Моголстан мем 5 страница

1. Тә уелсіздік жылдарындағ ы діни ахуал

Елімізде негізінен басты екі дін бар десек болады. Олар – ислам жә не христиандық. Ислам дінін ұ станушылар халық санының шамамен 67-70 пайызын қ ұ райтын 24 этникалық топ. Республика халқ ының 58 пайызы қ азақ тар жә не оларғ а қ оса ойғ ыр, татар, ө збек, тү рік, курд, дү нген, шешен, ә зірбайжан, башқ ұ рт, ингуш, балкар қ атарлы бауырлас халық тар тү гелдей ислам дінін жә не оның ішіндегі сү нни (суннит) жолын ұ станады. Тек, ә зірбайжан жә не курд халық тарының бір бө лігі мен шағ ын ирандық топ ғ ана шиғ а (шиит) жолын ұ станады. Бү гінге дейін кө п білінбейтін шиғ алар, ә сіресе, IV Кә рім Ага Ханның (1936-) елімізге жасағ ан сапарлары жә не «Халық аралық тау университетінің» Қ азақ стан бө лімшесінің ашылуы арқ асында соң ғ ы жылдары елімізде ү гіт-насихаттарын кү шейте тү суде. 2004 жылдың басындағ ы деректерге қ арағ анда елімізде 1648 мұ сылман діни бірлестігі уә 1534 мешіт жұ мыс істейді. Осы арада ислам дінінің Қ азақ станның негізгі діні екенін жә не халқ ымыздың тарихында ү йлестіруші, ұ йымдастырушы һ ә м біріктіруші кү ш ретінде ең маң ызды орын алғ анын атап айтуымыз керек...
Қ азақ стандағ ы екінші орынды дін христиандық тың бү гінгі ахуалы исламмен салыстырғ анда тым кү рделі. Біздегі христиандық (мә сіхшілдік) алуан тү рлі конфессиялар мен секталардан қ ұ ралғ ан жә не бір діни орталық қ а бағ ынбайтын бытыраң қ ы кө рініс береді. Христиандардың басым кө пшілігі славяндық православие бағ ытында. 1956 жылы республика кө лемінде 55 православие жамағ аты (приход) болса, бү гінгі кү ні 240 діни бірлестік уә 8 монастыр жұ мыс істейді. Қ азақ стандағ ы православие шіркеуінің тікелей Мә скеу Патриархтығ ына жә не Қ асиетті Синодына бағ ынатын митрополиттік дең гейіндегі бө лім екенін ескерелік...
Христиандық тың еліміздегі екінші тармағ ы католицизмді ұ станатын шағ ын топ. Олардың ө зі екі топқ а бө лінеді: Рим католик шіркеуі жә не Грек католик шіркеуі. Бұ л екі шіркеу негізінен Астана, Алматы жә не Қ арағ анды қ алаларында белсенді жұ мыс істеуде. Республика кө леміндегі католик жамағ аттардың саны 38, діни бірлестіктер 80 мө лшерінде. Шетелдердегі католик шіркеулері, ә сіресе Ватикан жә не АҚ Ш-та орналасқ ан католик ұ йымдары Қ азақ станда миссионерлік іс-ә рекеттерді белсенді тү рде жү зеге асырып келеді. Бү гінгі кү ні елімізде материалдық қ амсыздандырылғ ан 150 шетелдік католик миссионердің (ресми тіркелгендері ғ ана – М.Б.) тоқ таусыз ү гіт-насихат жұ мыстарымен шұ ғ ылданып жатқ анын айтсақ жеткілікті. Сонымен қ атар католиктердің Қ арағ анды, Астана, Павлодар қ алаларында діни оқ у орындары мен басылымдары бар екенін айта кетелік.
Христиандардың саны аз болғ анымен ең кө п тармақ қ а бө лінген тобы – протестанттар. Қ азақ стандағ ы ең басты протестант шіркеулері Евангелиялық христиан-баптистер, жетінші кү ннің Адвентистері жә не Лютерандар. Еліміздегі баптистердің саны 10-15 мың адам, дегенмен олардың жамағ аттарының саны 300 мө лшерінде. Кейбір баптист топтардың ресми органдарда тіркелуден бас тартып келе жатқ анын да ескерген жө н. Лютерандардың орталығ ы Астана қ аласында орналасқ ан, 70-тей діни жамағ аттары бар, негізінен немістер арасында кө п таралғ ан. Адвентистердің де орталығ ы Астана қ аласында. Осы аталғ ан протестант мә зһ ә бтары (конфессиялары) елімізде тек ө ткен ғ асырда ғ ана пайда болғ аны, Кең ес билігі кезінде (1917-1991) қ оныс аударғ ан келімсектер арқ ылы елімізге келгені белгілі. Жаң а елордамыз Астананың діни орталық ретінде таң далуы осы шіркеулердің орталық жә не солтү стік аймақ тарда етене жұ мыс істеуіне мү мкіндік беруде.
Протестанттық тың жаң а формалары, ә сіресе, тә уелсіздік жылдарында елімізде ө те белсенді миссионерлік іс-қ имылдарды жү зеге асырып, бір сыпыра азаматтарымызды ө з қ атарына тарта білді. Олар негізінен АҚ Ш-та орналасқ ан протестант миссионер ұ йымдары. Елуліктер, Методистер (Біріккен Методист шіркеуі – АҚ Ш, Флорида уилаяты), Мун сектасы (Оң тү стік Корея), Меннондар, Пресвитериандар (АҚ Ш), Жаң а апостолдар шіркеуі (АҚ Ш), Ә лемдік Қ ырман Шіркеуі (АҚ Ш, Колорадо Мемлекет жә не дін қ атынастары

Алматыда ө ткен Ә лемдік жә не дә стү рлі діндер лидерлерінің ІІІ съезі хатшылығ ының 7-ші отырысы кезінде Кройдон епископы Николас Бэйнс, «біз нақ ты бір мә селені шешуіміз керек. Атап айтқ анда ө ткен жолы ө зара байланысты электрондық пошта арқ ылы жасауымыз керек деп келіскен едік. Бірақ содан кейін қ анша уақ ыт ө тсе де жыл бойы ү нсіздік орнады. Сондық тан жұ мыс тобы хатшылық тың негізгі адамы жә не байланысты ұ стап отыратын адам кім болатынын анық тап алуы қ ажет. Олай болмаса жұ мыстың бә рі бос кетеді», деп мә селе кө терген еді. Басқ осуды қ орытындылағ ан кезде Хатшылық басшысы Қ асым-Жомарт Тоқ аев бұ л жұ мыс Сыртқ ы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жө ніндегі Елшісі Дулат Қ уанышевқ а жү ктелетінін хабарлады. Оның айтуынша, Ерекше тапсырмалар жө ніндегі Елші жеткілікті тү рде ағ ылшын жә не басқ а да шет тілдерін біледі. Сондық тан да Ә лемдік жә не дә стү рлі дін лидерлерімен қ арым-қ атынас жасауда бұ л қ иындық туғ ызбайды. Сондай-ақ Ә лемдік жә не дә стү рлі діндер лидерлерінің ІІІ съезі хатшылығ ының штаты да осы қ ызмет ү шін жауапты болмақ

Қ Р ОБСЕ-ге тө рағ а

Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -ғ а қ атысуының тарихы

Қ азақ стан Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йымғ а 1992 жылғ ы қ аң тардың 30-ында кірді. Осы жылғ ы шілденің 8-інде республика ЕҚ ЫК-нің Хельсинки қ орытынды актісіне, ал қ ыркү йектің 23-інде – Жаң а Еуропа ү шін Париж хартиясына қ ол қ ойды.

Тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында Қ азақ стан ә лемдік державалар мен беделді халық аралық ұ йымдардың, соның ішінде ЕҚ ЫҰ -ның қ олдауын қ ажет етті. Бұ л кезде дү ниежү зілік қ оғ амдастық та тарихтың еркімен қ уаты жағ ынан ә лемдегі тө ртінші ядролық арсеналғ а ие болып қ алғ ан жас мемлекетпен сындарлы сыртқ ы саясатты жү ргізуге мү дделі болды. Осыны ескере отырып, еліміз сыртқ ы жә не ішкі саясатта тең дестірілген амал-кө зқ арастар пайдасына саналы тү рде таң дау жасады. Кө пжақ ты ә ріптестік, экономика мен қ оғ амды ырық тандыру стратегиясы сол амалдардың ө зегіне айналды.

Батыстың жетекші елдерінің Ұ йымғ а кіруге шақ ыруы Қ азақ станда еуропалық қ ауіпсіздіктің тең қ ұ қ ылы жә не бө ліну сызық тары жоқ жағ дайлардағ ы жаң а архитектурасын қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан қ адам ретінде қ абылданды.

Жалпыеуропалық кең естің толық қ анды қ атысушысына айналғ ан Қ азақ стан оны одан ә рі дамыту, сонымен бірге халық аралық ұ йым болып қ айта қ ұ рылуы ү дерісіне белсене қ атысты. Қ азақ стан Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаев ЕҚ ЫҰ -ның Хельсинкиде (1992 ж.), Будапештте (1994 ж.), Лиссабонда (1996 ж.) жә не Стамбұ лда (1999 ж.) ө ткен саммиттерінің жұ мысына қ атысты. ЕҚ ЫҰ Министрлер Кең есінің жылсайынғ ы отырыстарына Қ азақ стан атынан сыртқ ы саясат ведомствосының басшысы ө кілдік етеді. Қ азақ стандық парламентшілер Ұ йымның Парламенттік ассамблеясының жұ мысына белсенді қ атысуда.

1994 жылы Будапешт саммитінің қ орытындысы бойынша, одан ә рі институттандыру мақ сатында Кең ес Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йым болып қ айта қ ұ рылды.

1995 жылы еліміздің ЕҚ ЫҰ -ғ а тікелей қ атысуын қ амтамасыз еткен, Қ азақ станның Венадағ ы халық аралық ұ йымдар жанындағ ы Тұ рақ ты Ө кілдігінің іргетасы қ аланды. Ал 2008 жылдан бастап алдағ ы тө рағ алық тұ рғ ысында Елші Қ айрат Ә бдірахманов басқ аратын Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ жанындағ ы Тұ рақ ты ө кілдігі жұ мыс істеуде.

1995 жылы Ташкенттегі офисімен ЕҚ ЫҰ -ның Орталық Азиядағ ы ө ң ірлік Бюросы ашылды. 1999 жылы ЕҚ ЫҰ -ның Алматыдағ ы Орталығ ы ашылды, сосын ол 2007 жылы ЕҚ ЫҰ -ның Астанадағ ы Орталығ ы болып қ айта қ ұ рылды. Орталық ты қ азір Елші Александр Кельчевски (Франция) басқ арады.

Соң ғ ы бірнеше жыл бойында Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ -ның бірқ атар ірі шараларын ө ткізді, олардың арасында:

«Адам саудасына қ арсы кү рес – ө ң ірлік жауап» атты ө ң ірлік Орталық азиялық конференция (Астана, 2006 ж. 18-19 мамыр);

Еуропадағ ы ә деттегі қ арулы кү штер туралы шарт бойынша ІІІ шолу конференциясында Қ азақ станның тө рағ алық етуі (Вена, 2006 ж. 29 мамыр – 2 маусым);

ЕҚ ЫҰ -ның жоғ ары дең гейдегі «Мә дениетаралық, дінаралық жә не этникааралық тү сінік» атты Кең есі – Толеранттық жө ніндегі кең ес (Алматы, 2006ж. 12-13 маусым);

«Минасыздандыру саласындағ ы сенім шаралары мен ө ң ірлік ынтымақ тастық» атты ө ң ірлік семинар (Алматы, 2007ж.26-27 наурыз);

ЕҚ ЫҰ -ның Парламенттік ассамблеясының 17-ші жылсайынғ ы сессиясы (Астана, 2008 ж. 29 маусым – 3 шілде).

Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ тө рағ алығ ын қ абылдайды, болашақ еуропалық қ ауіпсіздік сә улетіне қ атысты ү нқ атысуды ұ йымдастыруды нығ айтуғ а жә не оны дамытуғ а тырысатын болады

АСТАНА, 1 қ аң тар 2010 жыл – Бү гін Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ тө рағ алығ ын қ абылдап, ЕҚ ЫҰ қ ұ ндылық тары мен қ ағ идаттарын қ алтқ ысыз ұ стануғ а, барлық мү ше-мемлекеттер мү дделерін ескеруге сонымен қ атар еуразиялық кең істіктің қ ауіпсіздігіне нақ ты ү лес қ осатын маң ызды ү нқ атысу алаң ы ретіндегі ЕҚ ЫҰ ролін дамытатындығ ын растайды.

«Қ азақ стан Ұ йымда тө рағ алық ететін алғ ашқ ы орта азиялық ел жә не бұ рынғ ы кең ес одағ ы республикасы. Бұ л мү ше мемлекеттердің тең қ ұ қ ық қ а ие екендігі туралы қ ағ идаттың кү шінде екенінің дә лелі, сонымен қ атар стратегиялық маң ызды ө ң ірде жә не ЕҚ ЫҰ кең істігінде Қ азақ стан ролінің артуда екенін мойындау болып табылады., - деді ЕҚ ЫҰ -ның қ азіргі тө рағ асы, Қ азақ станның Мемлекеттік хатшысы – Сыртқ ы істер министрі Қ анат Саудабаев.

«ЕҚ ЫҰ тө арағ асы ретінде, Қ азақ стан бейтараптық жә не ү йлесімділік қ ағ идаттары негізінде Венадан Шығ ыс пен Батысқ а созылғ ан ұ йымның мү ше-мемлекеттер ұ станымын жақ ындатуғ а, Ванкувердан Владивастокқ а дейінгі кең істіктегі ынтымақ тастық тың нығ аюы мен қ ауіпсіздіктің бекуіндегі Ұ йым ролін ө суіне жағ дай жасамақ.

Сө зін жалғ асытра келе ол: «Қ азақ стан «Корфу процесін» жалғ астырады жә не ұ зақ қ ақ тығ ыстар ө ң іріндегі ахуалды тұ рақ тандыру мен оларды шешудегі, халық аралық кө лік дә ліздерін дамытудағ ы, толеранттылық пен ө заратү сіністікті нығ айтудағ ы ЕҚ ЫҰ жұ мыстарына жаң а серпін беруге тырысатын болады. Қ азақ стан Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың аяқ талғ анына 65 жыл, Хельсинки қ орытынды актісіне 35 жыл жә не жаң а Еуропалық Париж хартиясына 20 жыл толуы қ арсаң ына келетін ЕҚ ЫҰ Саммитіне дайындық пен оны ұ йымдастыруғ а қ атысты барлық ЕҚ ЫҰ серіктестерімен белсенді жұ мыс жү ргізетін болады.»- деді.

Қ. Саудабаев тө рағ алық ты 2009 жылы ЕҚ ЫҰ -да тө рағ а болғ ан Грекия Премьер-министрі-Сыртқ ы істер министрі Георгиос Папандреудан қ абылдап алды.

«Мен Премьер-министр Георгиос Папандреғ а ЕҚ ЫҰ -дағ ы тө рағ алық кезіндегі жемісті ең бегі ү шін алғ ысымды білдіргім келеді – деді Қ.Саудабаев. – Сонымен қ атар мен Литваны жә не оның оның Сыртқ ы істер министрі Вигаудас Ушацкасты Ү штікке қ атысуымен қ ұ ттық тағ ым келеді».

Жаң а тө рағ а Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -дағ ы тө рағ алығ ы кезіндегі басым бағ ыттары туралы 14 қ аң тарда Венада ЕҚ ЫҰ -ның басты органы болып табылатын Тұ рақ ты кең ес отырысындағ ы баяндамасында мә лім ететін болады.

123. Қ азақ стан Республикасының саяси жү йесі, оның қ ұ қ ық тық негіздері.
Қ оғ амның саяси жү йесі - бұ л нақ ты саяси функцияларды жү зеге асыратын мемлекеттік жә не мемлекеттік емес ә леуметтік институттардың жү йесі. Бұ ндай институттарғ а мыналар жатады: мемлекет, партиялар, кә сіподақ тар жә не ядросы билікті басып алу, ұ стап қ алу жә не пайдалану болып табылатын қ оғ амдық ө мірдің сол сферасына қ атысатын кә сіподақ тар мен басқ а да ұ йымдар мен қ озғ алыстар. Саяси жү йе ішкі жә не сыртқ ы саясатты жү ргізуге ық палын тигізеді, ә леуметтік жіктердің мү дделерін қ алыптастырады, кө рсетеді жә не қ орғ айды.
Саяси жү йелердің тү рлері: пайда болғ ан қ андай да бір ә леуметтік ортасының сипатына қ арай тоталитарлық, либеральды-демократиялық жә не аралас саяси жү йелерге бө лінеді; ө зара ә рекет ету сипаты бойынша - ашық жә не жабық саяси жү йелерге бө лінеді. Қ Р қ азіргі уақ ытта саяси жү йесі демократиялық болып табылады.
Қ оғ амның саяси жү йесіндегі мемлекеттің орны мен рө лі. Мемлекет саяси жү йеге саяси, территориялық (аумақ тық), қ ұ рылымдық бірлестік ретінде кіреді жә не ө з функцияларын басқ а да ә леуметтік инстиуттармен, партиялармен, кә сіподақ тармен, жергілікті басқ ару органдарымен бірлесе отырып атқ арады. Ол саяси жү йеде жетекші орын алады.
Ә детте, саяси жү йені, бірлесіп ә рекет ететін номалар, идеялар жә не соларғ а негізделген саяси институттар, мекемелер жә не саяси билікті ұ йымдастыратын ә рекеттер жиынтығ ы, азаматтар мен мемлекеттердің ө з ара байланысы ретінде қ арастырады.
Саяси жү йе мемлекеттің Конституциясымен белгіленеді. Қ Р-ң Конституциясы (5 бабында) саяси жү йенің элементтерінің ө зара жә не мемлекетпен қ арым-қ атынасын, мемлекеттің саяси жү йедегі орталық орнын (5 бап) жә не принциптерін (1 бап) белгілейді.
Мемлекеттің саяси жү йедегі негізгі ролі оғ ан тә н белгілермен байланысады. Ондай белгілерге Конституцияда белгіленген мемлекеттік билік, биліктің егемендігі (2, 3 баптар) тағ ы басқ алары жатады.
Саяси жү йе сыртқ ы жә не ішкі саясаттың жү ргізілуін қ амтамасыз етеді, халқ ымыздың ә р тү рлі топтарының мү ддесін қ орғ айды.
Саяси жү йемен азаматтық қ оғ амның қ арым-қ атынасының ерекшеліктері мемлекет пен адамдардың қ арым-қ атынасының ерекшеліктеріне негізделеді, ө йткені саяси жү йенің орталығ ы – мемлекет, заматтың, қ оғ амның отралығ ы – адам. Қ Р-ң Конституциясының 1 бабында мемлекеттің ең қ ымбат қ азынасы – адам жә не адамның ө мірі, қ ұ қ ық тары мен бостандық тары делінген.
Қ оғ амның саяси жү йесін саяси функциялар атқ аратын мемлекеттік жә не мемлекеттік емес ә леуметтік институттар қ ұ райды. Мұ ндай институттарғ а мемлекет, партиялар, кә сіби одақ тар жә не тағ ы басқ а ұ йымдар мен қ оғ амдар жатады. Олардың бә рінің ортақ мақ саты – мемлекеттік билікке қ ол жеткізу.

125.Қ азақ станның сыртқ ы саясаты Қ азақ стан Республикасының сыртқ ы саясаты белсенділігімен, тепе-тең дік сақ тауғ а ұ мтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы сұ хбат жү ргізуге талпынысымен жә не кө пжақ ты ынтымақ тастық қ а бағ ытталғ андығ ымен ерекшеленеді. Халық аралық аренада мемлекетіміз ө зінің тарихи, геосаясаттық жә не экономикалық факторларына байланысты кө п ғ асырлар бойы сыртқ ы саясатын халық аралық ынтымақ тастық, кө ршілес мемлекеттермен татуластық жә не олардың аймактық біртұ тастығ ын кұ рметтеу принципіне негіздеп жү ргізіп келеді. Қ азақ станның ө зге мемлекеттермен тең қ ұ қ ылы жә не екі жақ қ а да тиімді қ арым-қ атынас қ ұ руғ а дайындығ ы оның бү гінгі кү ні дипломатиялық байланыс орнатқ ан шет мемлекеттердің санының кө птігімен дә лелденіп отыр. 1991 жылы тә уелсіздік алғ ан сә ттен бастап біздің республика ә лемнің 130 мемлекетімен дипломатиялық қ арым-қ атынас орнатты. Кө птеген себептерге байланысты Орталық Азия мен Қ азақ стан аймағ ы ә лем саясатында қ азіргі кезде ерекше назарғ а ие. Қ азақ стан екпінді даму қ арқ ынының арқ асында іпі трансұ лттық корпорациялардың, ө зге мемлекеттердің ү лкен қ ызығ ушылығ ына ие. Бұ л тү сінікті де, Қ азақ стан Орталық Азиядағ ы географиялық сипаты бойынша ең іпі мемлекет болып табылады, оғ ан қ оса экономикалық даму қ арқ ыны бойынша біздің мемлекет аймактағ ы кө шбасшы. Осы ретте еліміздің болашақ та даму мү мкіндіктерінің мол екендігін ескере кету керек. Бү гінгі кү ні қ азақ стандық сыртқ ы саясат басымдылығ ы ең алдымен Ресей, Қ ытай, АҚ Ш, ЕО, Орталық Азия аймағ ындағ ы кө ршілес мемлекеттермен, ислам ә лемімен тең қ ұ қ ылы қ арым-қ атынас қ ұ руга бағ ытталып отыр. Бұ л тұ рғ ыда 2006 — 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен жә не аймақ тармен ей жакты байланыс едә ір алғ а басты. Ел мү ддеціне қ атысты бірталай маң ызды қ ұ жатқ а қ ол қ ойылғ ан мемлекет басшылығ ының Вашингтон, Мә скеу, Брюссел, Лондон, Бейжің, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек жә не тағ ы да басқ а мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қ орытындылары да осыны айғ ақ тай тү суде. Осылайша мемлекетіміздің ә лемнің жетекші державалары мен кө ршілес ТМД мемлекеттепі арасындағ ы стратегиялық серіктестігі жаң а дең гейге кө терілді деуге болады.

Егеменді Қ азақ станды дү ниежү зілік қ ауымдастық тың тануы.

1991 жылғ ы 16 желтоқ санда Қ азақ стан тә уелсіздік туралы Декларация жариялады, сө йтіп дү ниежү зілік қ оғ амдастық қ а енуге мү мкіндік алды. 1992 жылы қ аң тардан 9 шет мемлекетпен дипломатиялық қ атынас орнатты. Тә уелсіз Қ азақ станды ә лем мемлекттерінің арасында бірінші болып бауырлас Тү рік республикасы таныды. 1992 жылдың ортасына қ арай республика тә уелсіздігін жер шарының 30-дан астам елі мойындады: АҚ Ш, Қ ытай, Иран, Пакистан, Канада, Швейцария т.б.

1999 жылдың басына қ арай дү ние жү зінің 150 мемлекеті танып, 106 мемлекетпен дипломатиялық қ атынас орнатылды.

Қ азіргі Қ азақ стан шет елдерде 30-дан астам диплоамтиялық жә не консулдық ө кілдіктер ашты. Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік жә не халыаралық, ұ лтаралық ұ йымдардың 16 ө кілдігі жұ мыс істейді. Республикамыздың сыртқ ы саясат ведомствосы ұ лттық мү ддемен жалпы адамзаттық мү дделерді ү йлестіріп жү ргізетін дипломатиялық саясатқ а кірісті.

1992 жылы наурыздың 3-інде Қ азақ стан Республикасы Біріккен Ұ лттар Ұ йымының (БҰ Ұ) мү шесі болып қ абылданды. Осы жылы ө ткен БҰ Ұ Бас Ассамблеясының 47-сессиясының трибунасынан ОБСЕ сияқ ты ұ йымның Азияда да қ ұ рылуы туралы Н.Ә. Назарбаев ө з ойын айтқ ан болатын. Бірақ, ол кезде оның бұ л сө зіне онша сене қ оймағ ан еді. Міне, арада 10 жыл ө ткеннен кейін 2002 жылғ ы маусымда Алматыда сенім ә рекеттестік шаралар туралы саммиті ө тті. Саммит жұ мысына 16 мемлекет басшылары қ атысты. Оның ішінде 7 ірі державалар- Қ ытай, Индия, Ресей, Иран, Тү ркия т.б. болды.

Маң ызы: Бұ л елдердің экономикалық потенциалы ө те зор, олардың территориясының жалпы кө лемі 38, 8 млн.кв.км., немесе Евразия материгінің 89%-ын қ ұ райды. Бұ л елдердің территориясында 2.8 млрд. адам тұ рады, яғ ни жер шары тұ рғ ындарының 45%-ын қ ұ райды.

Қ азақ станның халық аралық байланысының дамуы.

Қ азақ стан сыртқ ы саясатында басты ү ш мә селеге ерекше назар аударады:

1. ТМД, Азия, Европа елдері, АҚ Ш, Тынық мұ хит, Таяу Шығ ыс аймағ ы елдерімен халық аралық байланысты ө ркендету.

2. Мә дени-экономикалық байланысты кү шейте отырып, алдың ғ ы қ атарлы ө ркениетті елдердің қ атарына қ осылу.

3. Қ азақ станның сыртқ ы саясатында ерекше назар аударатын мә селе – ең жақ ын жә не ірі кө рші мемлекеттермен, солтү стікте – Ресеймен, шығ ыста – Қ ытай халық Республикасымен ойдағ ыдай қ арым-қ атынас орнату.

Қ азақ стан-Ресей байланыстары.

1992 жылғ ы 25 мамырда Қ азақ стан мен Ресей арасында достық, ынтымақ тастық жә не ө зара кө мек туралы шарт жасалды. 1995 жылғ ы 20 қ аң тарда – Қ азақ стан мен Ресей ынтымақ тастығ ын кең ейту туралы Декларация жариялады, ал 1996 жылғ ы 27 сә уірде Алматыда екі елдік бірлескен Декларациясына қ ол қ ойылды. Декларацияның маң ызы:

1. Екі ел арсындағ ы егемендікті, тә уелсіздікті қ ұ рметтеу.

2. Аумақ тық тұ тастық пен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау ұ станымдарын сақ тау.

1998 жылғ ы 6 шілдеде Мә скеудеІІІ ғ асырғ а бағ дарланғ ан “Мә ң гі достық пен ынтымақ тастық туралы” Декларация жарияланды. Нә тижелері:

1. Каспий тең ізінің қ ұ қ ық тық мә ртебесі проблемасын шешуді алғ а жылжытты.

2. Қ аржылық ө зара келіспеушіліктерді реттеуді шешті.

3. Байқ оң ыр ғ арыш орталығ ын бірлесіп пайдалану мә селесі қ арастырылды.

Қ азақ стан-Қ ытай байланыстары.

1992 жылғ ы тамызда Қ азақ стан Президентінің Қ ытай халық Республикасына алғ аш сапары болды, нә тижесінде барлық байланыс жолдары ашылды. 1994 жылы сә уір айында Қ азақ стан мен Қ ытай арасында шекара аумағ ын заң дастырып белгілеу (делимитация) жө ніндегі келісімге қ ол қ ойылды (1718 шақ ырымдық).

1996 жылғ ы сә уір айында алғ ашқ ы Шанхай келісімі жү ргізілді. Бұ л келісім барысына Ресей, Қ ытай, Қ азақ стан, Тә жікстан, Қ ырғ ызстан қ атысты. Мұ нда негізінен - шекараларды бұ збау, бейтарап аймақ тық қ ашық тық ты 100 шақ ырымғ а дейін жеткізу сияқ ты мә селелер қ аралды. 1997 жылғ ы 25 қ ыркү йекте Алматыда болғ ан келіссө здің нә тижесінде – Батыс Қ азақ стан мен Батыс Қ ытайды жалғ астыратын мұ най қ ұ бырын жү ргізу жө ніндегі шартқ а қ ол қ ойылды. Қ ытай ү кіметі бұ л жұ мысқ а 9, 5 млрд.доллар жұ мсауғ а келісті.

1998-1999 жылдары Қ азақ стан-Қ ытай арасында келісімдер нә тижесінде, шекараны нақ тылау негізінен аяқ талды. Қ азақ стан-АҚ Ш байланыстары.

Қ азақ станның сыртқ ы саясатында АҚ Ш-пен қ арым-қ атынастың маң ызы ө те зор. 1991 жылғ ы 25 желтоқ санда АҚ Ш Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тә уелсіздігін таныды. Қ азіргі кезде АҚ Ш-Қ азақ стан экономикасының аса ірі инвесторы. 1997 жылы Қ азақ стан мен АҚ Ш арасында экономикалық ә ріптестік бағ дарламасы жасалды.

Екі ел арасында Қ арашығ анақ кеніші жө нінде жә не Каспий қ айранын бө лісу жө нінде келісімдерге қ ол қ ойылды.

1999 жылғ ы желтоқ санда Қ азақ стан мен АҚ Ш арасындағ ы келісімде – екі ел арасындағ ы серіктестікті одан ары дамыту, АҚ Ш-тың Қ азақ станғ а демократиялық, экономикалық ө ркендеуде қ олдау кө рсету, аймақ тық, ғ аламдық негізде тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ету мақ сатында ынтымақ тастық ү шін барлық мү мкіндіктерді пайдалану сияқ ты мә селелер қ аралды.