Квалиметрия. Сапаны сандық бағалау (немесе интегралды сапа).

Квалиметрия ө нім сапасы сандық тұ рғ ыда бағ алау ə дістерін зерттейтін жə не жү зеге асыратын ғ ылым саласы. Сапаны басқ аруда жə не стандарттауда қ абылданатын шешімдерді негіздеу ү шін қ олданылады. Квалиметрия кешенді жə не интегралдық сапа кө рсеткіштерінің ə дістерін талдап жасайды, ө німнің жекелеген сипаттарын бағ ағ а сə йкестендіру мү мкіндігін береді. Квалиметрия теория жү йесімен ө зара байланысты, соның ішінде кез келген объектінің сапасын бағ алау теориясының (қ ұ рылатын, қ олданылатын, субъектіге ə сер ететін жə не т.б.) ғ ылым саласы. Сонымен қ атар, ол сапаны бағ алаудың сандық жə не сандық емес ə дістерін қ арастырады. Квалиметрия сапаны бағ алау ə дістерін зерттейтін ғ ылым болғ андық тан, ол сапаны бағ алаудың критерийлері, оларды табу ə дістерін, сапаны ө лшеудің сандық ə дістерін жə не сапа кө рсеткіші бойынша ə ртү рлі объективті салыстырмалы варианттардың мү мкіндіктерін алуды қ амтамасыз етеді.

Квалиметрияның теориялық байланысы:

2. Жалпы квалиметрия, 2. Арнайы квалиметрия, 3. Пə ндік квалиметрия, 4. Диалектикалық кө рінісі, 5. Жалпылама, 6. Маң ызды, 7. Бірліктік.

Жү йелілігіне байланысты сапа туралы ғ ылымның келесідей салаларын атап ө туге болады: • Сапаның ө згеруімен байланысты экономикалық мə селелерді зерттеу; • Сапа мə селесінің ə леуметтік бағ ыттарын зерттеу; • Жеке сападағ ы ө німді ө ндіру мен тұ тынудың ақ параттық бағ ыттарын зерттеу; • Сапаны сандық бағ алау мен ө лшеудің тə жірибелік ə дістері мен теориялық негіздерін ə зірлеу; • Сапаны басқ арумен байланысты мə селелер кешенін зерттеу. Аталғ ан салалардың ішінде сапаны сандық бағ алау бү гінгі таң да маң ыздылардың бірі болып есептеледі. Бұ л зерттеулер сапамен байланысты басқ а да мə селелерді шешуге мү мкіндік беретін қ ажетті инструмент болып табылады. Бұ л бағ алаулар сапаны басқ ару жү йесінің ажырамас бө лігі, себебі кез келген ү дерісті басқ ару ү шін оның параметрлерін ө лшей білу керек. Сапаны сандық бағ алаусыз сапаның ақ параттық бағ ыттарын зерттеу мү мкін емес. Ал, сапа ө згеруінің экономикалық мə селелерінің негізі сапаны сипаттаудың сандық ə дістерінің қ ажеттігін анық тайды.

1. Жалпы квалиметрия – жалпы теориялық мə селелерді қ арастырады. • Тү сінік жү йесі (терминология); • Бағ алау теориясы (заң дар жə не ə дістер); • Квалиметрияның аксиоматикасы (аксиома жə не ережелер); • Квалиметрияның шкалалау теориясы (ранжирлеу, салмақ тылық жə не т.б.).

2. Арнайы квалиметрияда – бағ аның алгоритмі мен моделі, бағ алаудың дə лдігі мен нақ тылығ ы қ арастырылады. • Эксперттік квалиметрия; • Квалиметриялық таксономия. Таксономия – кү рделі иерархиялық қ ұ рылымды ұ йымдастырылғ ан нысандардың жү йелілігі жə не жіктелу теориясы (бағ алау нысандарының, қ асиеттер мен кө рсеткіштердің жү йесі жə не жіктелуі т.б.) • Ық тималдық статистикалық квалиметрия (математикалық статистика жə не ық тималдық теориясы негізінде бағ алау ə дістері); • Индексті квалиметрия (сапаны бағ алауда индекстер теориясын қ олдану).

3. Пə ндік квалиметрия – пə ні, яғ ни объектісі бойынша бағ алау. • Ө нім жə не техника квалиметриясы; • Ең бек жə не қ ызмет квалиметриясы; • Шешім жə не жоба, жоспар квалиметриясы; • Ү рдістер квалиметриясы; • Субъекті квалиметриясы; • Сұ раныс квалиметриясы; • Ақ парат квалиметриясы. Соң ғ ы жылдары квалиметрияның жаң а бағ ыттары қ алыптасты: ə леуметтік, педагогикалық, логистикалық жə не т.б.