Негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер есебі

Кә сіпорының қ алыпты ө ндірістік- шаруашылық қ ызметін қ амтамасыз ету ү шін негізгі қ ұ ралдар қ ажет. Ә рбір ө ндіріс бойынша олардың саны ең бек қ ұ ралдарын тиімді пайдалану ө ндірісін ұ йымдастырудың жә не басқ арудың прогрессивті нысандарын есепке алумен олардың жоспарлық тапсырмалары мен анық талады. Кә сіпорынның ө ндірістік шаруашылық қ ызметіне бірнеше жыл бойы қ ызмет кө рсететін басқ а мү ліктің бағ асы мен ең бек қ ұ ралдарының бағ асы экономикалық ұ ғ ымды «негізгі қ ұ ралды» қ ұ райды.
Ұ зақ пайдалану процесінде негізгі қ ұ ралдардың қ ұ рамы ө згереді: олар кә сіпорынғ а келіп тү седі жә не пайдалануғ а беріледі, пайдалану процесінде тозады, жө ндеу жолымен қ алпына келтіріледі, кә сіпорын ішіне ө теді, ескіру немесе одан ә рі пайдаланудың мақ сатсыздығ ы нә тижесінде шығ арылып тасталады, сондай-ақ басқ а кә сіпорындарғ а беру. Барлық аталғ ан ө згерістер бухгалтерлік есепте кө рініс табады.
Негізгі қ ұ ралдар- материалдық активтер олар:
1. компания немесе қ орларды жабдық тау жә не қ ызмет атқ ару ү шін, басқ а компанияларғ а жалғ а беру ү шін немесе ә кімшілік мақ саттар ү шін қ олданылатын;
2. ә рбір кезең нен астам уақ ыт ішінде қ олданылуды болжайды.
Негізгі қ ұ ралдардың есебінде 4 ең маң ызды ә рекеттері бар:
- негізгі қ ұ ралдардың алынғ ан мерзімдегі тіркелген сомасы;
- негізгі қ ұ ралдардың пайдалану мерзімінде есептейтін тозу ставкасы;
- қ абылдап алынғ аннан кейін негізгі қ ұ ралдардың ө згеріп отырғ ан қ ұ ндары шоттарда қ алай кө рсетілетінділігі;
- негізгі қ ұ ралдардың шығ арылынуындағ ы тіркелуі.
Негізгі қ ұ ралдар дегеніміз - ұ зақ уақ ыт бойы (бір жылдан астам) материалды ө ндіріс саласында да, ө ндірістік емес салада да ең бек қ ұ ралы ретінде іс-ә рекет ететін материалдық активтер.
Негізгі қ ұ ралдар ХҚ ЕС №16 «Жылжымайтын мү лік, ғ имараттар жә не жабдық тар» сә йкес жіктеледі:
-салалар бойынша;
-бағ ыты бойынша:
1. Ө ндірістік – бұ л ө ндірістік процеске тікелей қ атысатын немесе ө ндірістің негізін қ ұ райтын негізгі қ ұ ралдар.
2. Ө ндірістік емес – бұ л тұ тыну мақ сатындағ ы негізгі қ ұ ралдар.
- пайдалану бағ ыты бойынша тү рлер мен тү р топтарына:
1. Жер- субъектінің меншік қ ұ қ ығ ымен алынғ ан жерінің саны мен бағ асы.
2. Ү йлер- ең бек етуге, тұ руғ а, халық қ а ә леуметтік-мә дени қ ызмет кө рсету жә не қ орларды сақ тауғ а жағ дай жасау ү шін белгіленген архитектуралық -қ ұ рылыс объектілері. Ә рбір жеке тұ рғ ан ү й тү гендеу объектісі болып саналады.
3. Ғ имараттар- іс-қ ызмет аясын атқ ару жолымен ө ндіріс процесін жү зеге асыруғ а арналғ ан инженерлік-қ ұ рылыстық объектілер.
4. Машиналар мен жабдық тар- ә рбір машина егер ол басқ а мү ліктік объектінің бө лігі болмаса, қ ұ рамындағ ы тетік, қ ұ рал-аспаптармен, қ оршаулармен, тірек-тұ ғ ырымен мү ліктік объект болып табылады.
5. Табыстау қ ондырғ ылары- электр, механикалық жә не жылу энергиясы (электр беру желісі, тұ рба қ ұ быры) қ ондырғ ылары.
6. Кө лік қ ұ ралдары- адамдарды, жү ктерді тасуғ а арналғ ан (теміржол, су, ә уе автомобиль кө лігі, арба кө лігі) тасымал қ ұ ралдары.
7. Басқ а да негізгі қ ұ ралдар: аспап, ө ндіріс мү лік пен олардың керек-жарақ тары, шаруашылық мү лкі, жұ мыс малы жә не ө сімтал мал, кө пжылдық кө шет егістері, жерді жақ сарту жө ніндегі кү рделі шығ ындар.
8. Бітпеген қ ұ рылыс.
-иелігі бойынша: меншікті, жалғ а алынғ ан, уақ ытша пайдалануда.
-пайдалану мерзімі бойынша: ә рекетті, ә рекетсіз, қ ордағ ы.
- мү ліктік қ ұ рамы бойынша: инвентарлық, инвентарсыз.
- салық тық нысандар бойынша: топталғ ан, ә р топқ а ө зі шектелген норма белгіленеді.
Негізгі қ ұ ралдар есебі бухгалтерлік есеп шоттарының жұ мыс жоспарында 2400 «Негізгі қ ұ ралдар» шотында жү ргізіледі. Иелігіне байланысты негізгі қ ұ ралдар меншікті жә не жалданғ ан болып бө лінеді: Меншікті негізгі қ ұ ралдар –сол кә сіпорын ие болатын жә не баланстық есепте ескерілетін негізгі қ ұ ралдар. Жалданғ ан негізгі қ ұ ралдар- бұ л басқ а ұ йым немесе кә сіпорын ие болып, басқ а бір ұ йымда жалғ а алу шарты бойынша уақ ытша пайдаланғ ан негізгі қ ұ ралдар. Бұ л қ ұ ралдар жалғ а алушыда баланстан тыс шоттарда есептеледі. Сонымен негізгі қ ұ ралдар кө птеген ө ндіріс қ ұ ралдары бойына пайдалынылады, қ асиетімен нысанын сақ тай отырып, жанама тү рде тозады, ө зінің қ ұ нын жаң адан жасалғ ан ө німге біртіндеп кө шіреді.
Қ абылданып алынғ ан объект актив ретінде мойындалады, егер
- одан кә сіпорын келешекте экономикалық пайда ала алса;
- егер активтің ө зіндік қ ұ нының бағ алануы кә сіпорынғ а сенімді болса.
Негізгі қ ұ ралдар активтердің ең кө п кө лем мө лшерін қ ұ райды, сондық тан кә сіпорынның қ аржылық жағ дайын кө рсетеді.