Шаруашылығы. 24 страница

144. Қ азақ стан Республикасындағ ы Қ оғ амдық қ озғ алыстар мен ұ йымдар. 1990 жылдары Қ азақ станда қ оғ амдық қ озғ алыстардан – ядролық жарылысқ а қ арсы " Невада-Семей”, азаматтық " Азат” жә не " Қ азақ станның халық бірлігі” одағ ы, 11 республикалық ұ лттық мә дени топтар тіркелді.Сондай-ақ республикада 300-ден аса қ оғ амдық -саяси ұ йымдар тіркелді. 1998 жылғ ы қ арашада " Ақ жол” қ оғ амдық қ озғ алысы қ ұ рылды. Жетекшісі – Н. Оразалин. Мақ саты: Президент Н.Ә. Назарбаевтың саяси бағ ытын қ олдау. " Қ азақ стан-2030” стратегиясын жү зегег асыру. Зиялы ө кілдер мү дделерін қ орғ ау.1999 жылы республикада барлығ ы 14 саяси партиялар мен 30-ғ а жуық саяси қ оғ амдық қ озғ алыстар, бірлестіктер қ ұ рылды. 2001 жылғ ы қ арашада " Қ азақ станның демократиялық таң дауы” атты қ оғ амдық -саяси бірлестік қ ұ рылғ ан. Саяси қ озғ алыстар сияқ ты қ оғ амдық ұ йымдар да адамдардың мү дделерін іске асырудың қ ұ ралы ретінде пайда болады. Қ оғ амдық ұ йымдар қ оғ амның саяси ө міріне қ атысушы адамдардың мақ саттары мен қ арым-қ атынастарының ә р алуандылығ ын білдіреді.Қ оғ амдық ұ йымдар бірлесе амал, ә рекет жасау ү шін халық аралық, жалпымемлекеттік, аймақ тық, ұ лттық, жергілікті кө лемде ресми жә не бейресми сипаттағ ы одақ тарғ а, халық аралық ұ йымдарғ а бірігуі мү мкін.Қ оғ амдық ұ йымдарғ а партиялар, кә сіподақ тар, жастар ұ йымдары, кооперативтік бірлестіктер, шығ армашылық одақ тар жатады.Қ оғ амдық қ озғ алыс деп ө кімет билігі ү шін кү рес арқ ылы қ азіргі жағ дайды ө згертуге немесе ү кіметке ық пал жасай отырып, оны нығ айтуғ а тырысқ ан қ оғ амдық кү штерді айтады. Қ оғ амдық қ озғ алыстың ерекшелігі ол ү кімет ү шін немесе ү кіметті жү зеге асыру тә сіліне ық пал ету ү шін кү реседі. Басқ а елдердегі сияқ ты Қ азақ станда да қ оғ амдық қ озғ алыстар мен ұ йымдар баршылық. Алдына қ ойғ ан мақ саттарына қ арай оларды былайша топтастыруғ а болады.Экологиялық бағ ыттағ ы ұ йымдар: «Невада-Семей» қ озғ алысы, «Арал-Азия-Қ азақ стан» халық аралық қ оғ амдық комитеті, «Табиғ ат» комитеті, т.б. Ұ лт мә селесін шешуге тырысқ ан топтар: Қ азақ станның «Азат»азаматтық қ озғ алысы, славяндардың республикалық қ оғ амдық «Лад» қ озғ алысы, «Русская община», «Единство» қ оғ амдық бірлестігі, т.б. Тарихи-ағ артушылық қ оғ амдар: «Мемориал», «Ә ділет, «Ақ иқ ат» жә не т.б. Ә леуметтік талаптар қ ойғ ан ұ йымдар: «Атамекен», «Алтын бесік», «Жерұ йық», «Шаң ырақ» жә не т.б. Сонымен қ атар республикада ардагерлер, ә йелдер, жастар одақ тары жә не т.б. кө птеген қ оғ амдық ұ йымдар мен қ озғ алыстар бар.Осылардың бә рі, ө з ерекшеліктері болуына қ арамастан ең бекшілердің белсенділігін арттырып, Қ азақ станның гү лденіп ө ркендеуіне, тұ рақ ты дамуына ү лестерін қ осқ анда ғ ана мақ саттарына жетпек. Жеке ұ йымдар мен қ озғ алыстар: «Азат» азаматтық қ озғ алысы. Бұ л ұ йым 1990 жылдың шілде айында Алматы қ аласында қ ұ рылды, ә р тү рлі партия, кә сіподақ, ә йелдер, ардагерлер, діни, жастар, т.б. ұ йымдарды біріктіреді. Іс-ә рекеттің нысаны мен тә сілдерінің негізі: мемлекеттік билік органдарын конституциялық жолмен қ алыптастыру; баламалы заң жобаларын жасау; жоғ арғ ы жә не жергілікті ұ йымдардың қ абылдайтын саяси шешімдеріне; жиналыс, митингі, шеру тарту ісіне қ атынасу.«Ә ділет» тарихи-ағ артушылық қ оғ амы - жарғ ысы, бағ дарламасы бар. Қ оғ ам мү шелері 19 халық комиссарының (министірдің), 1938 жылы Алматы маң ында атылғ андардың кө мілген жерлерін анық тады. Сталиндік қ уғ ын-сү ргінге ұ шырағ андарды еске алу ү шін қ аржы жинады.«Ақ иқ ат» тарихи-ағ артушылық қ оғ амы 1988 жылы желтоқ санның 13-інде қ ұ рылды. Қ оғ амның мақ сатының бірі – халық тың ескі ә дет-ғ ұ рпын қ алпына келтіру, туғ ан ө лкенің тарихын зерттеу, қ азақ жә не басқ а халық тардың ұ лттық тілін дамыту. Қ уғ ын-сү ргінге ұ шырағ андар туралы бірнеше мақ алалар жә не кітаптар жариялады. Қ оғ амның ү ш мың нан астам мү шесі бар. Қ азақ станның ә йелдер одағ ы. Бұ л қ оғ амдық ұ йым 1991 жылдың мамыр айында қ ұ рылды. Қ ұ рылу мақ саты - ә йелдердің қ оғ амдағ ы саяси, ә леуметтік, экономикалық, рухани ө мірдегі рө лін арттыру. Қ азақ станның жастар одағ ы. Қ ұ рамында 500 мың нан астам мү шесі бар. Одақ тың негізгі мақ саты – жас азаматтардың еркін дамуына жағ дай жасау, олардың экономикалық, ә леуметтік-мә дени қ ұ қ ық тары мен бостандығ ын қ орғ ау, іске асыру.Ауғ анстандағ ы соғ ыс ардагерлерінің ұ йымы. Бұ л тіркеуден ө ткен қ оғ амдық ұ йым. Негізгі мақ саты – Ауғ анстандағ ы соғ ыс ардагерлерін ә леуметтік бейімдеу, оларғ а медициналық кө мек кө рсету, олардың қ ұ қ ық тық жә не ә леуметтік қ орғ ау, олардың отбасына моральдық кө мек ұ йымдастыру, соғ ыста қ айтыс болғ андардың атын, ерлігін мә ң гілік есте қ алдыру, жастарды патриоттық жә не интернационализм рухында тә рбиелеу. Ұ йым соғ ыс ардагерлерімен ү немі кездесу ұ йымдастырып, олардың тілек-мү дделерін зерттеп отырады. Беделі ө те жоғ ары.Қ азақ стан Республикасындағ ы Кә сіподақ федерациясы кең есі. Кә сіподақ федерациясы ерікті қ оғ амдық ұ йым, кә сіпдақ мү шелерінің қ ұ қ ығ ын жә не мү ддесін қ орғ айды.Федерация жұ мысының негізгі бағ ыты – мү шелік ұ йымдардың ә леуметтік-экономикалық, қ ұ қ ық тары мен мү ддесін қ орғ ау, ең бек, тұ рмыс, мә дениет, спорт мә селелері туралы ү кіметпен келісім жасау. Федерация кең есі Парламенттің заң қ абылдау мә селесіне қ атысып, заң жобаларын жасайды.«Бірлесу» кә сіподағ ы республикадағ ы ғ ана емес, бұ рынғ ы КСРО-дағ ы да бірінші тә уелсіз кә сіподақ ұ йымы болды. «Бірлесу» қ ысқ а мерзім ішінде сотта 50-ден астам одақ мү шелерінің мү ддесін қ орғ ады, 500-ден астам ең бекшілердің мекеме бастық тарына наразылығ ын жолдады, олардың басым кө пшілігі қ анағ аттандырылды.«Невада-Семей» халық аралық ядролық соғ ысқ а қ арсы қ озғ алыс. Бұ л ең бекшілердің еріктілік негізінде қ ұ рылғ ан ұ йымы. Қ озғ алыстың негізгі мақ саты- ядролық қ аруды жә не соғ ысты адамзат ө ркениетінен аластау, ядролық сынақ жү ргізілген аймақ тар халқ ын экологиялық жә не ә леуметтік қ орғ ау. Табиғ атты, Адамды, Мә дениетті қ айта жаң ғ ырту.Осы қ озғ алыстың бастамасына сә йкес Қ азақ станда ядролық сынақ жү ргізуге тыйым салынады, «ядролық қ арусыз ел» деп жарияланды.Бү кіл ә лем халқ ы бұ л бастаманы қ олдады.«Арал-Азия-Қ азақ стан» халық аралық қ оғ амдық комитеті. Бұ л комитет 1987 жылы белгілі ақ ын М.Шахановтың бастамасымен қ ұ рылып, республика жұ ртшылығ ы оны мақ ұ лдады. Оның мақ саты: Арал тең ізі жағ дайына, республикадағ ы экоклкгиялық дағ дарысқ а қ оғ амдық пікірді аудару, Арал тең ізін қ алпына келтіру туралы жобалар мен бағ дарламалар жасау.

145. Қ азақ стандағ ы қ азіргі саяси партиялар. ХХ ғ асырдың 90 жылдарынан басталғ ан демократиялық ө згерістер еліміздегі партиялық жү йені тү бірімен ө згертті. Елімізде 70 жылдан астам ү стемдік қ ұ рғ ан бірпартиялық жү йе орнына кө ппартиялық жү йе қ алыптаса бастады. Бұ л егеменді Қ азақ станғ а демократиялық ө згерістердің нә тижесінде келген саяси плюрализмнің нақ ты кө рінісі. Мұ ратымыз демократия қ ұ ру болғ андық тан, еліміздегі партиялық жү йені жетілдіру, оны дамыту басты міндеттердің бірі болып табылады. Елімізде тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында дү ниеге келген жү здеген саяси партиялар мен қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстар ұ лттық идея тө ң ірегінде топтасты. Бірақ партиялардың кө бі ұ йымдық тұ рғ ыдан ә лсіз, бағ дарламасы бұ лың ғ ыр, қ олдаушы тобы аз болатын. Он сегіз жылдан астам уақ ыттан бері біздің еліміздегі партиялар саны да бірде азайып, бірде кө бейіп ө згеріп отырды. 2004 жә не 2007 жылдардағ ы Парламент Мә жілісіне, 2005 жылғ ы Президенттік сайлаулар да партиялық алаң да біршама ө згерістер алып келді. 2006 жылы 4 шілде де кезектен тыс ө ткен IХ съезде «Отан» партиясы «Асар», кейін «Азаматтық» партияларымен бірікті. Осы ө згерістердің нә тижесінде партия аты да «Нұ р Отан» болып ө згертілді. Сонымен қ атар, қ азіргі Қ азақ станның «Азат» демократиялық партиясы «Нағ ыз Ақ жол» партиясы ретінде Қ азақ станның Демократиялық партиясынан бө ліну нә тижесінде 2005 жылдың 29 сә уірде дү ниеге келді. 2006 жылы 10 қ ыркү йекте «Ә ділетті Қ азақ стан ү шін» қ озғ алысының негізінде Жалпыұ лттық социал-демократиялық партиясы (ЖСДП) қ ұ рылды. 2009 жылдың 1 шілдесінде Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігінен ресми тіркеуден ө ткен он саяси партия қ ызмет жасауда.Тә уелсіз Қ азақ станның партиялық жү йесі ондағ ан жылдар бойы қ алыптасып келеді. Ө ткен ғ асырдың 90-жылдарында республика шең берінде кө ппартиялы саяси жү йе тә жірибе жү зінде қ олданымда болғ ан жоқ, ө ткен кең ес дә уірінің саясаты мен азаматтық қ оғ амның дамымағ андығ ы ә сер етті. Қ азақ стан Республикасының партиялық жү йесінде сапалық даму ү рдісі 90-жылдардың екінші жартысында байқ алды, бұ л кезде кейбір ә леуметтік топтар ө з мү дделерін жариялау жә не қ орғ ау қ ажеттілігін сезініп партия атты саяси ұ йымдарғ а бірлесе бастады.Партиялық қ ұ рылыстың алғ ашқ ы қ адамдары дә л Алматы қ аласында жү зеге асырылды, саяси ө мірдің орталығ ы да дә л осында. Тіпті, Елорданы ауыстырғ аннан соң да партиялық қ ызметтің белсенді орталығ ы мен саяси белсенді тұ рғ ындардың басым бө лігі осы қ алада қ алды.1.«Отан» республикалық ә леуметтік-демократиялық партиясы: партия кө шбасшысы – Елбасы Н.Назарбаев. Партияның басты мақ саты Елбасы Нұ рсұ лтан Назарбаевтың қ айта ө ң деу ө неркә сібін, жоғ ары технологиялық ғ ылыми ө ндірістерді дамығ ан дең гейге жеткізуге, ә леуметтік мә селелерді шешуге бағ ытталғ ан реформалық саясатын ресми тү рде қ олдау болып табылады. 2. «Асар» партиясы кө шбасшысы «Хабар Агенттігі» ЖАҚ басшылар кең есінің тө райымы, Қ Р Парламент Мә жілісінің депутаты – Дариғ а Назарбаева.Негізгі мақ саты – дамығ ан азаматтық қ оғ амдық институттары бар экономикасы мық ты, демократиялық, қ ұ қ ық тық, ә леуметтік мемлекет қ ұ ру.Саяси ортада «Асар» ө зін орталық шыл мә тіндегі партия деп біледі, жә не егер ө з мү дделеріне қ ажет болса, партия басшылық пен, басқ а да партиялармен, қ оғ амдық бірлестіктермен іскерлік қ арым-қ атынас орнатуғ а дайын. 3. Қ азақ станның азаматтық партиясы еліміздің бірқ атар ірі металлургиялық жә не тау-кен кә сіпорындарының ең бек ұ жымдарының ұ сынысымен қ ұ рылғ ан. Бұ л партияның негізгі мақ саттары - ө ндірісті дамыту, ә рбір қ азақ стандық жанұ яның ә л-ауқ атын жақ сарту, Қ азақ станның мемлекеттігін нығ айту.Басқ а да қ азіргі таң дағ ы елдегі жү ргізілген саясатты қ олдауғ а негізделген партиялар сияқ ты Қ АП ө з кө шбасшысы деп Н.Ә. Назарбаевты таниды. Бұ л партияның 1-хатшысы – А.Перуашев. 4. Қ азақ станның аграрлық партиясы жерге деген жеке меншікті енгізу, ауыл инфрақ ұ рылымының жақ саруын, аграрлық сектордың салық салуына қ атысты ө згерістер енгізу мә селелерін қ олдайды, агроө ндірістік кешен қ ызметкерлерінің мү дделерін қ орғ айды. Партия жетекшісі – Мә жіліс депутаты, Қ Р Парламентінің аграрлық мә селелер бойынша Комитетінің мү шесі, Р.Мадинов. 5. «Руханият» партиясы ә леуметтік жағ ынан қ амтамасыз етілмеген тұ рғ ындарғ а сү йенеді: ә йелдер, мү гедектер, негізінен білім беру жә не денсаулық сақ тау саласындағ ы интеллектуалдық ең бек қ ызметкерлері, сонымен қ атар партия аталмыш тұ рғ ындардың мү дделерін қ орғ айтынын хабарлады. Орталық шыл мә тіндегі партия болып табылады. Ө з бағ дарламасына сә йкес партияның басты мақ саты – ә йелдер мен студенттердің ғ ылыми, шығ армашылық, техникалық зиялыларын саяси ө мірге қ атыстыру. Негізгі мақ саты – халық тың тә лімдік, діни жаң ғ ыруы. Партия жетекшісі – А.Жағ анова. 6. Қ азақ станның демократиялық партиясы. Мақ саты – демократия қ ағ идаларына, ұ лтаралық келісім мен саяси тұ рақ тылық қ а, бос нарық тық экономика мен заң ның жоғ арылығ ына негізделген хұ қ ық тық мемлекеттікті нығ айту. Тө рағ асы – М.Нә рікбаев. 7. «Ауыл» шаруашылық ә леуметтік-демократиялық партиясы: Партия тө рағ асы – экономика ғ ылымдарының докторы, профессор, Қ Р Ғ А академигі Г.Қ алиев. Осы сияқ ты басқ а да саяси партиялар жұ мыс істеуде

148. Қ Р Қ арулы Кү штерін қ ұ ру жә не модернизациялау. Президенттің 1992 жылдың 7 мамырында “Қ азақ стан Республикасының Қ арулы Кү штерін қ ұ ру туралы” Жарлық қ а қ ол қ оюы жаң а Қ азақ станның мемлекеттілігін ресімдеудегі ө зекті саты болды деп айтуғ а болады. Еліміз тә уелсіздік алғ аннан бергі қ ысқ а мерзім ішінде Жоғ арғ ы Бас қ олбасшымыздың дана саясатының, халық тың ө з еркіндігі мен тә уелсіздігін сақ тап қ алуғ а деген ниетінің арқ асында қ азақ халқ ының тарихында тұ ң ғ ыш рет тұ рақ ты ә скер қ ұ рылды. Ол егемен елімізбен бірге ө сіп, заман талабына сай жарақ танып, бү гінде қ азіргі заманның кез келген қ ауіп-қ атеріне жауап беретін жинақ ы да ұ тқ ыр армияғ а айналды. Қ ұ рылғ ан кү нінен бері Қ арулы Кү штер талай жауапты жұ мыстарды абыроймен орындап келеді.Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ы елдерінің ішінде Қ азақ станның ә скери қ ызметшілері ә леуметтік жағ ынан ең жақ сы қ орғ алғ ан болып саналады.Тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында-ақ біздің шекараларымыздың ө н бойында қ ауіпсіздік белдігінің іргетасы қ аланды, ұ жымдық қ ауіпсіздік жү йесінің ө ң ірлік негізі қ алыптасты. 1993 жылы бірінші жә не 2000 жылы екінші Ә скери доктринаның қ абылдануы егемен Қ азақ станның Қ арулы Кү штерін қ ұ рудағ ы сатылық кезең дер болды. Елдің ә скери қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етудің қ ұ қ ық тық базасы жасалды. Қ арулы Кү штердің офицерлік дің гегі қ алыптасып, нығ ая тү сті.Бү гінде 2007 жылғ ы ү шінші Доктринағ а сә йкес біздің армия алдында жү йелі модернизациялау мен бә секеге қ абілеттілікті арттыру міндеті тұ р.Бү гінгі кезең де армияны қ азіргі заманғ ы ұ рыс жағ дайларына барынша жақ ындату жү йесіне кө шіруге ә зірлік жұ мыстары жү ргізіліп жатыр. Міне, сондық тан қ азіргі таң да ә скерлердің оқ у-тә жірибесін жетілдірудің басты тетігі жедел ә скери дайындық ты орындау міндетін жү зеге асыру болып табылады. Мә селен, 2010 жылы тү рлі қ ару-жарақ тар мен техникалардан 12 мың ату ү дерістері атқ арылып, ә скери машиналарды жү ргізудің 2 700-ге жуық жаттығ улары орындалды.Кезінде Конфуцийдің ө зі былай деген екен: “Соғ ысқ а оқ ымағ ан, тә жірибесі жоқ адамдарды жіберу ­– оларды сатумен тең ”.Армияның бейбіт кезең дердегі ә скери дайындығ ы жаттығ уларда шың далатыны белгілі. Соң ғ ы кездері біздің ә скерлеріміздің мү мкіндіктері мен олардың нақ ты ұ рыс жағ дайларына барынша жақ ындатылғ ан уақ ыттардағ ы іс-қ имылдарғ а дайындық тары тү рлі ауқ ымдағ ы жаттығ уларда ұ дайы тексеріліп келеді. Олардың ішіндегі аса маң ыздылары – “Ә скери достастық ”, “Ә уе кү штері”, “Дала қ ыраны” жаттығ улары болып табылады. Біздің ә скеріміз туралы шетел сарапшылары мынада қ орытынды берген: “Қ азақ станның Қ арулы Кү штері бү гінде посткең естік кең істіктегі мемлекеттер ә скерлерінің жетекші ү штігіне кіреді жә не де Орталық Азия ө ң ірінде ү здігі болып табылады”.Қ азіргі заманғ ы ә скер қ ұ ру – бұ л техникалар мен қ ару-жарақ тарды модернизациялау ғ ана емес, бірінші кезекте кә сіби армияның іргетасы – ә скери кадрлардың жаң а генерациясын тә рбиелеу. Ә скердің кадрлық ә леуетін жетілдірудің бө лінбейтін бір бө лшегі ә скери қ ызметтің беделін арттыру мен ә скери қ ызметшілердің ә леуметтік мә ртебесін кө теру болып табылады.Біздің жастарымыз ү шін ә скер бү гінде қ уатты адамгершілік жә не идеологиялық мектеп – ағ а ұ рпақ тың ерлік жә не ө рлік дә стү рлеріне негізделген қ азақ стандық патриотизм мектебі ретінде кө рінуде. Сондық тан жастарды қ азақ стандық патриотизм рухында тә рбиелеу – баршамыз ү шін маң ызды да жауапты міндет.Республика Қ арулы Кү штерiне бейбiт кезең де мынандай негiзгi мiндеттердi орындау жү ктелген: ә скери кү штi, жауынгерлiк даярлық ты қ амтамасыз етiп, басқ ару органдары мен ә скерлердi ел iшiндегi қ ақ тығ ыстарды, Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік шекарасында немесе аумағ ының шегiнде туғ ан кез келген заң сыз қ арулы кү ш кө рсетудi тұ мшалап, тойтара алатын дең гейде ұ стау; ә уе кең iстiгiн кү зету, сондай-ақ, мемллекеттік шекараның жедел-стратегиялық тұ рғ ыда маң ызды ө ң iрлерiн жабу; маң ызды ә скери нысандарды кү зету; елдiң кез келген ауданында жағ дайды тұ рақ тандыру жө нiндегi батыл iс-қ имылғ а ә зiр болу; халық аралық мiндеттемелерге сә йкес бiтiмгершiлiк жә не ө зге де операцияларғ а қ атысу.Ө ткенге кө з жү гіртсек, біздің Қ арулы Кү штеріміздің жыл ө ткен сайын дә йектілікпен дамығ анын жә не нығ айғ анын кө руге болады. Олардың қ алыптасуына кө птеген офицерлер, генералдар мен жетекшілер, бү кіл Қ азақ стан қ оғ амы атсалысты.