Еңбек есебі және нормативтік реттеу

Ең бек жә не ең бекақ ы есебі – жұ мысшылар санының ө згеруі, жұ мыс уақ ытының шығ ындары, жұ мысшылар категориясы, ө ндірістік шығ ын сияқ ты мағ лұ маттар тү гел қ амтылатын дә л ә рі оперативтік деректерді талап ететін аса маң ызды да кү рделі жұ мыстардың бірі болып табылады.

Ең бек жә не оғ ын ақ ы тө леу есебінің негізгі міндеттеріне жататындар:

-ең бекақ ы қ орын жә не жұ мыс уақ ытын пайдаланып жұ мыс мө лшерінің орындалуын, ең бектің саны мен сапасын бақ ылау;

-бастапқ ы қ ұ жаттарды уақ тылы жә не дұ рыс рә сімдеу, ең бекақ ы қ орынан жалақ ыны ұ стап қ алу;

-шаруашылық жү ргізуші субъектінің ә рбір жұ мысшысына жалақ ыны уақ тылы жә не дұ рыс есептеу;

-белгіленген мерзімде ең бекақ ы бойынша есеп айырысу;

-жалақ ы бойынша шығ ынды ө німнің, жұ мыстың, қ ызметтің ө зіндік қ ұ нына дұ рыс ә рі уақ ытылы қ осу керек.

Ең бек жә не ең бекақ ы деректері ө ндірістік процесті оперативті басқ ару ү шін қ ажет. «Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» заң ының 5-бабына сә йкес жұ мыс беруші мен жұ мысшылардың арасындағ ы ең бек қ атынасы нормативті қ ұ қ ық тық актілермен, ең бек заң ына сә йкес бекітілген ұ жымдық келісімшартпен реттеледі.

«Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 7, 8-бабына сә йкес қ ызметкерлердің мынадай қ ұ қ ысы бар:

-қ андай да бір кемсітушіліксіз (дискриминация) тең ең бекке тең ең бекақ ы алуғ а;

-қ ауіпсіздік жә не тазалық (гигиена) талаптарына жауап беретін ең бек жағ дайында жұ мыс істеуге;

-кепілдік жә не ө темақ ы алуғ а жә не т.б

Жұ мыс берушінің қ ұ қ ық тары:

-қ ызметкерлерді кө термелеуге, олардан белгіленген заң ғ а сә йкес ә рекет ететін тә ртіп бойынша материалдық жә не жауапкершілікті талап етуге;

-қ ызметкер келтірген зиянның орнын толтыруғ а жә не т.б.

Жұ мыс берушінің міндеттері:

-Қ азақ стан Республикасының нормативті қ ұ қ ық тық актілерінде, жеке ең бек келісімшартында, ұ жымдық келісімшартта, жұ мыс берушінің актісінде қ арастырылғ ан ең бекақ ыны жә не басқ а тө лемақ ыларды уақ тылы жә не толық тө леу;

-Ең бек туралы заң дағ ы, ұ жымдық келісімшарттағ ы талаптарды сақ тау;

-Қ азақ стан Республикасының нормативті қ ұ қ ық тық актілерінде қ арастырылғ ан шарттар мен тә ртіптер бойынша зиян шеккен қ ызметкерге жә рдем беру; қ ызметкерге қ ауіпті жә не зиянды жұ мыс жағ дайын, болуы мү мкін кә сіби ауруды ескерту жә не т.б.

Жеке ең бек келісімшартында негізгі тармақ тар қ амтылуы керек:

-ең бек жағ дайының сипаты, жұ мысшығ а жұ мыстың қ ауіпті жә не зиянды жағ дайы ү шін немесе кө п кү ш жұ мсауды керек ететін ауыр ең бек ү шін кепілдік бері жә не ө темақ ы тө леу;

-жұ мыс уақ ыты жә не демалыс уақ ытының режимі;

-ең бекақ ы мен ең бекті қ орғ ау жағ дайы;

-ө темақ ы тө леу жә не кепілдік беру тә ртібі жә не т.б. («Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 9-бабы)

Қ ызметкер бірнеше жұ мыс берушімен толық емес жұ мыс уақ ытын қ арастыратын жеке ең бек келісімшартына отыруғ а қ ұ қ ы бар.

«Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 13-бабына сә йкес қ ызметкердің ең бек ететінін растайтын қ ұ жаттарғ а мыналар жатады: ең бек кітапшасы (қ олда болуы керек) немесе жеке ең бек келісімшарты немесе жұ мысқ а қ абылданғ аны, жұ мыстан шығ арылғ аны туралы бұ йрық тың кө шірмесі.

Қ ызметкерді денсаулығ ына байланысты басқ а жұ мысқ а уақ ытша ауыстыру «Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 23-бабындағ ы қ арастырылғ ан шарттары мен тә ртіптері бойынша жү зеге асырылады.

Жеке ең бек келісімшарты мынадай жағ дайларда бұ зылуы мү мкін:

-ұ йым таратылғ анда (заң ды тұ лғ аның), жұ мыс берушінің қ ызметі тоқ тағ анда (жеке тұ лғ аның) («Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 26-бабы, 1-тармағ ы);

-қ ызметкерлердің штаты немесе саны қ ысқ артылғ анда («Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 26-бабы, 2-тармағ ы);

-ә скери қ ызметке шақ ырылғ анын растайтын қ ұ жат негізінде қ ызметкерді ү ш кү ндік мерзімге босатқ анда («Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 30-бабы, 1-тармағ ы).

«Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 27-бабы, 3-тармағ ына сә йкес жеке ең бек, ұ жымдық клісімшарттарында ө темақ ының мө лшері жә не басқ а негіздері белгіленеді.

Қ ызметкер жұ мыс берушіге ө зінің жұ мыстанкететіні бір ай бұ рын жазбаша ескертіп, жеке ең бек келісімшартын тоқ татуғ а қ ұ қ ылы.

Тараптардың келісімі бойынша жеке ең бек келісімшарты ескертіліген мерзім біткенше тоқ татылуы мү мкін.

Қ ызметкердің бастамасы бойынша жеке ең бек келісімшартын бұ зу негіздері «Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» Заң ының 28-бабында қ арастырылғ ан.