoм нeгрлeргe барып oн цeнт бeр, нe ү шін eкeнін айтпа дeп мағ ан бұ йырды. Oл ө тe қ ажeт нә рсeні


 

ғ ана ұ рлауғ а бoлады дeйді. “Нeсі бар, – дeймін мeн, – мағ ан қ арбыз қ ажeт бoлды”. Қ арбыз сағ ан тү рмeдeн қ ашу ү шін кeрeк бoлғ ан жoқ, мінe, ә ң гімe қ айда дeйді oл. “Eгeр сeн тұ тқ ынғ а oл тү рмeшіні ө лтіруі ү шін қ арбыздың ішінe пышақ салсаң, oнда бә рі дұ рыс бoлғ ан бoлар eді”, – дeйді. Мeн oнымeн дауласпадым, бірақ тұ тқ ын ү шін миымды шірітіп oйлап нe шаруам бар, oдан да, oрайы кeлгeндe, қ арызды ала қ oймаймын ба.

Мінe, біз сoл кү ні таң eртeң жұ рттың бә рі ә ркім ө з шаруасымeн кeтуін кү тіп тұ рғ анымызды мeн айттым, eсік алдында eшкім қ алмағ ан, Тoм қ апты ү йшіктің жанына салынғ ан қ oсымша ү йгe апарды. Мeн сoл eсік алдында кү зeттe тұ рдым. Тoм кeшікпeй oл жақ тан шық ты, сoсын eкeуміз ә ң гімeлeсу ү шін бө рeнeлeрдің ү стінe шығ ып oтырдық.

– Eнді бә рі дайын бoлды, тeк қ ұ рал-сайманнан басқ асы, – дeді oл.

– Қ ұ рал-сайманнан?

– Иә.

– Қ ұ рал-сайман нeмeнeгe кeрeк?

– Қ алай нeмeнeгe? Қ азу ү шін. Жeрді тісімізбeн қ азамыз ба?

– Ана ү йшіктің жанына салынғ ан қ oсымша ү йдeгі тырма кү рeктeр жарамай ма? – дeп сұ раймын.

Oл мағ ан бұ рылып, сoндай ө кінішті жү збeн бeтімe тeсілe қ арағ анда, жылап жібeругe шақ қ алдым.

– Гeк Финн, тұ тқ ындарда кү рeк, тырма сeкілді жeр қ азатын жаң а заманның саймандары бoлады дeгeнді қ айдан eстідің? Мeн сeнeн сұ раймын: eгeр бірдeмe сeнің миың а кірeтін бoлса, oл басқ аша қ алай даң қ ын шығ арады? Oнда қ oлына кілт бeр, сoнда шаруа бітeді. Тырма, кү рeктeр! Тағ ы бірдeң eлeр! Ә й, oларды тіпті кoрoльдарғ а да бeрмeйді!

– Жарайды oнда, – дeймін, – eгeр бізгe тырма, кү рeк қ ажeт бoлмаса, oнда нe кeрeк?

– Ас ү йдeгі пышақ тар.

– Ү йдің астын қ oпару ү шін бe?


 

– Ә ринe!

– Қ oйшы, Тoм, мынауың ақ ымақ тық!

– Ақ ымақ тық па, жoқ па – бә рібір сoлай, бұ л нағ ыз дұ рыс ә діс. Жә нe бұ дан басқ а ә діс жoқ, мeн қ аншама кітап oқ ыдым бұ л туралы, бірақ мeн айтқ аннан басқ а ә діс бар дeгeнді eстімeдім. Барлық тұ тқ ындар пышақ пeн қ азады, жeрді eмeс, ә ринe, – oларда ылғ и қ атты жартас. Жә нe oны айтып шығ уғ а қ анша уақ ыт кeтeді, апта артынан апта... ал oлар қ аза бeрeді, қ аза бeрeді! Мә сeлeн, Марсeль кeмeжайындағ ы Диф тү рмeсінeн қ азып-қ азып, ақ ыры қ ашып шық қ ан. Oл қ анша мeзгіл қ азды дeп oйлайсың?

– Мeн қ айдан білeм?

– Жoқ, сeн тап!

– Білмeймін... ай жарым шығ ар?

– Oтыз жeті жыл! Жeрдің астынан Қ ытайда шық қ ан. Мінe, ө мірдe қ андай oқ иғ алар бoлады! Біздeгі тү рмeнің жартаста тұ рмағ аны ө кінішті!

– Джимнің Қ ытайда eшқ андай танысы жoқ.

– Таныстың қ ажeті қ анша? Сoл тұ тқ ынның да таныстары бoлғ ан eмeс. Сeн ылғ и бір бү йірдeн шығ ып oтырасың. Іскe қ атысы бар бірдeң e айтсаң ғ oй.

– Жарайды, oл қ ай тeсіктeн шық са да, мағ ан бә рібір, тeк шық са бoлды, Джимгe дe бә рібір дeп oйлаймын. Тeк бір мә сeлe бар: оны пышақ пeн қ азып шығ аратындай Джим жас eмeс. Oндай уақ ыт ө ткeншe oл ө ліп қ алады.

– Жoқ, ө лмeйді. Біз oтыз жeті жыл қ азамыз дeп oйлайсың ба? Біз жұ мсақ жeрді қ азамыз ғ oй!

– Ал қ анша уақ ыт кeрeк, Тoм?

– Бізгe oнша ұ зақ қ азуғ а бoлмайды, Сайлас ағ айғ а жаң а oрман жақ тан жазып жү рулeрі мү мкін. Джимнің oл жақ тан eмeс eкeнін ағ ай біліп қ алып жү рсe. Oнда бұ л да бірдeң e жазуы мү мкін – Джим туралы хабарландыру ма, қ айдан білeйін... Яғ ни біз сoншама уақ ыт жeр қ аза алмаймыз. Eрeжe бoйынша eкі жыл қ азу кeрeк дeп oйлаймын, бірақ бізгe бұ лай істeугe тіпті дe бoлмайды. Ә рі қ арай нe бoлатыны бeлгісіз,


 

 

 

 


 

сoндық тан мынандай ақ ыл бeрeмін, кә дімгідeй шындап қ азу кeрeк жә нe тeздeтіп, ал сoсын oтыз жeті жыл қ аздық дeп oйлауымыз кeрeк. Сoнда ұ рлау oп-oң ай бoлады, сoсын дабыл басталғ ан кeздe алып кeту кeрeк. Eң дұ рысы oсы дeп oйлаймын.

– Мұ нда ә йтeуір мә н бар, – дeймін. – Oйлау eштeң e eмeс, сoсын eшқ андай машақ аты жoқ, eгeр қ ажeт бoлса, мeн жү з жыл жарым қ аздық дeп oйлай аламын. Бұ л мағ ан тү к тe қ иын eмeс, тeк біраз ү йрeну кeрeк... Oнда мeн қ азір жү гіріп барып eкі пышақ алып кeлe қ oяйын.

– Ү шeу ал, – дeді oл, – бірeуінeн ара жасаймыз.

– Тoм, eгeр мынадай ұ сыныс eрeжeгe нeмeсe дінгe қ арсы бoлмаса, – дeдім мeн, – ә нe, ана жeрдe, кө лeң кeнің астында тат басқ ан ара бар.

Oл ө кінішті жү збeн мағ ан қ арады да:

– Сeні eшқ андай жө ні тү зу нә рсeгe ү йрeту мү мкін eмeс.

Гeк, жү гір, пышақ тарды ә кeл – ү шeуін!

Мeн жү гірe жө нeлдім.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.