Дәрумендерге сипаттама, олардың физиологиялық мәні.

Дә румен — адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың ағ засындағ ы зат алмасудың бірқ алыпты болуы ү шін аз мө лшерде ө те қ ажетті биологиялық активті органикалық қ оспалар. Дә румен (латынша vіta – тіршілік) туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дә рігері Николай Лунин салды. 1912 жылы поляк дә рігері Казимеж Функ сол кезге дейін жасалғ ан тә жірибелер нә тижесін қ орытындылап, ғ ылымғ а дә румен терминін енгізді.

Дә румендердің кө пшілігі ферменттердің негізгі қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Ағ зада ү здіксіз жү ріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағ амның, мал азығ ының ыдырап, қ орытылуы, ферменттердің қ ызметіне байланысты. Тағ амның қ ұ рамында дә румен жеткіліксіз болса, адам ә р тү рлі ауруғ а шалдығ ады. Ал дә руменді (ә сіресе, А жә не D дә румендерін) шамадан тыс кө п қ абылдау ағ заның улануына (гипервитаминоз) соқ тырады. Ол кө бінесе, жас балаларда жиі кездеседі.

Қ азір барлық дә румендерді суда еритін дә румен, майда еритін дә румен жә не дә румен тектес заттар деп бө леді.

Дә румен жетіспеушілік, авитаминоз – кү нделікті ішетін тағ амда дә румендердің жетіспеуінен, олардың бойғ а сің уінің бұ зылуынан не дә румен синтезделуінің тежелуінен туатын аурулар. Егер адам ү немі дә румені аз, бірың ғ ай тағ аммен (консервіленген, кептірілген, рафинадталғ ан) тамақ танса, ағ зағ а, негізінен кө мірсулар (қ ант, тағ ы да басқ а) ғ ана тү сіп, ақ уыз бен майлар аз тү ссе, ал кө кө ніс пенжеміс-жидектер мү лдем болмаса дә румен жетіспеушілік дамиды. Сондай-ақ азық -тү лік дұ рыс сақ талмаса немесе олардан сапасыз тағ ам дайындалса, азық -тү лік қ ұ рамындағ ы дә румендер бұ зылады. Мысалы, қ ұ рамында никотин қ ышқ ылы (РР дә румені) аз дә нді дақ ылдармен ғ ана қ оректену пеллагра ауруына, ал қ ауызы алынғ ан кү рішпен жә не ө те ұ нтақ талғ ан бидай ұ нынан жасалғ ан нанмен ғ ана тамақ тану бери-бери сырқ атына ә келуі мү мкін.

Тағ амда дә румендердің жеткіліксіз болуы, адам ағ засын ә лсіретеді. Мұ ндай жағ дайды гиповитаминоз деп атайды. Оғ ан ауа райының қ олайсыз жағ дайы, ауасы лас жерде ұ зақ уақ ыт жұ мыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқ азан ісігі, гельминтоз, лямблиоз, тағ ы да басқ а аурулар себеп болады. Дә румен жетіспеушілік болғ анда ағ зада зат алмасу процесі бұ зылып, оның жұ қ палы ауруларғ а қ арсы тұ ру қ абілеті нашарлайды. Сондай-ақ, адамның кө ң іл-кү йі кү йзеліске ұ шырағ анда, ауа-райының қ ұ былмалы кезең дерінде, ә йелдердің жү ктілігі не сә биін емізуі, тағ ы да басқ а жағ дайларда ағ зада дә румен жетіспеушілік артады. Мұ ндай жағ дайда дә рігерге қ аралып, арнаулы дә румендер қ абылдап, кө кө ніс пен жемістерді кө бірек пайдалану қ ажет. Дә румен жетіспеушілік жә негиповитаминоз жануарларда да болады. Мал авитаминозбен, кө бінесе кө ктемде ауырады. Дә румен жетіспеушіліктен аналық мал қ ысыр қ алады, тө л нашар ө седі. Мысалы, В дә румені жетіспеген жағ дайда қ ұ с полиневритпен, шошқ а пеллаграмен ауырады. D дә румені жетіспесе, тө л қ атпа болады, ірі мал сү йек ауруына шалдығ ады.

Дә румендердің топтары мен тү рлері

Барлық дә румендер майда жә не суда еритіндер деп екі топқ а бө лінеді.

Майда еритіндерге А, D, Е, К дә румендері жатады.

Суда еритін дә румендерге С, РР жә не В тобындағ ы барлық дә румендер жатады. соң ғ ы кезде дә румендерді классификациялап ү лкен 4 топқ а боледі: алифатты, алициклды, ароматикалық, гетероциклды,