Жеміс пен көкөністерді қайта өңдеу өнімдерінің анализінің хроматографиялық әдістерін сипаттау.

Хроматографиялық ә дістер тамақ ө німдерінде болатын барлық дерлік компоненттерді анық тау ү шін қ олданылады жә не ә сіресе тамақ ө німдеріндегі жә не олардың иісі мен дә мін анық тайтын анализденетін заттардың ө те аз (микро- жә не нанограмдық) мө лшерін ө лшеуде тиімді.

Хроматографиялық ә дістер қ ұ рамы мен қ ұ рылымы жақ ын немесе ұ қ сас заттардың сорбенттермен сің іруінде белгілі бір айырмашылығ ын анық тауғ а негізделген. Бұ л қ оспадағ ы жеке компоненттердің мө лшерін жылдам жә не анық анық тайтын заманауи ә діс компоненттерді концентрлейді жә не идентифицирлейді. Ә діс тамақ ө німдерін бақ ылауда, заттарды тазалауда, пестицидтерді табуды жә не т.б. кең інен қ олданылады.

Хроматографиялық ә дісі физикалық -химиялық ә дістердің қ атарына жатады. Ә дістің жетістігі қ олдану қ арапайымдылығ ы, іс жү зіндегі тиімділігі, талғ амының жоғ арылығ ы, сезімталдығ ы, дә лдігі, тез орындалуы, ә мбебаптығ ы сияқ ты қ асиеттері жиынтығ ында болса керек. Хроматография ә дісімен кө птекті заттардың кез келген агрегат кү йдегі жә не кең концентрациялық диапозондағ ы қ оспасын талдауғ а болады.

Хроматография ә р тү рлі объектілерді сандық жә не сапалық тұ рғ ыдан талдауғ а, қ осылыстың физикалық -химиялық қ асиеттерін оқ ып-ү йренуге кейбір реакциялардың кинетикасын зертеп білуге мү мкіндік береді. Тез жү ргізілген - хроматографиялық талдаумен кө птеген технологиялық процестер реттеледі [41].

Мұ нымен қ атар, хроматографияны қ оспа қ ұ рамындағ ы керекті қ осылысты таза кү йінде бө ліп алу ү шін колданады. Заттарды хроматографиялық бө лу ә дісі сорбциялық процестерге негізделген. Сорбция - сұ йық не қ атты сің іргіштердің (сорбеттер мен эксфогенттермен) ө зіне газды, буды, аэрозолъды, сұ йық ты, еріген затгы сің іру процесі. Бұ ғ ан кері процесті десорбция (кері сорбция) деп атайды. Сорбция адсорбция фаза бетіндей сің іру жә не абсорбция (фаза кө лемінде сің іру) процестерін қ амтиды. Сорбцияны статистикалық жә не динамикалық жағ дайда да жү ргізуге болады. Статистикалық сорбция екі фазада салыстырмалы тыныштық та тұ рғ ан кезде басталып, сорбция заң ы бойынша фазалар арасында заттың таралу тепе-тең дігі орнағ анда аяқ талады. Динамикалық сорбция қ озғ алыссыз фазағ а қ атысты қ озғ алатын фазаның тиісті бағ ытта орын ауыстыруы нә тижесінде кері сорбция процесі кезінде басталады. Динамикалық жағ дайдағ ы қ оспаның бө лінуі ә серлі ө теді. Сорбциялық қ ұ былыс таралу тұ рақ тылығ ымен сипатталынады:

КD=C1: C2

мұ ндағ ы С1 мен С2, - қ озғ алмайтын жә не қ озғ алысты фазаларғ а сә йкес бір пішіндегі заттардың тепе-тең дік концентрациясы. Ә р тү рлі фазадағ ы заттар ә р тү рде болатындық тан, таралу коэффициентін қ олданғ ан жө н.

Хроматография тамақ ө німдерінің дә мі мен иісін анализдеудің ә мбә бап инструментальдік ә дістердің бірі. Наннан оның дә мі мен иісін тү зуге қ атысатын 211 қ осылыс табылғ аны, ал шарап қ ұ рамынан одан да кө п қ осылыс табылғ аны белгілі.

Хроматография қ озғ алыста жә не қ озғ алмайтын фазадан тұ рады; екі фаза арасында компоненттер тең таралады жә не қ озғ алмайтын фазада анализденетін ағ ынқ озғ алыста болады.

Сорбцияның 4 тү рі белгілі:

- абсорбция – сұ йық фазамен немесе барлық кө леммен газдарды буды сің іру;

- адсорбция – қ атты немесе сұ йық сорбент бетімен затты сің іру;

- хемосорбция – химиялық қ осылыс тү зетін қ атты немесе сұ йық сорбентпен заттарды сің іру;

- капиллярлы конденсация – заттардың буын сің іру кезінде қ атты сорбент кеуегінде жә не капиллярында сұ йық фазаның тү зіл