Тақырып 45. Автокөлік қызметін лицензиялау және сертификаттау

Автокө лік саласының кө лік қ ұ ралдарын жаппай жекешелендіру арқ ылы реформалау бұ рын қ олданалып келген реттелген бақ ылау жә не жылжымалы қ ұ рамының қ ажетті техникалық жай – кү йі тасымалдар сапасын қ амтамасыз ететін механизмін бұ зады. Шаруашылық жү гізуші субъектілер – автокө лік иелері санының ө суі, заң ды тұ лғ алар ретінде кө пшілік автокө лік қ ұ рылымдарынның бө лімшелерін дербес балансқ а шығ ару кө ліктің осы секторындағ ы мемлекеттік меншіктің ү лесі мен мемлекеттік органдар тарапынан саланың қ ызметін реттеу мү мкіндігін барынша азайтып жіберді.

Сонымен бірге автокө ліктің қ оғ ам тіршілігін қ амтамасыз етудегі рө лі, қ оршағ ан ортағ а, азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ына тиігзетін кү нделікті ә сері меншік қ ұ қ ық тарын бұ збастан нарық тық жағ дайлардағ ы автокө лік тасымалдар саласында мемлекеттік дең гейде нысаналы техникалық жә не ә леуметтік саясат жү ргізуге мү мкіндік беретін белгілі бір «қ арсы салмақ тарды» («қ арама-қ айшылық тарды») қ олдануды талап етеді. Осындай пә рменді «қ арсы салмақ тарғ а» ә лемдік практикада кең інен қ олданылатын, автокө лік қ ызметін лицензиялау (латынша: lecentia- рұ қ сат беру) жә не сертификаттау (латынша: certum- дұ рыс +facere - жасау) ә рекеті жатады.

Лицензиялау шаруашылық жү ргізуші субъектілерге мына мақ сатта ық пал ету жолымен кө лік қ ызметтерін тұ тынушылар мен бү кіл қ оғ амның мү дделерін қ орғ ауды қ амтамасыз етеді:

Ø ө зіндік меншіктегі автокө лік қ ұ ралдарын қ ауіпсіз пайдалану талаптарын сақ таулары;

Ø белгіленген экологиялық нормаларды сақ тау;

Ø кө лік қ ызметтері рыногына білікті, сенімді (жақ сы беделі бар) жә не қ аржы іс- ә ркеттеріне қ абілетті тасымалдаушыларды шығ ару;

Ø қ ажетті жағ дайларда лицензиялауғ а квоталар енгізу жолымен кө лік қ ызметтері рыногын мү мкіндікті реттеу.

Сертификаттаудың тү бегейлі міндетті-орындалатын жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтердің сапасын арттыру. Тұ тынушығ а арналғ ан сертификат ө зінше белгіленген талаптарғ а сай сапалық дең гейдің кепілі болып табылады.

Ә лемнің жетекші елдерінде лицензиясыз тасымал қ ызметіне рұ қ сат бермеуді айтпағ анда, сонымен бірге заң жү зінде қ удаланылады. АҚ Ш-та, Канадада, Жапонияда тасымал қ ызметімен қ атар, экседиторлық қ ызметтер мен автомобильдерге сервистік қ ызмет кө рсетуді лизензиялау практикасы тарағ ан.

Орталық Еуропа елдердің автотасымалдарды лицензиялау тә жірибесі 60 жылдан кө п уақ ытты қ амтиды.

Автомобиль тасмалдарын лицензиялау Еуропалық Одақ тың барлық мемлекеттерінде кө лік заң намасының бір саласы болып табылады. Жалдау жә не сыйақ ы бойынша жү ргізілетін барлық тапсырмалар лицензиялауғ а жатады. Лицензиялар, қ ағ ида бойынша, ұ лттық (ішкі) жә не халық аралық нысанғ а бө лінеді.

Тасмалдаушығ а қ ойылатын ең аз талаптар 96/26/ЕО Кең ес Директивасында белгіленген, Директива кә сіби қ ызметке рұ қ сат берудің стандарттары мен критерийлерін бекітеді. Тасымалдаушыларғ а қ ойылатын талаптар мына бө лімде ә сіресе қ атаң:

Ø сенімділікке (іскерлік бедел);

Ø қ аржы тұ рақ тылығ ына;

Ø кә сіби біліктілікке, яғ ни тар кә сіптік салада ғ ана емес, сонымен бірге заң нама, коммерциялық жә не қ аржылық қ ызмет саласында да белгілі бір білімді қ ажетсінетін қ ұ зыретке, олар (тиісиі қ ұ жаттар, диплом, біліктілік сертификаты болмағ ан жағ дайда) емтихан тапсыру арқ ылы расталады.

Лицензиялау кә сіпкерлік қ ызметін мемлекеттік реттеу ә дісі Ресейде қ олданылады. Автокө лік саласындағ ы лицензиялауғ а қ атысты ө кілеттіктер кө лік министрлігіне жү ктелген, ол қ атысқ ан заң намалық базаны басшылық қ а ала отырып, мемлекет ішіндегі жә не, сондай- ақ халық аралық қ атынастағ ы да жү к жә не жолаушы тасымалдарына лицензиялау жү ргізеді.

Автокө лік қ ызметтерін сертификаттау жү йесі Ресей Федерациясының бү кіл аймақ тарын тү гелдей дерлік қ амтиды, жә не жолаушы тасымалдары, автомобильге техникалық қ ызмет кө рсету жә не жө ндеу саласында, ЕО жә не БҰ Ұ ЕЭК директиваларына сә кес пайдалануғ а жарамдылығ ына сертификаттар беру арқ ылы халық аралық тасмалдар ү шін автомобильдерді куә ліктендіру кезінде кең інен қ олданылады.

Ал Қ азақ станда автокө лік қ ызметін мемлекеттік реттеудің осы ә дістері ә зірше халық аралық жолаушы жә не жү к тасымалдарына, ондай– ақ қ ауіпті жү ктердің тасымалдарына ғ ана қ олданылады. Осы қ ызмыт тү рлерін лицензиялау ү кіметтік дең гейде бекітілген Ереженің негізінде жү реді.

Автокө лік қ ызметіндегі техникалық қ ызмет кө рсету жә не жө ндеу, автожанармай станцияларының қ ызметі, ел ішіндегі тасымалдар сияқ ты қ оршағ ан ортаның жай - кү йіне елеулі ә серін тигізетін тү рлерінің мемлекеттік реттеу саласынан тыс қ алғ анын атап ө ту керек. Тасымалдаушыларды кө лік қ ызметтеріне жіберу кө пшілік жағ дайларда таза тіркемелік қ ызмет алады да, ол тасымал қ ызметінің сапалық дең гейіне ө те жағ ымсыз ә сер тигізеді.

Жол қ озғ алысының қ ауіпсіздігін кө лік қ ызметтерінің сапасы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ауды арттыру ү шін лицензиялау жә не сертификаттауғ а жататын қ ызмет тү рлерінің тізбесін кең ейту қ ажет, оғ ан мыналар кіреді:

Ø Республика ішіндегі жү к жә не жолаушы автотасымалдары;

Ø Техникалық қ ызмет кө рсету станцияларының жә не жанармай станцияларының қ ызметі;

Ø Автостанциялар мен автовокзолдардың қ ызметі;

Ø Ә сіресе халық аралық тасымалдарғ а лицензиялар беру кезінде тасымалдаушылардың іскерлік беделін, қ аржы жағ дайын, біліктілік қ ұ зіретін ескеру арқ ылы оларғ а біліктілік талаптарын қ оюды қ атаң дату қ ажет секілді (ЕО Директивасына сә йкес).

Автокө ліктерді шекарадан ө ткізу бекеттері.

Автокө лік тасымалдары ұ йымдық жү йесіндегі негізгі қ ұ рылымдық элементтерінің бірі жә не халық аралық қ атынастарындағ ы тасымалдарды қ амтамасыз ететін кө лік дә ліздерінің аса маң ызды буынына автокө лік қ ұ ралдарын шекарадан ө ткізу бекеттері жатады.

Автокө лік қ ұ ралдарын шекарадан ө ткізу бекеттері ө з қ ызметі арқ ылы қ амтамасыздандырумен байланысты бақ ылау функцияларын жү зеге асыра отырып, мемлекеттің ішкі жә не сыртқ ы саясатының негізігі принциптерін (қ ағ идаттарын) іске асыруғ а айтарлық тай дә режеде септігін тиізеді:

- мемлекеттің қ ауіпсіздігі (шекаралық, фитосанитарлық жә не ветеринарлық бақ ылау);

- елдің экономикалық мү дделері (кеден бақ ылауы);

- кө лік саласының мү дделері мен міндеттері (кө лік бақ ылауы);

Қ Р Ү кіметі бекіткен Тізбе (Тізім) бойынша Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік шекарасында қ азіргі кү ні 96 шекаралық автокө лік бекеттері жұ мыс істейді. Солардың мемлекетаралық қ атынастарындағ ы кө лік қ ұ ралдарын біршама тұ рақ ты ө ткізуді 56 бекет қ амтамасыз етеді. Каспий тең ізі арқ ылы паром ө ткеленің ашылуына байланысты. Ақ тау порты арқ ылы осы қ атынаста да автокө лік қ ұ ралдарыны ө ткізуге жү зеге асырылады.

Ө зінің мә ртебесі бойынша бекеттері кез келген бағ ытта автокө лік қ ұ ралдарын ө ткізуді қ амтамасыз ететін кө п жақ ты, жә не тек шектес (іргелес) мемлекеттер арасындағ ы қ атынастағ ы тасымалдарғ а ғ ана қ ызмет кө рсететін екі жақ ты бекеттерге бө лінеді. Шекаралық ө ткізу бекеттерін аумақ тық бө лу