Шаруашылығы. 18 страница

105.Тү ркістандағ ы ұ лттық -мемлекеттік межелеу. Қ азақ жерлерінің Қ азақ АКСР қ ұ рамына біріктірілуі. мемлекетке межелеуге жатқ ызылғ ан республикаларда мә селені талқ ылау ресми дең гейлерде жалғ асты. Мә мелен, Бұ хар халық тың кең естік республикасы кең естерінің 1924 жылғ ы 19 қ ыркү йек тегі бесінші қ ұ рылтайында: Бұ хар халық тарының ерік жігерін білдіре отырып, Тү ркістан мен Хорезм ө збектері мен бірге ө збек кең естік Социалистік Республикасын қ ұ руғ а келісім береміз. Қ ұ рылтай Ө збекстан мен Тү ркістанның КСРО қ ұ рамына кіру қ ажеттігін бір ауыздан қ олдайды» деген қ аулы қ абылдады. 10 кү нннен кейін Бү кілхорезм кең естерінің бесінші қ ұ рылтайы нақ осындай қ аулы қ абылдады. Қ азақ АКСР нің астанасын Қ ызылорда қ аласына кө шіру туралы шешім қ абылдады. РКФСР ның ү кіметі Қ АКСР нің басшылық органдарын орналастыруғ а арналғ ан ғ имарттар қ ұ рылысына 4 млн сом бө лінді. 1925 жылдың 6 сә уірде БОАК тө ралқ асы Орынбор губерниясын Қ азАКСР қ ұ рамына шығ ару туралы қ аулы қ абылдады. Сө йтіп аумақ тық – экономикалық мә селелерді нақ тылауды БОАК тің арнаулы комиссиясына тапсырды. Қ азақ АКСР і қ ұ рамынан бө ліп шығ арғ ан Орынбор губерниясына оның басым бө лігін орыс халқ ы қ ұ райтын аудандар мен орал губерниясы Елек уезінің бір бө лігі қ арады. Қ азақ АКСР нің ә кімшілік бө лінісін қ айта қ ұ ру 1925 жылдың бас кезінде аяқ талды. Қ азақ АКСР ені Адай уезін, Ақ тө бе, Ақ мола, Орал, Семей, Қ останай, Жетісу, Сырдария губернияларын жіне Қ арақ алпақ автономиялық облысын біріктірді. Қ азақ жерінің қ айта бірігуі қ оғ амды бө лудің таптық принципіне қ ұ рылғ ан жә не кү н ө ткен сайын коммунистік идеология ү стем бола тү скен кең естік қ азақ мемлекеттігі аясында жү ргізілгенімен, ол ө ң ірдің тұ рғ ылық ты халық тарының, оның ішінде қ азақ тардың ұ лттық ұ лысуының жаң а кезең іне, олардың мемлекеттігінің кең естік негізде қ алыптасуы мен нығ аюына жол ашты.Ұ лттық жә не территориялық межелеу нә тижесінде Тү ркістан АКСР – інің бұ рынғ ы Жетісу жә не Сырдария облыстарының біраз болігі Қ азақ АКСР – інің қ ұ рамына ө тті. 1924 жылғ ы қ арашадан бастап осы облыстарды басқ аруды Қ АКСР – інің кіметі қ ұ рғ ан. 1924 жылдың соң ы мен 1925 жылдың басы аралығ ында Қ азақ АКСР – іне қ осылғ ан жекелеген уездер мен болыстардың шекаралырын нақ тылау одан ә рі жү ргізілді. Қ арақ алпақ автономиялық облысы кең естерінің 1925 жылығ ы ақ панда Тө ркү де ө ткен бірінші Қ ұ рылтай съезінде Қ арақ алпақ автономиялық облысының қ ұ рылғ аны жә не оның Қ азақ АКСР қ ұ рамына енгізілгені заң ды тү рде рә сімделді. Межелеу барысында Қ азалы, Ақ мешіт, Тү ркістан, Шымкен уездері, Ә улиеата уезінің ү лкен бө лігі, бұ рынғ ы Сырдария облысының Ташкент жіне Мырзашө л уездерінің бір бө лігі Қ азақ станғ а ө тті. Сонымен қ атар Қ АКСР –іне Жетісу облысының Алматы, Жаркент, Лепсі, Қ апал уездері, Пішпек уезнің Гиоргиев, Шу, қ аранө кіс болыстыры қ осылды. 1921 жылы 4-10 қ азанда Қ азақ АКСР Кең естерінің екінші съезі болып ө тті.Онда республика ө мір сү рген алғ ашқ ы жыл ішіндегі мемлекеттік жә не шаруашылық қ ұ рылыстың қ ортындылыары шығ арылды.Сонымен бірге жергілікті жерлерде кең естерді нығ айтудың жолдары белгіленді.1922 жылы Кең естер сайлауы ө тті.Олардын қ ұ рамын жергіліктендіру іске асырылды.Бө кей, Орал, Ақ тө бе, Семей губернияларында болытық атқ ару комитетері сайлануынын кейін, деппутатардың жартысынан астамы қ азақ тар болды.Бұ қ ара арасында саяси жұ мыс жү ргізу мақ сатында Қ ызыл керуен жә не жылжымалы қ ызыл отау сияқ ты жұ мыстың жаң а тү рлері пайдаланылды.Қ АКСР Орталық Атқ ару комитетінің тұ ң ғ ыш қ ызыл керуені 1922 жылы Ә.Жанкелдиннің басқ аруымен ел аралауғ а шық ты.9 мамырдан 12 маусымғ а дейін керуен Орынбор мен Семей аралығ ындағ ы 26 болыстың 37ауылында, сондай-ақ Екібастұ з бен Спасск зауытында болды.126 жиын, 420 ә нгіме ө ткізді.Керуен Кең естердің іс қ ағ аздарын қ азақ тілінде жү ргізуді жолғ а қ ойды.Мұ нның озі ұ лттық мемлекеттік нығ айтуғ а ық пал етті.Орта Азия Кең ес республикаларын ұ лттық –мемлекеттік жағ ынан 1924 ж жү ргізілген межелеу респулика ө міріндегі маң ызды оқ иғ а еді. Ұ лттық жерлердің межеленуі нә тижесінде Тү ркістан АКСРнің қ ұ рамындағ ы бұ рынғ ы Жетісу жә не Сырдария облыстарының жерлері Қ азақ АКСРіне қ арайтын болды.Соның нә тижесінде Қ азақ стан жері 700 мың шақ ырымғ а, ал халқ ы 1 млн 468724 мың адамғ а ө сті.Тұ рғ ындары негізінен орыстар болып келетін Орынбор губерниясы Қ азақ станнан бө лінді.Республика астанасы Қ ызылордағ а (Ақ мешітке) кө шті.Қ азақ жері мен халқ ын біртұ тас қ лт тық мемлекетке біріктірудің республика ү шін зор ә леуметтік жә не экономикалық маң ызы болды.1925 жылы ақ панда жаң а ө азақ жерлерінің бірігуіне байланысты Қ азақ стан облыстық партия комитеті ө лкелік болып қ айта қ ұ рылды.

106. 1924 жылғ ы ұ лттық -территориялық межелеуден кейін Қ азАКСР-ның қ ұ рамына қ андай қ азақ жерлері кірді. Ұ лттық жә не территориялық межелеу нә тижесінде Тү ркістан АКСР – інің бұ рынғ ы Жетісу жә не Сырдария облыстарының біраз болігі Қ азақ АКСР – інің қ ұ рамына ө тті. 1924 жылғ ы қ арашадан бастап осы облыстарды басқ аруды Қ АКСР – інің кіметі қ ұ рғ ан. 1924 жылдың соң ы мен 1925 жылдың басы аралығ ында Қ азақ АКСР – іне қ осылғ ан жекелеген уездер мен болыстардың шекаралырын нақ тылау одан ә рі жү ргізілді. Қ арақ алпақ автономиялық облысы кең естерінің 1925 жылығ ы ақ панда Тө ркү де ө ткен бірінші Қ ұ рылтай съезінде Қ арақ алпақ автономиялық облысының қ ұ рылғ аны жә не оның Қ азақ АКСР қ ұ рамына енгізілгені заң ды тү рде рә сімделді. Межелеу барысында Қ азалы, Ақ мешіт, Тү ркістан, Шымкен уездері, Ә улиеата уезінің ү лкен бө лігі, бұ рынғ ы Сырдария облысының Ташкент жіне Мырзашө л уездерінің бір бө лігі Қ азақ станғ а ө тті. Сонымен қ атар Қ АКСР –іне Жетісу облысының Алматы, Жаркент, Лепсі, Қ апал уездері, Пішпек уезнің Гиоргиев, Шу, қ аранө кіс болыстыры қ осылды. 1921 жылы 4-10 қ азанда Қ азақ АКСР Кең естерінің екінші съезі болып ө тті.Онда республика ө мір сү рген алғ ашқ ы жыл ішіндегі мемлекеттік жә не шаруашылық қ ұ рылыстың қ ортындылыары шығ арылды.Сонымен бірге жергілікті жерлерде кең естерді нығ айтудың жолдары белгіленді.1922 жылы Кең естер сайлауы ө тті.Олардын қ ұ рамын жергіліктендіру іске асырылды.Бө кей, Орал, Ақ тө бе, Семей губернияларында болытық атқ ару комитетері сайлануынын кейін, деппутатардың жартысынан астамы қ азақ тар болды.Бұ қ ара арасында саяси жұ мыс жү ргізу мақ сатында Қ ызыл керуен жә не жылжымалы қ ызыл отау сияқ ты жұ мыстың жаң а тү рлері пайдаланылды.Қ АКСР Орталық Атқ ару комитетінің тұ ң ғ ыш қ ызыл керуені 1922 жылы Ә.Жанкелдиннің басқ аруымен ел аралауғ а шық ты.9 мамырдан 12 маусымғ а дейін керуен Орынбор мен Семей аралығ ындағ ы 26 болыстың 37ауылында, сондай-ақ Екібастұ з бен Спасск зауытында болды.126 жиын, 420 ә нгіме ө ткізді.Керуен Кең естердің іс қ ағ аздарын қ азақ тілінде жү ргізуді жолғ а қ ойды.Мұ нның озі ұ лттық мемлекеттік нығ айтуғ а ық пал етті.Орта Азия Кең ес республикаларын ұ лттық –мемлекеттік жағ ынан 1924 ж жү ргізілген межелеу респулика ө міріндегі маң ызды оқ иғ а еді. Ұ лттық жерлердің межеленуі нә тижесінде Тү ркістан АКСРнің қ ұ рамындағ ы бұ рынғ ы Жетісу жә не Сырдария облыстарының жерлері Қ азақ АКСРіне қ арайтын болды.Соның нә тижесінде Қ азақ стан жері 700 мың шақ ырымғ а, ал халқ ы 1 млн 468724 мың адамғ а ө сті.Тұ рғ ындары негізінен орыстар болып келетін Орынбор губерниясы Қ азақ станнан бө лінді.Республика астанасы Қ ызылордағ а (Ақ мешітке) кө шті.Қ азақ жері мен халқ ын біртұ тас қ лт тық мемлекетке біріктірудің республика ү шін зор ә леуметтік жә не экономикалық маң ызы болды.1925 жылы ақ панда жаң а ө азақ жерлерінің бірігуіне байланысты Қ азақ стан облыстық партия комитеті ө лкелік болып қ айта қ ұ рылды.

107. ХХ ғ. 20-30-жылдары қ азақ зиялыларына қ арсы жү ргізілген жазалау шаралары. 20-жылдардың екінші жартысынан бастап Қ азақ станның қ оғ амдық саяси ө мірінде қ айғ ылы жағ дайлар қ алыптаса бастады. Ол сталинизм идеологиясы негізінде қ алыптасқ ан тоталитарлық жұ йенің нығ аюымен байланысты еді. Елдегі орын алғ ан экономикалық жә не мә дени дамудағ ы ө иындық тар жаң а экономикалық саясаттың тоқ талуымен байланысты рдан ірң терең дей тү сті. Республикада «ә скери коммунизм» саясаты кезіндегі жұ мыс тә сң лдері ө айтадан жанданды. Халық тың ү кіметі жеке адамның дара басшылығ ымен ауыстырылып, басқ арудың командалық бюрократтық тә сілі іске аса бастады. Мұ ның барлығ ы БК/б/П Қ азақ ө лкелік комитетінің бірінші хатшылығ ына 1925ж Ф.И. Голощекиннің келуімен байлаынсты болды. Ол келісімен республикада халық қ а қ ысым жасау саясаты кү шейіп, бұ л ерекше қ атаң сипат алды. Осы кезде Қ азақ станның қ оғ амдық саяси ө мірінде кү рт ө згерістер енгізілді. 1925 ж желтоқ санында ө ткен Ө лкелік партия комитетінің бесінші конференциясында «ауылды кең естендіру» туралы шешім қ абылданды. Ол ауылдық жерлерде тап кү ресінің шұ ғ ыл шиеленісуіне тү рткі болды. Республикада «Кіші Қ азан» тө ң керісіе ө ткізу ү шін идеологиялық негіз жасалды, сө йтіп жаппай жазалау дә уірі басталып, ол ө азаө халқ ын қ ұ лақ есітпеген қ айғ ы қ асіретке ұ шыратты.Қ азақ сьанда голощекиндік сталиндік ү лгі бойынша «Қ айта қ ұ румен» келіспеген кө рнекті жауапты қ ызметкерлердің қ арсылығ ы жанышталды. 1927-1929 жж ә р тү рлі сылтаулармен мемлекет қ айраткерлері Т.Рысқ ұ лов, Н.Нұ рмақ ов, С.Қ ожанов, М Мырзағ алиев республикадан аластатылды, Қ азақ стан Атқ ару комитетінің тө рағ асы Ж.Мың баев, Ағ арту халық комиссары С.Садуақ асов, Жер халық комиссары Ж. Сұ лтанбеков жә не басқ алар қ ызметінен алынды. Қ азақ қ ызметкерлерінің кө пшілік бө лігі топқ а бө лініп, жікшілдік кү реске қ атынасқ ан деп кінә ланды. Оны 1927 ж қ арашада ө ткен ү шінші Ө лкелік партия конференциясының шешімдері айқ ын кө рсетіп берді. БК б П Орталық Бақ ылау комиссиясы негізгі «топқ а бө лінушілердің» бірі С.Садуақ асовтың ісімен арнайы шұ ғ ылданғ анына қ арамай, мұ ндай топтардың бар екенін таба алмады. И.В.Сталинге, В.М.Молотовқ а; Л.М.Кагоновичке жазғ ан хатында Қ азақ стан Ө лкелік партия комитетінің ұ йымдастыру бө лімінің мең герушісі Н.И.Ежов «барлық қ азақ кадрлары, барлық қ азақ коммунистері ұ лтшылдық пен жә не жікшілідік кү респен уланғ ан, олардың арасында дені сау партиялық кү ш жоқ» деп жеткізді. Болашақ КСРО Ішкі істер халық комиссары Ежов Алматыдан Мә скеуге ауысар алдында ө зінің лауазымына осылай «даярланды», 1937 ж жаппай жазалау соның жанталасуымен жү ргізілді. 20 жж соң ында республикада саяси жағ дайды ушық тыру мен кү дікшілдік жаппай сипат алды. Орталық та троцкишіл-зиновьевшіл оппозициямен жә не «оң шыл оппортунистермен» кү рестің кү шеюі ұ лт республикаларында ұ лт азаттық қ озғ алысының ө кілдерін жазалау тү рінде кө рініс тапты. 1928 ж аяғ ында «буржуазияшыл ұ лтшылдар» деп аталғ андардың ішінде бұ рынғ ы Алашорда ө кілдерінің ішінен 44 адамғ а жалғ ан айып тағ ылып, қ амауғ а алынды. Оларлың қ атарында А.Байтұ рсынов, М.Дулатұ лы, М.Жұ мабаев, Ж.Аймауытов бар еді. Қ ұ рамында М. Тынышпаев, Х. Досмұ хамбетов, Ж.Ақ баев, К.Кемең геров жә не басқ алары бар ұ лттық интеллигенцияның (қ ырық адамдай) басқ а тобы 1930 ж қ ыркү йек-қ азанда ұ сталды. Кешікпей олардың ішінен он бес адам Ресейдің орталық қ аратопырақ ты облыстарына жер аударылды. Бұ лардың барлығ ы дерлік 1937-38 жж атылды. Жалпы 1928-1931 жж қ азақ интеллигенция ө кілдерінің он мың ынан астамы жаппай жазалауғ а ұ шырады. Қ асіретті қ уғ ындаудың екінші кезең і 1937 ж басталды. Бұ л жылы «халық жауы» деген айып тағ ылып, Л.И.Мирзоян, О.Исаев, Ұ.Қ ұ лымбетов, С.Мең дешев, Н.Нұ рмақ ов, О. Жандосов, С.Есқ араев, Т.Жү ргенов, ақ ын жазушылар С. Сейфуллин, Б.Мйлин, І.Жансү гіров, Ғ.Тоғ жанов т.б. ғ ылым мен мә дениеттің, ө нердің кө птеген ө кілдері ұ сталды. Сол жылы Қ азақ стан бойынша 105 мың адам НКВД ның қ анды шең геліне ілігіп, оның 22 мың ы атылды. Олардың арасында партия, кең ес органдарының жергілікті жерлердегі басшы қ ызметкерлері аз болғ ан жоқ. Бұ лардың отбасындағ ы ә йел, балаларына дейін қ удаланып, олар да туғ ан жерінен аластатылды. Осы жылдардағ ы зобалаң қ азақ халқ ының жү регіне жазылмас жара салды, қ ара жамылғ ан қ айғ ығ а душар етті.

108. Ірі бай шаруашылық тарын тә ркілеу: саяси жә не экономикалық салдары. 1928 жылы 27 тамызда Қ аз ОАК мен Қ аз ХКС-нің «Байлардың шаруашылығ ын тә ркілеу туралы» қ аулысы шық ты. Ол кү шіне енген сә ттен бастап шаруа қ ожалық тарына ө зіндік ауыл шаруашылық ө німдерінің артығ ын қ алауы бойынша иелену қ ұ қ ығ ына кепілдік беретін. Жаң а экономикалық саясаттың принциптерінен бас тартылды. Қ аулығ а сай, байлардың шаруашылығ ын тә ркілей отырып, оларды тұ рғ ылық ты жерінен қ оныс аударып жіберуге рұ қ сат етілді.Тә ркілеу жө ніндегі науқ ан, мақ та шаруашылығ ы аудандарынан басқ а, республиканың барлық жерлерін қ амтыды. Тә ркілеу нә тижесінде 657 анағ ұ рлым ірі байлар қ оныс аударылды, олардан 145 мың бас ірі қ ара тартып алынды, ауыл шаруашылық қ ұ ралдары 877 колхозғ а жә не 24491 жеке шаруашылық қ а берілді.Астық ө німдерін, егіндік пен шабындық жерлерді жә не малды тә ркілеу науқ аны барлық жерде де заң нормаларын бұ зумен: халық ты қ орқ ыту жә не зорлау арқ ылы, байсымақ тарды кү штеу арқ ылы іске асырылды.Тә ркілеу жө ніндегі шараларды жү ргізу барысында тә ркілеу шегіне жеткізу ү шін жеке шаруашылқ тарды ә дейі біріктіру де бой алды.Тә ркіленіп кетпес ү шін кейбір байлар ө зінің мү лкі мен малын орта шаруалар мен кедейлерге бө ліп берд, малының бір бө лігін базарда сатты.

109. Ұ жымдастыру жылдары қ азақ шаруаларын жаппай отырық шылық қ а кү штеп кө шіру. Нә тижелері жә не салдары.

. Партияның ХV съезі ауыл аруашылығ ын ұ жымдастыру бағ ытын жариялады.(1927ж.желтоқ сан) негізгі ұ станымдар: еріктілік, дербестік, материалдық мү дделілік, ұ жымдастыру сатыларына кезең -кезең мен ө ту. Қ АКСР-де ұ жымдастыруды 1932ж.кө ктеміне қ арай аяқ тау белгіленді. 1929ж. Алғ. МТС-тер қ ұ рылды ұ жымдастыру мен отырық шыландыруды жаппай жү ргізу ү шін ауылдар мен қ оныстарғ а 8000 жұ мысшы жә не 1204 «жиырма бес мың шылдық тар» жіберілді. Олар Ресейдегі колхоз жобасын қ айталайтын қ оныстандыру ү лгісін орнық тырды. Ұ жымдастыру жылдары кооперативтендіру қ озғ алысының ө з ісін ашуғ а мү мкіндік беру, материалдық ынта, кооперативтендіруге шаруаның бірте-бірте ө туі, еркіндік ұ станымдары бұ зылды. Ұ жымдастыру бағ ытында жіберілген қ ателіктер: - қ атал жаппай қ уғ ынлаумен террорғ а негізделді.- даярлық сыз, жергілікті жағ дайлар ескерілместен жү ргізілді.- ә кімшілшк кү штеу ә дістерімен жеделдете жү ргізілді.- шаруашылық базасын жасау, тұ рғ ын ү йлер, мә дени-тұ рмыстық объектілер салу жоспары орындалмады. Шаруашылық ты ұ жымдастыру дең гейі ү немі ө сіп отырд: 1928ж.-2%, 1930ж.- 56, 4%, 1931ж.қ азанда – 65%. Азық -тү лікпен қ амт/з етудің қ иындауына байланысты 1929ж. «ә скери коммунизм» саясаты кезіндегі салғ ырт енгізілді: шұ бартау ауданында малдың 80%-і мемлекетке ө ткізілді. Балқ аш ауданында 297 000 малғ а салғ ырт салынды. (ауданда 173 000 мал болғ ан). Торғ ай ауданында 1млн.мал басынан салғ ырт салдарынан 98 000 ғ ана қ алды. Торғ айлық тар «асыра сілтеу болмасын, аша тұ яқ қ алмасын» ұ ранын кө терді. Еріктілік ұ станымы ө рескел бұ зылды.колхозғ а кіргісі келмеген кедейлер мен орташалар «бай-кулактар» қ атарына жатқ ызылып, қ атаң жазаланды: 1929ж.56, 498 шаруа жауапқ а тартылып, 34 мың ы сотталды. 1931ж. 5500 отбасы жер аударылды. 1929-33жж. ОГПУ (бшріккен мемлекттік саяси басқ арма) ү штігі – 9805 іс қ арап, оның ішінде: ату жазасына – 3386адам, 3-10жыл концентрациялық лагерьге қ амауғ а – 13151 адамғ а ү кім шығ арды. 1933ж. Саяси басқ арма ү штігі 21 000 адамды қ амауғ а алды. 1930ж. 30мамыр – республика Ү кіметі жаң а лагерьлер ұ йымдастыру ү шін Ақ мола, Қ арағ анды округтерінен мерзімсіз, тегін пайдалануғ а 110 000га жер бө лді.мал шаруашылығ ы кү йзелісті шығ ынғ а ұ шырап, 1930-32 жж. Аштық жайлады. 1932ж.ақ пан – колхозшы қ ожалық тарының 87%-і, жекешелердің 51, 8%-і малдан тү гел айырылды. Ұ жымдастыру қ арсаң ында – 40, 5млн. Мал болса, 1933ж.1қ аң тарда 4, 5млн мал қ алды. Бұ л жағ дай ө лкеде аштық қ асіретін туғ ызды: 1930ж. – 313 000адам, 1931ж. – 765 000адам, 1932ж. – 769 000 адам қ айтыс болды.1930ж.қ аң тар – 1931ж.маусым аралығ ы – 1млн. 70мың адам Қ ытай, Иран, Ауғ ан жеріне кө шіп кетті. Оның 616 мың ы қ айтып оралғ ан жоқ, 414мың ы кейін елге оралды. Аштық зардаптары: 1930-33жж. 2, 1млн.адам қ ырылды(барлығ ы 6, 2млн.адам)Қ азақ тардың осы жылдардағ ы саны 40 жылдан кейін, 1969ж.ғ ана қ алпына келтірілді.1930-32жж. Ашаршылық тарихқ а «ұ лы жұ т» ретінде енді.

110. Қ азақ станда ауыл шаруашылығ ын кү штеп ұ жымдастыру жә не оның нә тижелері мен салдары.. Большевиктер 20-шы жж.ЖЭС-ті ұ зақ мерзімді саяси стратегия деп есептеді.Сондық тан олар ЖЭС аясында шаруа қ ожалық тарын біртіндеп кооперативтендіру арқ ылы ауыл шаруашылығ ын социалистік жолмен қ айта қ ұ руды кө здеді.Шаруалар кооперациясы мемлекттік тұ рғ ыдан еріксіз кү штеу арқ ылы емес, керісінше экономикалық қ ажеттіліктен туындайтын қ озғ алыс болу керек еді.Алайда, большевиктер қ азақ ауылында ә леуметтік тең сіздікті жою мақ сатында шабындық жә не жайылымдық жерлерді бө ліске салды.Қ азақ стан Орталық Атқ ару Комитеті жә не Халық комиссарлар кең есі 1926 ж.20 мамырда «Жерге орналаспай жерді пайдаланатын кө шпелі жә не жартылай кө шпелі аудандардың шабындық жә не егістік жерлерін уақ ытша қ айта бө лу туралы»заң қ абылдады.Оғ ан сол кездегі Халық комиссарлары кең есінің тө рағ асы Н.Нұ рмақ ов қ ол қ ойды.Осы шабындық жә не жайылымдық жеолерді бө ліске салу науқ аны партияө кең ес ө ызметкерлерінің де бұ л шараны жү зеге асыруғ а даярлық тарының жоқ екендігін кө рсетті.Жұ мыс барысы қ аражатпен қ амтамасыз етілмеді.Жер алғ ан кедей шаруашылық тарына кө мек берілмеді.Бқ ліс жаз кезінде ө ткізілді.Қ азақ шаруаларының бә рі дерлік жайлауда болып, нақ ты бұ л шараларғ а қ атыса алмады.Қ азақ станда большевиктер ауыл шаруашылығ ын социалистік жолмен қ айта қ ұ ру тә жірибесінде тә ркілеу саясатымен шектелмеді.Шаруа қ ожалық тарын біртіндеп ерікті тү рде кооперативтендіру арқ ылы социалистік ірі ауыл шаруашылық ұ жымына біріктіру туралы 1927 ж.желтоқ санда ө ткен партияның ХУ съезінің шешімдерін жү зеге асыруғ а кірісті.Алайда, ү кімет біртіндеп қ ұ рылып жатқ ан колхоздарғ а материалдық жағ ынан кө мекті кү шейту шарасының орнына, керісінше нұ сқ аулар беру арқ ылы кү штеу ә дістерінің кең етек алуна жол ашты.Орталық билік колхоз қ ұ рылысындағ ы біртіндеп ө з бетінше жү ріп жатқ ан қ озғ алысты жоспарлы іс-ә рекетке ұ ластырды.Мысалы: РКФСР жер халық комиссариаты мен колхоз орталығ ы 1928 ж. кө ктемге бү кіл елде 1, 1 млн. шаруа қ ожалық тарын біріктіруді жоспарлады.Ал енді ауыл шаруашылығ ы кооперациялары одақ тарының Одағ ы бұ л цифрларды 3 есеге кө бейтіп, ұ жымдастырылатын шаруа қ ожалық тарының санын 3 млн. жеткізді.Ал енді бесжылдық жоспарды белгілеу кезінде Мемлекеттік жоспарлау комитеті бұ л жоспардағ ы санды 5 млн. жеткізді.1930ж.5қ аң тарда БК(б)П Орталық Комитеті «Ұ жымдастыру қ арқ ыны жә не мемлекеттік колхоз қ ұ рылысына кө мек шаралары»туралы қ аулы қ абылдады.Қ аулыда Орталық комитет жаппай ұ жымдастыруды жү зеге асыру ү шін елдің аудандарын 3 топқ а бө лді: Бірінші топқ а осы ұ жымдастыруғ а белгілі мө лшерде даяр деп есептелінген таза астық т ы аудандар жатты.Оларғ а Орта жә не тө менгі Волга, Солтү стік Кавказ аудандары кірді.Ол аудандарда шаруа қ ожалық тарын социалистік жолмен қ айта қ ұ руды 1931ж.кө ктемінде аяқ тау белгіленді.Екінші топқ а елдің Украина, Орталық қ ара топырақ ты облыстар, Сібір, Орал, Қ азақ стан сияқ ты астық ты аудандар жатты.Бұ л жерлерде ұ жымдастыруды аяқ тау мерзімі бір жылғ а ұ зартылды, яғ ни ол аудандарда шаруа қ ожалық тарын ұ жымдастыруды 1932ж.кө ктемінде аяқ тау қ ажет болды.Елдің бү кіл басқ а ө лкелері мен облыстары ү шінші топқ а енді.Бұ л жерлерде шаруа қ ожалық тарын ұ жымдастыруды 1933ж.кө ктемінде, яғ ни бірінші бесжылдық тың аяғ ына қ арай аяқ тау жоспарланды.Қ азақ станда ұ жымдастыру елдің басқ а аймақ тарымен салыстырғ анда баяу жү ргізілуі тиіс ддеген пікірге Голощекин мү лде қ осылмады.Осығ ан байланысты бү кіл республикадағ ы ұ жымдастыру жоспарлары қ айта қ аралды.Ф.Голощекин бұ л шараларды одан ә рі тез жү зеге асыру ү шін орталыұ тан Қ азақ станғ а 126 млн.сом ұ аржы бө луді сұ рады.Қ ажетті қ алғ ан 180 млн.қ аржыны халық ө зі ө тейді деп есептеді.Сонымен қ атар ө лкенің партия басшысы ұ жымдастыру ісіне кө мекке деп Орталық Комитетінің Ресейдің орталық аудандарын шет аймақ тарғ а кө мекке жіберуге даярланып жатқ ан 25 мың адамның 2 мың ын Қ азақ станғ а жіберуді сұ рады.Кү штеп ұ жымдастыру нә тижесінде қ ұ рылғ ан колхоздардың жағ дайы ө те нашар болды.Осындай ә лсіз колхоздарды техникалық жағ ынан нығ айту мақ сатын кө здеп МТС-тер қ ұ рды.МТС-тердің де мү мкіндіктері жеткіліксіз еді.Мысалы 1930ж.бар болғ аны республика кө лемінде 6 МТС болғ ан, ал 1932ж.-ң ң болса, 1933ж.оны 70-ке жеткізу жоспарланғ ан.Алайда, 1931ж.колхоздар саны 74448 болса, онда ол колхоздарды техникалық жағ ынан нығ айту шаралары тек сө з жү зінде болғ анын кө руге болады.Ұ жымдастыруды жү зеге асыру барысында еріктілік, қ оғ амдастыру принциптері толық бұ рмаланды.Ұ жымдастыруғ а байланысты жү ргізілген шараларда кімнің осы шарағ а қ арсы екенін айқ ындау бірінші орынғ а қ ойылды.Кімде-кім қ арсы болса, ол тіптен кедей шаруа болса да, тап жауы қ атарына жатқ ызылды.Ұ жымдастырылғ ан шаруашылық тарғ а жұ мыс кү ші болып саналатын малды ғ ана қ оғ амдастырудың орнына, барлық малды тү гелдей алу шаралары жү ргізілді.Кү штеу, зорлық -зомбылық кө рсету арқ ылы ұ жымдастыру шаралары тездетілді.Кү штеп ұ жымдастырушылар қ азақ қ оғ амындағ ы дә стү рлі мал шаруашылығ ының ерекшелігін мү лде еске алмады.Алайда, ұ жымдастыруды жү зеге асыру барысында жіберілген зорлық -зомбылық тар Орталық Комитеттің 14 наурыз 1930ж. қ абылдағ ан қ аулысында партия бағ ытын бұ рмалау деп қ ана бағ аланды.Большевиктік Орталық билік ауыл шаруашылығ ында жү ргізіліп жатқ ан шаралардың бә рін дұ рыс деп есептеп кемшіліктерді жіберіп отырғ андармен кү ресу қ ажет еді.Ол кемшіліктердің жалпы жү ргізіп отырылғ ан саясаттың қ ателігінен екендігі, яғ ни ү кіметтің шешімдері мен солақ ай нұ сқ аулары нә тижесінже болып жатқ аны мойындалмады.Кү штеп ұ жымдастыру науқ аны кезінде ауыл-деревняда ә леуметтік жіктеу саясаты қ те жоғ ары қ арқ ынмен жү ргізілді.КСРО ОАК мен ХКК-нің 1930ж.1 ақ панда қ абылдағ ан «Жаппай ұ жымдастыру аудандарындағ ы ауыл шаруашылығ ын социалистік қ айта қ ұ руды нығ айту жә не кулактармен кү рес шаралары туралы»қ аулысы негізінде ауқ атты шаруа қ ожалық тарына қ арсы ашық террор басталды.Шаруа қ ожалық тарынан бай – кулактарды бө ліп алып, оларды тап ретінде жою жү зеге асырылды.Енді осы шаралардың жү зеге асырылуы барысында жазалануғ а белгіленген топтармен қ атар сол ү кім шығ арылып, жазағ а тартылғ андар арасында орташалар, тіптен кедейлер де болғ ан.1928-1929жж.бай –кулактар есебіне алынып жазағ а тартылғ андар, яғ ни қ удаланғ андар есебі 54 625 болды.1931ж.5500 шаруа бай-кулак ретінде аласталды.Ал енді 1928ж.тә ркілеу кезіндегі қ азақ қ оғ амындағ ы бай-феодалдар саны тек 696 ғ ана болғ анын ескерсек бұ лардың да кімдер екені белгілі.Кү штеп ұ жымдастыру саясаты халық тың қ арсылығ ын тудырды.Сол жылдары ө лкенің басшыларының Сталинге жазғ ан хаттары қ азақ даласында осы наразылық тың ө те зор кө лем алғ анын, Алтайдан Маң ғ ыстауғ а дейінгі аймақ ты тү гел қ амтығ анын, бұ л туралы Кең ес ө кіметінің басшыларының хабардар болғ анын кө рсетеді.Большевиктер жү ргізген ұ жымдастыру қ азақ ауылына ү лкен соқ қ ы болды.Ә сіресе мал шаруашылығ ы қ атты кү йзеліске ұ шырады.Ұ жымдастыру кезінде дә стү рлі мал шаруашылығ ының ерекшелігін есепке алмай тү гел қ ауымдастырылғ ан мал шығ ынғ а ұ шырады.Сонымен қ атра қ ауымдастырылғ ан малдың ө те кө п бө лігі ү кіметтің ет салығ ын орындауғ а жұ мсалды.Ұ жымдастыру саясатының зардаптары қ азақ халқ ының басына ү лкен апат ә келді.Кү шпен ұ жымдастырылғ ан жә не материалдық жағ ынан ө те ә лсіз шаруашылық тар кү йзеліске ұ шырап нә тижесінде 1932-33жж.халық аштық қ а ұ шырады.Сол кездегі мә ліметтерге қ арағ анда аштық жайлағ ан аудандарда халық баудай тү сіп қ ырылғ ан.Ауыл шаруашылығ ын ұ жымдастырудың осындай зардаптары сталиндік басшылық ты біраз сескендірді.1930ж.17 қ ыркү йекте «Ауыл шаруашылығ ы туралы»қ аулы қ абылданып Қ азақ стан мал шаруашылығ ындағ ы «кемшіліктерді тү зеу»бағ ыты белгіленеді.Алайда, қ аулы ө лкелік комитеттің жү ргізген саясатын айыптамады, тіпіт ол қ аулыда аштық туралы бір сө з жоқ.Большевиктер шаруашылық қ а тікелей араласуды тоқ татпады.Мал шаруашылығ ының артта қ алуын тікелей араласу жолымен шешуді кө здеді.1939ж.8 шілдеде БК(б)П Орталық комитеті «Колхоздарда қ оғ амдық малды дамыту шаралары туралы»қ аулы қ абылдайды.Осы қ аулыда колхоздарда 2-3 тауарлы фермалар қ ұ ру белгіленеді.Осығ ан орай колхоздар мал санын арттыруғ а ынталанады деген есеппен жаң а ет ө ткізу жү йесін белгілейді.Алайда, бұ л негізінен колхоздарды кү штеп малдың ұ стауғ а тиімсіз тү рлерін дамытуғ а итермелеген шаралар болды.Колхоздардың еріктілігі шектелді, ә кімшілік басқ ару жү йесі одан ә рі кү ш алды.1920ж. екінші жартысы мен 1930ж.большевиктік партия бастағ ан кең ес ү кіметі экономиканы социалистік жолмен қ айта қ ұ ру мақ сатында Қ азақ станда шабындық -жайылымдық жерлерді қ айта бө лу, байларды тә ркілеу, ұ жымдастыру сияқ ты ә леуметтік реформаларды жү зеге асырды.Бұ л реформалардың қ азақ қ оғ амына ө те жат болғ анына қ арамай, оларды кү штеу ә дістерімен ендірді.Ол ү шін кең ем ү кіметі мемлекеттің кү штеу аппаратын кең қ олданды.Бірақ кең ес ү кіметінің ауыл шаруашылығ ын социалистік жолмен қ айта қ ұ ру жолында жү ргізген шаралары нә тиже бермеді.Керісінше бұ л реформалар шаруалардың ең бекке деген ынтасын жойды.Соғ ан қ арамай большевиктер ауыл шаруашылығ ын социалистік жолмен алғ а қ арай дамыту мақ сатында ылғ и ә р тү рлі жаң а шаралар жү ргізіп отырды.