Ужымдастыруга карсы багытталган шаруалар котерилистери

. Ужымдастырудын сталиндик ү лгисине карсы шаруалардын наразылыгы алуан тү рлі болды: Қ алалар мен қ ұ рылыстарғ а кету; Басқ а аймақ тарғ а, шет елдерге кө шу; Белсенділерді, кең ес, партия, комсомол қ ызметкерлері, сот орындаушыларын ө лтіру; Қ арулы отрядтар қ ұ ру; Кө теріліске шығ у;

1929-31жж ө лкеде қ арулы кө терілістер болып ө тті.Семей округі- халық наразылығ ының ірі ошағ ы. 1930ж ақ пан-мамыр аралығ ында Зырянов, Ө скемен, Самар, Шемонайха, Қ атонқ арағ ай аудандарында толқ улар болды. Батпақ қ аа кө терілісі бандиттік-басмашы қ озғ алысының кө рінісі деп бағ аланды. Оң тү стік, орталық, батыс Қ азақ станның 5000 шаруалары біріккен Қ арақ ұ м аймағ ы кө терілісшілер ауданына айналды. Кө терілісшілер талаптары:

Заң сыз тә ркіленген шаруаларды айдаудан босату жә не мал мү лкін қ айтару;

Дін бостандығ ы; Шаруаларғ а ү демелі табыс салығ ын салу; Еріктілік ұ станымын сақ тау;

Дербес ауылдар ұ йымдастыруғ а мү мкіндік беру; Созақ кө терілісі табандылығ ымен жә не ұ йымдастырылуымен ерекшеленді(басшысы Жақ ыпов). Кө терілісшілер созақ ауданының орталығ ын алып, аудан басшыларын ө лтірді..

Кү штеп ә дісі мен жаппай ұ жымдастыруғ а қ арсы Сарысу, Ырғ ыз, Балқ аш, Қ астек, Абыралы, Қ ордай, шың ғ ыстау, Шұ бартау ауданының шаруалары кө теріліске шық ты.1931ж кө ктемде Қ арқ аралы округінің Абыралы, Шың ғ ыстау, Шұ бартау аудандарының кө терілісшілері жазалау ә рекетімен тү гел қ ырылды.

96.Улт зиялыларына карсы жасалган кугын сургин саясаты.30 -жылдары КСРО-да соц-к қ атынастар орнығ ып болды.Елде «Социализм жолымен ілгерілеген сайын тап кү ресі шиеленісе тү седі» деген сталиндік теория ү стемдік етті. Нә тижесінде:

- Жазалау орг-р-ң қ ызметі кү шейді;

- Мемлекеттік ө кімет органы ретіндегі кең естер қ ызметі шектелді.

Одақ тық Ішкі істер халық комиссариаты қ ұ рамында ерекше кең ес қ ұ рылып жазалау шаралары іс жү зіне асырылды.Жазалау шаралары:

- ату жазасы;

- жер аудару;

- ең бекпен тү зеу лагерьлеріне қ амау;

- КСРО-дан тыс жерлерге қ удала.

98.Улы отан согысынын басталуы.Экономиканы согыска бейимдеу. (1939-1945). Қ азақ стан - майданның арсеналы. 1941 ж. 22 маусымда Германия КСРО-ғ а соғ ыс ашты. Қ азақ стан соғ ыстың бірінші кү ндерінен-ақ оның арсеналына айналды. Экономика соғ ыс қ ажетіне лайық тағ қ айта қ ұ рылды.Қ арағ анды шахтерлері тө рт жыл ішінде 34 млн. тонна кө мір шығ арды. Орал-Ембі мұ найлы ауданының кә сіпорындары сұ йық отын шығ аруды 39 проц. арттырды, электр қ уатын ө ндіру екі есе дерлік ө сті.Шығ ыс Қ оң ырат молибден, Жезді марганец, Донск хромит кеніштері, Ақ шатау молибден-уольфрам комбинаттары салынды.1941-1945 жж. барлығ ы 460 зауыт, фабрик, кеніш, шахта жә не жеке ө ндірістер салынды. Бұ лардың қ атарына кө шіріп ә келінген металл ө ң дейтін, машина жасайтын зауыттар қ осылды, олар миналар, снарядтар, торпедо, бомбалар, огнеметтер, радиостанциялар, шығ арды.Қ азақ стан эуакуацияланғ ан ө неркә сіптерді қ арсы алды. 1941-42 жж. 220 зауыт, фабрик (Мә скеуден, Ленинградтан, Украина, Белоруссиядан келген) қ айтадан жасақ талды. Олар негізінен Алматығ а, Оралғ а, Шымкентке, Семейге, Қ арағ андығ а орналасты.Ауыл-село ең беккерлері ө здерінің ғ атриоттық міндеттерін ө теді: 1941-1945 жж. олар майдан мен елге 5829 мың т. астық, 734 мың т. ет жә не басқ а азық -тү лік, ө неркә сіп ү шін шикізат берді. Ш.Берсиев тарыдан 1943 ж. гектарынан 202 ц. ө нім алса, Ы.Жақ аев кү ріштің гектарынан 172 ц. ө нім алып, осындай табысқ а жетті.Қ азақ станғ а шығ армашылық жә не ғ ылыми ұ жымдарда келді. Олардың қ атарында Мә скеу, Ленинград киностудиялары, 20 ғ ылыми мекемелер, атақ ты ғ алымдар: И.П.Вернадский, А.М.Панкратова, А.А.Скочинский жә не т.б. бар. Белгілі қ азақ ғ оэзия, ғ роза ө кілдері Ж.Жабаев, С.Мұ қ анов, Д.Снегин М.Ә уезовтар ө з шығ армашылық тарын жең іске жетуге арнады.Қ азақ станда ә скери бө лімдерде жасақ талды. Барлығ ы 12 атқ ыштар, 4 кауалериялық диуизия, 7 атқ ыштар бригадасы қ ұ рылды.Қ азақ стандық тар алғ ашқ ылардың бірі болып соғ ысты қ арсы алды. Брест қ орғ анын К.Ә бдірахманов, В.Лобанов, К.Иманқ ұ лов, ±.Жұ матов қ орғ ады. Мә скеу ү шін шайқ аста қ азақ стандық тар даң қ қ а бө ленді. 316 атқ ыштар диуизиясы (Алматыда жасақ талғ ан) 8 Панфиловшы Гуардияшылар болып қ айта қ ұ рылды. Мұ нда ағ а лейтенант Б.Момышұ лы (1990 ж. КСРО батыры) басқ арғ ан батальон кө зге тү сті. Сондай-ақ осында ерлік кө рсеткендер Т.Тоқ таров, М.Ғ абдуллиндар болды.Ленинградты қ орғ ауда Қ азақ станнан 310, 314 диуизиялар қ атысты. Қ азақ стандық тар тең ізде де соғ ысты, " Киров" крейсерінде 156 қ азақ стандық болды. Ленинград ү шін шайқ аста кевдесімен дзотты жағ қ ан Кең ес Одағ ының Батыры С.Баймағ амбетов болатын. Жамбыл ө зінің " Ленинградтық, ө ренім! " атты жалынды ө лең імен 1941 ж. қ ыркү йегінде ленинградтық тарды жігерлендірді.1942 ж. кү здегі Сталинград ү шін шайқ ас кезінде Батыс Қ азақ стан облысында ә скери жағ дай жарияланды. Сталинград оғ ерациясына 5 атқ ыштар, 1 кауалериялық диуизия, 1 тең із атқ ыштар бригадасы, 1 минометті ғ олк қ атысты. Мұ ндағ ы ұ рыста Н.Ә бдіров, К.Сғ атаев батыр атағ ын алды.Кө ғ теген қ азақ стандық тар Кү рск тү біндегі, Белоруссиядағ ы, Украинадағ ы шайқ астарғ а қ атысты. Берлинге ту тіккендердің бірі Р.Қ ошқ арбаев еді. Қ азақ стандық тар партизан қ озғ алысына (Қ.Қ айсенов), Қ арсыласу қ озғ алыстарына қ атысты.Соғ ыстағ ы ерліктері ү шін 499 қ азақ стандық (99-ы қ азақ) Кең ес Одағ ының Батыры атағ ына ие болды. Екі рет иеленгендер Т.Бегелдинов, Л.Беда, И.Паулов, С.Луганский болатын. Шығ ыс қ ыздары арасынан Ә.Молдағ ұ лова мен М.Мә метова Кең ес Одағ ының Батыры атанды. Шамамен 410 мың қ азақ стандық соғ ыстан оралмады.Екінші дү ниежү зілік соғ ыстағ ы Қ азақ станның рө лі. 1939 жылы басталғ ан екінші дү ниежү зілік соғ ыстың ұ лы отан соғ ысы жылдарында соғ ыста да, тылда да ерліктің, ғ атриотизмнің ү лгісі болғ андардың қ атарына қ азақ стандық тар жатады. Алғ ашқ ы кү ндерден-ақ соғ ыс техникасын, ә скерге киім-кешек, тү рлі қ ұ рал-жабдық тар дайындапан Қ азақ стан халқ ы болды. Эуакуациямен, реғ рессиямен келген сан мың дағ ан басқ а ұ лт ө кілдерін қ арсы алып, бауырмалдық танытқ ан қ азақ халқ ы еді. Ауыл ең беккерлерінің орнын басқ ан ә йелдер (70-80 проц.), соғ ыстың жең іспен аяқ талуына зор ү лес қ осты. Мысалы, зуено жетекшісі М.Мұ хамедиева қ ызылшаның гектарынан 600 ц. ө нім алса, жылқ ышы Ш.Шұ ғ аиғ ова бір мың нан астам жылқ ыны шығ ынсыз бағ ығ келді.Майданғ а ерікті кө мек ұ йымдастырылды, 1941 ж. кү зінен бастап ғ атриоттардың қ аржысына танктер, ұ шақ тар, сү ң гуір қ айық тар сатып алынды. Майдандағ ы солдаттарғ а 1600 вагон сә лем-сауқ аттар жіберілді. Қ азақ стан артистері 1216 рет майдан шебінде концерт кө рсетіп, тыл мен майдан бірлігін дә лелдеді.Тылдың майданғ а кө мегі жауынгерлердің жағ дайын жақ сартығ қ ана қ оймай, олардың жауынгерлік рухын кө терді, оларды жауды талқ андау ү шін мү мкін емес нә рсенің бә рін де істевге жігерлендірді.Жағ онияның тізе бү гуімен Екінші дү ниежү зілік соғ ыс аяқ талды. Бұ л соғ ыстың жең іспен аяқ талуына қ азақ стандық тардың ү лесі зор.

Соғ ыстың алғ ашқ ы жылдарынан бастап республика экономикасын ә скери бағ ытқ а кө шірілді.

-бейбіт мақ саттарғ а жұ мсалатын қ аржы мейлінше қ ысқ артылды.

-кө птеген кә сіпорындар қ орғ аныс ө німдерін шығ ара бастады.

-Майданғ а жақ ын жерлерге 220 зауыт пен фабрика, цехтар мен артельдер Қ азақ станғ а кө шірілді.

Ө неркә сіп орындарын кө шіру 2 рет жү ргізілді:

Кө шірілген кә сіпорындардың 20-сы қ ару-жарақ пен оқ -дә рі шығ аратын болып қ айта қ ұ рылды.

Кө шіріліп ә келінген зауыттар мен фабрикалар негізінен мына аймақ тарғ а орналастырылды: Алматы, Орал, Петропавл, Шымкент, Орал, Семей.

Қ азақ стан –КСРО-ның негізгі ә скери-ө неркә сіп базасына айналды. 1942ж Одақ та ө ндірілген:

-қ орғ асынның 85% -ын,

-кө мірдің 1/8 бө лігін,

-молибденнің 60% -ын,

Отандық мұ найдың 1млн.т-ғ а жуығ ын береді.

Соғ ыс жылдарында салынғ ан қ ұ рылыстар: Мақ ат-Қ осшағ ыл темір жолы, Петровский машина жасау зауытының екінші кезегі, Атырауда тең із порты мен мұ най ө ң деу зауыты, т.б

127 Ұ лттық бір лік туралы Доктрина

Астанада Қ Р Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаевтың тө рағ алығ ымен ө тетін Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының 15-ші сессиясында Ұ лттық бірлік доктринасын жалпыхалық тық талқ ылауғ а шығ арды. доктрина орта мерзімді кезең дегі мемлекеттік ұ лттық саясаттың негізі.оның негізгі ережелері біздің еліміздің 2020 жылғ а дейінгі даму стратегиясының жоспарына, енген болатын.

Ол Қ азақ стан тә уелсіздігінің 20 жылдығ ы қ арсаң ында Президенттің доктринаны қ абылдау туралы бастамасы дер кезінде қ олғ а алынғ ан ө зекті дү ние екенін атап кө Қ азақ стандағ ы Ассамблеясының ХIҮ сессиясында Елбасы Нұ рсұ лтан Назарбаев Ұ лттық бірлік доктринасының жобасын дайындауды тапсырғ ан болатын. Осы дайын болғ ан жобаны кө пшілікке талқ ылауғ а ұ сынылып отыр.Жобада қ азіргі кезең дегі Қ азақ стандағ ы этносаралық қ атынастарын нығ айту мә селесі қ озғ алып отыр. Бұ л дегеніміз Қ азақ стандық қ оғ амның барлық ә леуметтік- саяси жә не рухани –адамгершілік қ ызметінің негізі болатын қ ұ жат болып отыр.Ел бірлігін қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан іс-шаралар этносаралық іс-қ имыл институттарын нығ айтуғ а, тіл саясатына, білім беру мен тә рбие, рухани-мә дени, ақ параттық, қ ұ қ ық жә не қ ұ қ ық қ орғ ау салаларын қ озғ ап отыр.
Тұ тастық пен тұ рақ тылық тың қ ұ тты шаң ырағ ы- Ассамблея екенін білеміз. Осы еліміздің беріктігі осы кө пұ лтты халық тың бірлігінде жатыр. Қ азіргі таң дағ ы қ ол жеткізген табыстарымыз осы бірліктің арқ асында, яғ ни Ассамблеялардың арқ асында іске асуда. «Бірлік доктринасы» бұ л қ ұ жат болып қ абылдануы мені ө те қ уантты. Ө йткені бұ л кө пұ лтты Қ азақ станның бү гінгі кү нге дейінгі ө міріне қ орытынды, ал келешектегі ө мірінің даму стратегиясы болып табылады. Елдегі тұ рақ тылық, бірлік пен келісімді одан ә рі нығ айту, ұ лт саясатына жатқ ызамын.
Ұ лттық бірлік доктринасы ү ш сұ рақ ты басты тақ ырып қ ылып алып отыр.Бұ л ұ лттық бірлік мә селесі. Демек біздің елімізде тұ рақ ты топтасқ ан этностық, діни жә не ә леуметтік –мә дени топтарының қ оғ амдастығ ының болу мен оның іс-қ имылдары қ азіргі заманғ а сай ә лемде ұ лттық бірлікті -ортақ мемлекетті бірлесіп қ ұ ру ә рекеттерін айқ ындайды.Оның ішінде азаматтық жә не мемлекет тілін білу шарттары қ олғ а алынғ ан.Ұ лттық бірлікті нығ айту маң ыздылығ ы елдің ішкі жә не сыртқ ы қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету деген сө з. Бастысы Қ азақ станның ХХI ғ асырда қ азақ тар мемлекетқ ұ рушы ұ лт ретінде жаң а белеске шығ уы кө зделген. Қ азақ стан халқ ының бірлігі мен беріктігі, алғ а нық сеніммен баратынына кө з жеткіземіз.Қ азақ стан мемлекетін қ ұ рушы кө пұ лтты ұ лттар қ ауымдастық тарының ортақ тарихын қ ұ руы кө зделген. «Мың ө ліп –мың тірілген» қ азақ тың кө рген кө п азаптарынан қ ажетті сабақ ала білуі маң ызды болып отыр. Тү рлі этностардың бұ рын орын алғ ан азаптары мен ащы тағ дыры болашақ та қ айталанбас ү шін оларды еске алу кү ндері де аталып ө тілуде. Ендігі тарих беттерінде ұ лттық бірлігі жарасқ ан қ азақ стан халқ ы деген жалында сө здерге толы болуын менде қ алаймын. Елбасының ұ станып отырғ ан кө зқ арасы да осы.

Соның ішінде басым бағ ыт ол болашақ қ а арналғ ан ең алдымен білім мен тә рбие беру жү йесі арқ ылы қ азақ стандық жас ұ рпақ ын тө зімділік пен келісім қ ұ ндылық тарына тә рбиелеуде мектеп басты роль атқ арады. Осы бағ ыттарда мектеп алдына қ ойғ ан бірқ атар шаралары да қ абылданғ ан екен. Соның ішінде ө скелең ұ рпақ тың дін мә селелеріндегі мағ лұ маты мен білімінің дең гейін кө теру мақ сатында енгізіліп отырғ ан «Дінтану негіздері» оқ у курсын қ олдаймын.

Бұ л жоба дамып келе жатқ ан бірлігі мен білімділігі артқ ан Қ азақ стан халқ ы ү шін дер кезіндегі ұ сынылғ ан жоба ретінде менде ө з қ олдауымды кө рсетемін.

76. Ш. Уалиханов - ғ ылым, ағ артушы жә не оның ғ ылыми мұ ралары.

Ш.Уалиханов. Тұ ң ғ ыш ғ алым-зерттеуші, саяхатшы Шоқ ан Уә лиханов (1835-1865) 1847-1853 жылдары Омбыдағ ы Кадет корпусында оқ ыды. Кадет корпусын бітіргеннен кейін оны Сібір казак ә скерінде қ ызмет атқ аруғ а жіберді. Батыс Сібірдің генерал-губернаторы Гасфорттың Омбыдан Іле Алатауына дейінгі сапарында оның адъютанты бола жү ріп, Шоқ ан халық ауыз ә дебиетін жинап, жазып алды. 1856 жылы Ш.Уә лихановтың ірі ғ алым, географ П.П.Семеновпен танысуы, оның кейінгі шығ амашылық ө міріне зор ық пал жасады. Сол жылы ол Алакө лден Орталық Тянь-Шаньғ а қ арай Ыстық кө л кө ліне: дипломатиялық тапсырмамен Қ ұ лжағ а сапар шеккен екі экспедицияғ а қ атысты.1857 жылы Ш.Уә лиханов Алатау қ ырғ ыздарына тағ ы да барып, қ ырғ ыз эпосы " Манасты" жазып алады, халық тың ауызекі ә дебиетін зерттейді. Ыстық кө лге экспедициясы нә тижесінде, Ш.Уә лиханов " Ыстық кө л сапарының кү нделігі", " Қ ытай империясының батыс шет аймағ ы жә не Қ ұ лжа қ аласы", " Қ ырғ ыздар туралы жазбалар" атты ең бектерін жариялады. 1857 жылы Орыс Географиялық Қ оғ амының толық мү шесі болып сайланды.1858 жылы Ш.Уә лиханов Қ ашқ арияғ а Марко Поло мен Геостан (1603) кейін, бірінші болып барды. " Алтышардың немесе Қ ытайдың Нан Лу провинциясының (Кіші Бұ хария) шығ ыстың алты қ аласының жағ дайы туралы (1858-1859 ж.ж.)" ә йгілі шығ армасы осы кезде дү ниеге келді. 1860 жылы Шоқ ан Соғ ыс министрінің шақ ыруымен Петербургқ а келіп, мұ ндағ ы ғ ылыми ортамен танысты.Ш.Уә лиханов сондай-ақ ө лкені басқ аруды қ айта қ ұ ру шараларына да ат салысты. Бұ л жө ніндегі оның ұ сыныстары ү кімет атына жолдағ ан " Даладағ ы мұ сылмандық туралы", " Кө шғ елі қ ырғ ыздар туралы), " Кө шғ елі қ ырғ ыздар туралы", " Сот реформасы туралы жазба" деген " Жазбаларында" кө рініс тағ қ ан.1864 жылы кө ктемде Ш.Уә лиханов Черняевтің оң тү стік Қ азақ станды Ресейге қ осу мақ сатындағ ы экспедициясына қ атысты. 1865 жылы наурызда ө кғ е ауруынан қ айтыс болды.

78. Ы. Алтынсарин - педагаг, ағ артушы жә не балалар ә дебиетінің негізін салушы.