Тақырып 46. Жол инфроқұрлымын жетілдіру

Жол инфроқ ұ рлымына жол бойындағ ы техникалық жабдық тар, жолаушылар мен кө ліктерге қ ызмет кө рсету бекеттері (уақ ытша тынығ у, аялдау тұ рақ тары, қ онақ ү йлер, кө ліктерге техникалық қ ызмет кө рсету, жанармай қ ұ ю бекеттері), жарық тандыру жү йесі, мә ліметтік жобалар, жол тө сеніші жатады.

Жол инфроқ ұ рылымының сапасын арттыру, жаң а техникалық жабдық тарды енгізу мен жол қ атынасының сапалық кө рсеткіштерін жетілдіру автокө лік тасымалын дамытудың негізгі бағ ыттары болып саналады.

Бү гінгі таң да ел аумағ ындағ ы жолдардың инфроқ ұ рылымдық даму дең гейі ө те тө мен. Тә уелсіз сарапшылардың бағ асы бойынша 1990-шы жылдардың екінші жартысында жол – кө лік инфроқ ұ рылымының дамымай қ алуының салдарынан ел экономикасына келтірілетін зиян жалпы ішкі ө німнің 4%-на жетті. Жалпы жол инфроқ ұ рылымының дамымай қ алуының негізгі себептері:

Жаң адан салынғ ан жолдар мен қ айтадан жө нделген жолдардың сапасының ө те тө мен болуы;

Мемлекеттік бақ ылау жә не қ аржыландыру жұ мыстарының дең гейінің ө те тө мен болуы;

Жолдарды салу, жө ндеу кезінде жаң а жетілдірілген техникалық қ ұ рал-жабдық тардың қ олданылмауы жә не жергілікті климаттық жағ дай мен жер қ абатының қ ұ рамына зерттеу жұ мыстарының ө з дең гейінде жү ргізілмеуі;

Жолдарды салу жә не жол бойына техникалық жабдық тар мен қ ызмет кө рсету нысандарын салу кезінде шартты нормативтер мен стандарттардың сақ талынбауы;

Жолаушылар мен кө ліктерге қ ызмет кө рсету нысандарының жеткіліксіздігі жә не олардың жол ұ зындығ ына сә йкес саны мен кө лік тү рлері бойынша қ ызмет кө рсету тү рлерінің жә не оның сапасының қ ажетті талаптарғ а сә йкес келмеуі;

Кейбір аймақ тардағ ы халық санының тығ ыздығ ының жә не халық тың тұ тыну дең гейінің тө мендігіне байланысты кө п жолдардың оның инфроқ ұ рылымының бақ ылаусыз назардан тыс қ алуы;

Жол инфроқ ұ рылымының сапалық кө рсеткіштерін бақ ылайтын заң ды нормативтік қ ұ қ ық тық базаның тө мендігі.

Ел аумағ ындағ ы жолдардың, ә сіресе халық аралық жолдардың инфроқ ұ рылымдарының сандық жә не сапалық кө рсеткіштерінің тө мен болуының салдарынан кө птеген мә селелер тудырады. Олардың негізгілерін атап ө тсек:

Жолдардың сапасының тө мен болуы себепті жол-кө лік оқ иғ алары кө бейеді, отын – майлау материалдары мен жылжымалы қ ұ рамдарды жө ндеу, қ ызмет кө рсету шығ ындары артады;

Жолаушылар мен жү ктерді тасымалдау жылдамдығ ы мен ө з уақ ытында жеткізу сенімділігінің тө мендеуінің салдарынан жолдарды пайдалану кө рсеткіші тө мендейді. Яғ ни, автокө лік тасымалынан тү сетін табыс кө лемі азаяды;

Халық аралық тарнзитті жолдардың ө ткізгіштік қ абілеттілігін тө мендетеді;

Басқ а кө лік тү рлерімен ө зара бә секелестікте жол қ ашық тығ ы мен «есіктен есікке» дейін жеткізу тә різді артық шылық тарын толық пайдалануына кедергі келтіреді;

Техникалық сервистік қ ызметтер, жол бойындағ ы техникалық жабдық тар мен мә ліметтік жазбалардың жеткіліксіздігі салдарынан ең қ ысқ а жол бағ ыттарын шұ ғ ыл анық тау жә не оның инфроқ ұ рылымының дең гейіне байланысты таң дау мү мкіншілігінің шектеулі болуы.

Жол инфроқ ұ рылымын жетілдіру мә селесі мемлекеттің қ аржылық мү мкіншілігіне тікелей тә уелді. Сондық тан дамығ ан елдерде кең інен қ олданылатын жолдардың қ аржылық қ орын қ ұ руды жетілдіру жә не мемлекеттік бақ ылауды кү шейту арқ ылы жолдардың қ ызмет кө рсету сапасын арттыруғ а, тұ рақ ты ұ стап тұ руғ а болады. Кейбір батыс европалық елдерде жолдарды пайдаланғ аны ү шін салық тардан тү сетін табыс, жолдарғ а жұ мсалатын шығ ындардан артық болғ андық тан жол инфроқ ұ рылымын жетілдіру мү мкіншіліктері ә лдеқ айда жоғ ары.

Жолдардың қ аржылық қ орын толық тыру мақ сатымен кейбір елдерде ақ ылы жолдарды енгізу тә сілдері қ олданылады. Бірақ, ақ ылы жолдар халық тардың қ оныстану тығ ыздығ ы мен кө лік қ арқ ындылығ ының шамасына (тә улігіне 15000 кө лік) жә не халық тың ә леуметтік-тұ рмыстық жағ дайына тә уелді болғ андық тан шектеулі сипат алады. Мысалы, жалпы жол желісінің 5 % шамасындай болуы мү мкін.

Жол инфроқ ұ рылымының сапасын жетілдіру ғ ылыми-техникалық прогресспен тікелей байланысты. Қ азіргі таң да жолдарды жобалауғ а компьютерлік технологиялар кең інен қ олданылады. Бү кіл ә лемде геоақ параттық технологиялар, инженерлік іздестіру деректерін зертханалық ө ң деу жұ мыстарын автоматтандыру, жоғ арғ ы тоқ ты электронды жә не лазерлік геодезиялық аспаптар пайдаланылады.

Ресей ғ алымдары лазерлік технологияларды пайдалану арқ ылы жол жамылғ ысының тегістігін бақ ылайтын зертхана жасап шығ арды.

Жол қ ұ рылысын жақ сартуғ а арналғ ан материалдар мен топырақ қ оспаларын іздестіру жұ мыстары бойынша АҚ Ш-та жасалынғ ан «пермазайм» қ оспасының маң ыздылығ ын атап ө ту керек. «Пермазайм» су ертіндісін топырақ қ а сің іріп тегістеген кезде, топырақ бірігіп цементтеліп ұ зақ мерзімге шыдамды жол табанын жасайды. Ресейде жасалынғ ан «сларри сил» ү лгісіндегі қ ұ йма эмульсиялық қ оспаның да маң ыздылығ ы зор.

Жол инфроқ ұ рылымын жетілдірудің негізгі бағ ыттары:

Жолдарды салу кезінде ү немді конструкциялар мен ғ ылыми-техникалық прогрессивті технологияларды жә не жетілдірілген сапалы материалдарды пайдалану;

Мемлекеттік бақ ылау мен қ аржыландыру жү йесін кү шейту;

Жолдардың жекелей жергілікті қ аржылық қ орын қ ұ ру арқ ылы жө ндеу, техникалық сервисті дамыту шараларын жү йелендіру;

Жолдардың сапасы мен шартты талаптарын халық аралық шарттарғ а сә йкестендіру арқ ылы жолдарды пайдалану кө рсеткішін арттыру;

Қ ұ қ ық тық нормативті актілерді жетілдіру;

Кеден бекеттерінің жұ мыстарын автоматтандыру арқ ылы кө ліктерді ө ткізу мү мкіншілігін арттыру;

Қ ызмет кө рсету бекеттерінің жұ мысын жан-жақ ты дамыту.