Моголстан мем 2 страница

1756ж 2 кыркү йек - Жайық жағ асына жақ ын жерлерге қ азақ тарғ а мал жаюғ а алғ аш рет ресми шек қ ойылды.

1757ж 24 желтоқ сан-Кіші жү з ханы Нұ ралығ а Жайық тан мал айдап ө туге қ азақ тарғ а тыйым салынғ андығ ы жө нінде шешім тапсырылды.

Ертіс пен Жайық жағ аларына мал жаю ү шін қ азақ феодалдарының орыс ә кімшілігіне аманат тапсыруы міндеттелді.

1757-1758жылдар –Орынбор ө лкесін басқ арғ ан П.И.Рычков пен Л.И.Тевкелев 1756жылғ ы ү кімет шешімін ресми тү рде іске асырудың орынсыз екенін тү сінді. Сондық тан аманат алу арқ ылы қ азақ тарғ а Жайық тың оң жағ асына ө туіне рұ қ сат берді. Орынбор губернаторы А.Г.Давыдов тұ сында қ ысым қ айта кү шейді. Ертістің оң жағ асындағ ы шұ райлы жерлерді бекініс коменданттары иеленіп алды. бекіністерден алғ ашында 10 шақ ырым, кейін 50шақ ырым жерге дейін қ азақ тардың мал жаюына тыйым салынды.

1760ж-Ертіс ө ң іріне Ресейдің ә р тү пкірінен жерсіз шарулар, қ ылмыскерлер, Дон казактары ә келіп қ оныстандырылды.

1799ж 21 қ араша –император І Павел жарлығ ымен Орта жү з қ азақ тарына(45000 отбасы) Ертістің оң жағ асына мал жаюғ а, қ айтадан қ оныстануғ а рұ қ сат етілді.

Бұ л шаралар патша ү кіметінің Қ азақ станды «аграрлық жаулап алуының» бастамасы болды.

86. Қ азақ АКСР-ның қ ұ рылуы. Қ азақ кең естік мемлекеттілігінің бастамасы (1919-1925жж.). Қ азақ мемлекетінің қ айта қ ұ рылуы. Қ азақ АССР-І. 1920 ж. 26 тамызында РКФСР Бү кілресейлік Орталық атқ ару комитеті мен халық комиссарлары кең есі М.И.Калинин мен Ленин қ ол қ ойғ ан, РКФСР қ ұ рамында, астанасы Орынбор қ аласында болатын " Қ ырғ ыз (қ азақ) кең естік Автономиялық социалистік республикасы ең бекшілері қ ұ қ тарының Декларациясын қ абылдайды, ол Декларация РКФСР қ ұ рамына жеке автономия болып кіретін Қ азақ АССР-і қ ұ рылуын жұ мысшылардың, ең бекші қ азақ халқ ының, шаруалар, казактар, қ ызыл ә скерлер депутаттары Кең естерінің Республикасы ретінде бекітті. С.Мең дешовті бас етіғ, Орталық Атқ ару комитетін жә не Редус-Зеньковичті бас етіғ халық Комиссарлары Кең есін сайлады. Қ азақ стандағ ы (1921-1922 жж.) Жер-су реформасы. 1921-1922 жылдары Қ азақ станда жер-су реформасы жү ргізілді. Оның мақ саты Сібір, Орал казактары ү шін Ертіс пен Оралдың сол жағ алауындағ ы, Жетісу мен оң тү стік Қ азақ стандағ ы жерлерді ө лкенің байырғ ы халқ ы қ азақ тарғ а қ айтару болатын. Шаруалар нә тижесінде 1 млн.385 мың десятина жерге ие болды. 1921 ж. " Қ осшы" атты кедейлердің одағ ы қ ұ рылып, олар жер реформасын жү ргізуге белсене қ атысты. ЖЭС жылдарындағ ы қ азақ ауылы (Жаң а экономикалық саясат). 1921 жылы 8-16 наурызда партияның х съезі болды. Онда жаң а экономикалық саясатқ а (жэс) кө шу туралы шешім қ абылданды. Азық -тү лік салғ ырты салық пен алмастырылды, жаппай ең бек міндеткерлігі жойылды, еркін саудағ а рұ қ сат берілді, жалдамалы ең бек, жерді жалғ а алу, кооперация дамуына қ олдау кө рсетілді.Жэс-тің ң ә тижесі 20-жылдардың ортасында кө рінді. 1925 жылғ а қ арай халық шаруашылығ ы қ алғ ына келтірілді. Ө неркә сіптің 60 проц., транспорт қ атарғ а қ осылды. Мал басы 1922 жылмен салыстырғ анда екі есе ө сіп, 26 млн. жетті. Ойыл, Қ оянды, Темір жә рмең келері қ алғ ына келтірілді. Сө йтіп, халық жағ дайы, ә л-ауқ аты біршама кө теріле бастады

88. Қ азақ стан Жаң а экономикалық саясат жылдарында. Жер-су реформасы (1921-1925жж.).

92.Казакстандагы индустрияландыру, ерекшеликтерми мен киыншылыктары. ө лкенің табиғ и байлық тарын зерттеуден басталды. академик Н.С: Курнаков Орталық Қ азақ станның минерал-шикізат байлық тарын зерттеп «Қ АКСР-і Кң ес Одағ ының тұ тас металлогенді провинциясы» деген тұ жырым жасады. академик Губкин Орал-Ембі мұ найлы ауданын зерттеп, бұ л кен орны – мұ найғ а аса бай обл-ң бірі деп қ орытындылады.- Инженер-геолог Қ.И.Сә тбаев Жеқ азғ ан ауданындағ ы мыс кен орындарын зерттеп, аймақ тың болашағ ы зор екенін дә лелдеді. 1927ж –Тү ркістан-Сібір темір-жол магистралінің қ ұ рылысы басталды.В.С.Шатов – қ ұ рылыс бастығ ы. Республика Халық Комиссарлар кең есінің тө рағ асы Н.Нұ рмақ ов – Тү рксібке жә рдемдесу комиссиясының басшысы.РКФСР Халық Комиссарлары Кең есі тө рағ асының орынбасары Рұ сқ ылов – РКФСР ү кіметі жанындағ ы Тү рксіб қ ұ рылысына жә рдемдесетін арнаулы комитет басшысы Т. Рұ сқ ыловтың ұ сынысымен комитет қ ұ рамына теміржол маманы, инженер М.Тынышбаев енгізілді.1931жқ аң тар- Тү рксіб темір жолы тұ рақ ты пайдалануғ а берілді.Тү рксіб магистралі салынуының мемлекеттік жә не ә леуметтік-экономикалық маң ызы: 1.Орта сібір аудандарымен жалғ астырылды.2.Елдің шығ ыс аудандар-ң экономикасы мен мә дениетін дамытуғ а ық пал етті: 3.Ө лкедегі жұ мысшы табын тә рбиелеу мен шың дау мектебі болды. Индустрияландыру саясатындағ ы кемшіліктер: Машина жасау, металлургия, қ орғ асын ө неркә сібі кә сіпорындары болмады.

1. Энергетика базасы, қ ұ рылыс материалдары ө неркә сібі артта қ алды.

2. Тау-*кен шикізатын дайындаушы база ретінде қ ала берді.

3. Республикадан сирек кездесетін металдар, мұ най, кө мір, фосфорит тегін ә кетілді.Теміржол арқ ылы жү к тасымалдау 1913ж дең гейінен 213 есе асып тү сті.

Индустрияландыру ерекшеліктері:

- Ө лкедегі индустрияландыру жоғ арыдан жү зеге асырылып шикізат кө здері екпінді қ арқ ынмен игерілді. Мұ най Ембіде игеріліп ө ң дейтін орталық Орскіде салынды.

- Білікті жұ мысшы мамандар, инженер-техник қ ызметкерлер сырттан негізінен Ресей мен Украинадан ә келінді.

- Жергілікті мамандар жетіспеді.

- Урбандалу процесі кү шті жү ріп қ алалар мен қ ала ү лгісіндегі қ оныстар, қ ала халқ ы кө бейді

93. Казакстандагы ауыл шаруашылыгын ужымдастыру. Байлардын мулкин кампескелеу, кулактарды жою, казктарды кушпен отырыкшыландыру. Коммуна - ө ндірісті қ оғ амдастыру.Артель - жердің, малдың бір бө лігін, ауылшаруашылық машиналарын, қ ұ рал-саймандарды біріктіру. ТОЗ - жерді бірлесіп ө ң деу мен шө п шабу жө ніндегі серіктестік. ЖЭС негізінде мал саны артты: 1929 жылы 40, 5 млн-га жетті. 1925 жыл – Ф.И.Голощекин «ауылды кең естендіру» ұ ранымен ауылда тап кү ресін шиеленістіру бағ ытын таң дады. Шабындық жә не егістік жерді қ айта бө лу науқ аны ауылдағ ы жағ дайды ауырлата тү сті. 1926 жылғ ы кө ктемде кедейлер байлардың иелігіндегі 1, 3 млн.га шабындық жә не 1, 25 млн.га егістік жерді тартып алды.Индустрияландыру бағ ыты азық -тү лік қ орлары проблемасын кү н тә ртібіне қ ойды. 1928 жылы қ аржы мен жұ мыс кү шін ауыл шаруашылығ ынан ө неркә сіпке ауыстыру жү йесін қ алыптастыру процесі басталды. «Барлық формадағ ы кооперацияны барынша дамыту саясатын» ұ жымдастыру бағ ытына кө шіру кө зделді. 1928 жылғ ы қ аң тар-ақ пан – И.В.Сталиннің Сібірге сапары.Осы сапарында (1928 жылғ ы 3 ақ панда) Омбы округтік комитетінің мә жілісінде астық дайындау барысында тө тенше шаралар қ олдануғ а рұ қ сат етті. Ф. Голощекин ауыл мен қ оныстарғ а 4800 уә кіл жіберіп, 31 мың шаруа жазаланды. 1928 жылғ ы 1 қ азан – 1929 жылғ ы 1 желтоқ сан аралығ ы - 277 шаруа атылды.1928 жылғ ы 27 тамыз – «Аса ірі бай шаруашылық тары мен жартылай феодалдарды кә мпескелеу жә не жер аудару туралы» декрет жарияланды.Бай-феодалдар ө здерінің мү ліктік жә не қ оғ амдық ық палымен ауылды Кең естендіруге кедергі жасайды деген ұ станым негізге алынды. 657 бай жер аударылып, 145 мың ы тә ркіленіп, олардың ауылшаруашылық қ ұ ралдары – 877 колхозғ а, 24.491 жеке шаруашылық қ а бө лініп берілді. Тә ркілеу заң ды бұ зу арқ ылы жү зеге асырылды:! 0Орташалар байлар қ атарына жатқ ызылды.2)Тә ркілеуге жататын нормағ а дейін жеткізу ү шін жекелеген отбасы шаруашылық тары ә дейі біріктірілді.3)Уә кілдер кедейлерді қ оркыту арқ ылы, байларды кө рсетуге кү штеп кө ндірді.4)Қ анаушы элементтермен қ атар дә улетті жә не орташа шаруашылық тар да тә ркіленді.5)Бай-кулактар қ атарына темір шатырлы ү йі немесе 2 аты болғ андар да енгізілді. Ауыл шаруашылығ ын жаппай ұ жымдастыру бағ ыты кө зделіп, бай-кулактарды тап ретінде жою міндеті қ ойылды. Ұ жымдастыру — бай-кулактарды тә ркілеуден басталды;. Ауыл шаруашылығ ын кү штеп ұ жымдастыру. Партияның XV съезі ауыл шаруашылығ ын ұ жымдастыру бағ ытын жариялады (1927 жыл желтоұ сан). Негізгі ұ станымдар: 1)Еріктілік.2)Дербестік.3)Материалдық мү дделілік.4)¥ жымдастыру сатыларына кезең -кезең мен ө ту. \ Қ АКСР-де ұ жымдастыруды 1932 жылдың кө ктеміне қ арай аяқ тау белгіленді. 1929 жылдың екінші жартысынан бастап республикада колхоз қ ұ рылысы жедел дамытылды. Алғ ашқ ы МТС-тер (машина-трактор станциялары) қ ұ рылды.Қ азақ станның астық ты аудандарындағ ы колхоздық қ ұ рылыстың кегізгі формасы ауыл шаруашылық артелі. Малды аудандардағ ы колхоз қ ұ рудың негізгі формасы – жерді бірлесіп ө ң деу жә не шө п шабу серіктестігі. Қ азақ станда кө шпелі жә не жартылай кө шпелі шаруашылық ты отырық шылық қ а кө шіруді 1933 жылы аяқ тау кө зделді. Ұ жымдастыру мен отырық шыландыруды жаппай жү ргізу ү шін ауылдар мен қ оныстарғ а 8 мың жұ мысшы жә не 1204 «жиырма бес мың дық шылар» жіберілді. Олар Ресейдегі колхоз жобасын қ айталайтын қ оныстандыру ү лгісін орнық тырды.Ұ жымдастыру жылдары кооперативтендіру қ озғ алысының ө з ісін ашуғ а мү мкіндік беру, материалдық ынта, кооперативтендіруге шаруаның бірте-бірте ө туі, еркіндік ұ станымдары бұ зылды. Ұ жымдастыру бағ ытында жіберілген қ ателіктер: 1) Қ атал жаппай қ уғ ындаумен террорга негізделді.2)Даярлық сыз, жергілікті жағ дайлар ескерілместен жү ргізілді.3)Ә кімшілдік кү штеу ә дістерімен жеделдете жү ргізілді.4)Шаруашылық базасын жасау, тұ рғ ын ү йлер, мә дени тұ рмыстық объектілер салу жоспары орындалмады. Белсенділер отырық шыландыруды жоспарланғ ан 3 жылдың орнына 3 кү нде аяқ тап «жалғ ан колхоздар» қ ұ ра бастады. Нә тижесінде: Абыралы ауданында-70%; Жымпиты ауданында-60%; Жә нібек ауданында-95% шаруашылык ұ жымдастырылды. \ Шаруашылық ты ұ жымдастыру дең гейі ү немі ө сіп отырды: 1928 жылы – 2%, 1930 жылғ ы 3 сә уір – 56, 4%, 1931 жылғ ы қ азан – 65%. Азық -тү лікпен қ амтамасыз етудің қ иындауына байланысты 1929 жылы «ә скери коммунизм» саясаты кезіндегі салғ ырт енгізілді: Шұ бартау ауданында малдың 80% -ы мемлекетке етке ө ткізілді. Балқ аш ауданына 297 мың малғ а салғ ырт салынды (ауданда 173 мың мал болғ ан).Торғ ай ауданында 1 млн. мал басынан салғ ырт салдарынан 98 мың ы қ алды. Торғ айлық тар «асыра сілте болмасын, аша тұ яқ қ алмасын!» ұ ранын кө терді. Еріктілік ұ станымы ө рескел бұ зылды. Колхозғ а кіргісі келмеген кедейлер мен орташалар «бай-кулактар» қ атарына жатқ ызылып, қ атал жазаланды: жыл – 56.498 шаруа жауапқ а тартылып, 34 мың ы сотталды. 1931 жыл – 5.500 отбасы жер аударылды. 1929-1933 жылдар – ОГПУ (біріккен мемлекеттік саяси басқ арма) ү штігі – 9.805 іс қ арап, оның ішінде: ату жазасына – 3.386 адам, 3-10 жылғ а концентрациялық лагерьге қ амауғ а –13.151 адамғ а ү кім шығ арды. 1933 жыл - ОГПУ ү штігі 21 мың адамды қ амауғ а алды. Тұ тас ә улеттер мен рулар да жазағ а тартылды. \ 1930 жылғ ы 30 мамыр – республика Ү кіметі жаң а лагерьлер ұ йымдастыру ү шін Ақ мола, Қ арағ анды округтерінен мерзімсіз, тегін пайдалануғ а 110000 га жер бө лді. Жекедегі малды қ оғ амдастыру нә тижесінде, мал кү тімінің кемдігінен, жем-шө птің жетпеуінен мал қ ырылды. Осы жылдары ө лкенің одақ бойынша тауарлы астық ө ндіруден ү лес салмағ ы 9%-дан 3%-ғ а кеміді.Мал шаруашылығ ы кү йзелісті шығ ынғ а ұ шырап, 1930-1932 жылдары аштық жайлады. 1932 жылғ ы ақ пан – колхозшы қ ожалық тарының 87%-ы, жекешелердің 51, 8% -ы малдан тү гел айрылды. Ұ жымдастыру қ арсаң ында – 40, 5 млн. мал болса, 1933 жылы 1 қ аң тарда 4, 5 млн. мал қ алды. Бұ л жағ дай ө лкеде аштық қ асіретін туғ ызды: жылы-313 мың адам; 1931 жылы- 755 мың адам; 1932 жылы- 769 мың адам қ айтыс болды. 1930-1932 жылдарда барлығ ы 1 млн. 750 мың қ азақ немесе халық тың 40%-ы жаппай қ ырылды. \ \1932 жылғ ы 1 ақ панда Павлодар қ аласынан саяси жер аударылғ андар КСРО Орталық Атқ ару Комитеті тө ралқ асына аштық айғ ақ тары туралы жазды: «...аштық тың ауыр кө рінісі етек алуда. Ит, жә не алуан тү рлі ө лекселер желініп жатыр. Тірі қ алғ андардың аштық тан ә лсірегені сонша. ө ліктерді жерлеуге шамасы келмеуде...» 1932 жылғ ы шілде – аштық апаты мен себептері туралы Ф.Голощекинге «Бесеудің хаты» (Ғ.Мү сірепов, М.Ғ атауллин, М.Дә улетқ алиев, Е.Алтынбеков, Қ.Қ уанышев) жазылды. Онда кө терілген мә селелер: Орташаларғ а байлармен бірдей соқ қ ы берілді, сондық тан орташалар байлар жағ ына шығ уда. Байлар малды қ ырып тастауғ а тырысуда.«Жалғ ан колхоздарды» ұ йымдастыру жалғ асуда. Ө лкеде ашығ ушылар саны кө беюде.1933 жылғ ы наурыз - РКФСР Халық Комиссарлары Кең есі тө рағ асының орынбасары Т.Рысқ ұ ловтың Сталинге хаты. Хатта кө рсетілген деректер: «Қ азақ жерінде кө ршілес ө лкелерге кө шушілер саны артуда: Орта Волгада-40 мың, Қ ырғ ыз жерінде-100 мың, Батыс Сібірде-40 мың, Орта Азияда-30 мың, Қ арақ алпақ жерінде-20 мың қ азақ тар бар. Кө шіп кетушілер Қ алмак, Тә жік жері, Солтү стік ө лке, Батыс Қ ытайғ а дейін барғ ан. Бұ л аш адамдардың тамақ іздеп босуы». Ол қ азақ халқ ын аштық тан қ ұ тқ аруды ө тінді.Қ азақ зиялыларының ө тініштеріне орталық тарапынан жауап болмады. Аштық ә серінен халық санының азаюы жалғ аса берді: 1)• Актө бе облысында 1930 жылы – 1 млн. 12500 адам болса, 1932 жылы – 725800 адамғ а кеміген (71%).2)Балқ аш ауданында 1930 жылы – 60 мың адам болса, 1932 жылы – 36 мың ы қ ырылып, 12 мың ы басқ а аймақ тарғ а кө шіп, 12 мың ы қ алғ ан. \ Жаппай жазалау мен аштык ә сері халық ты тү гелдей кө шіп кетуге мә жбү р етті. 1930 жылғ ы қ аң тар – 1931 жылғ ы маусым аралығ ы – 1 млн. 70 мың адам (281.230 шаруа қ ожалығ ы) Қ ытай, Иран, Ауғ ан жеріне т.б. кө шті. Оның 616 мың ы қ айтып оралғ ан жоқ, 414 мың ы кейін елге оралды. Аштық зардаптары: 1930-1933 жылдары 2, 1 млн. адам қ ырылды (барлық халық саны - 6, 2 млн.)Қ азақ тардың осы жылдардағ ы саны 40 жылдан кейін, 1969 жылы ғ ана қ алпына келді.1930-1932 жылдардағ ы аштық тарихқ а «ұ лы жұ т» ретінде енді.\ Жаппай ұ жымдастыру саясатына қ арсылық Ұ жымдастырудың сталиндік ү лгісіне қ арсы шаруалардың наразылығ ы алуан тү рлі болды: 1)Қ алалар мен қ ұ рылыстарғ а кету.2)Басқ а аймақ тарғ а, шетелге кө шу.3)Белсенділерді, партия, кең ес, комсомол қ ызметкерлері, сот орындаушыларын ө лтіру. 4)Қ арулы отрядтар кұ ру.5)Кө теріліске шығ у. \ 1929-1931 жылдарда ө лкеде қ арулы кө терілістер болып ө тті. Ұ жымдастыру бағ ытының 2 жағ ы болды: 1) Шаруалар бай-феодалдарғ а кіріптарлық пен кү йзелістен қ ұ тылды.2)Кө шпелі ө ркениет ерекшелігі ескерілмей кү штеу ә дісімен жү зеге асырылды.

99. Казакстан – майдан арсеналы. Соғ ыстың алғ ашқ ы кезең інде 14атқ ыштар жә не атты ә скер дивизиясы, 6 бригада қ ұ рылды. Қ азақ стандық 36 жеке атқ ыштар бригадасы отыздан астам ұ лттан қ ұ ралды. Алматы, Жамбыл, Оң т Қ аз. Нан шақ ырылғ ан жігіттер 316 атқ ыштар дивизиясына жасақ талды. Армия қ атарында ә рбір бесінші адам майданғ а аттанды. Ең бек армиясы қ ұ рылыды.27 ә скери оқ у орны 16 мың офицер дайындап шығ арды.220 зауыт фабрика қ азақ станғ а кө шірілді. Кө шірілген кә сіп орындардың жиырмасы қ ару жарақ пен оқ дә рі шығ аратын болып қ айта қ ұ рылды. Қ азақ стан КСРОның негізгі ө неркә сіп базасына айналды. 1942 одақ та ө ндірілген қ орғ асынның 85%, кө мірдің 1/8 бө лігі, молибденнің 60% берді. 1943 ж. Шымкент қ орғ асын зауытының ұ жымы Ленинградты қ орғ аушылар қ ұ рметіне ең бек ө німділігін арттыруғ а міндеттеме алды. Ш. Берсиев тарының гектарына 201 ц алып, 1943 ж дү ниежү зілік рекорд жасады. Дацкова тарының гектарынан 52ц жинаушы. 1942 қ ыркү йек комсомол деген жазуы бар 45 жауынгерлік машина Сталинград майданына жіберілді. 1942 1қ ыркү йек Атырау қ орғ аныс комитеті қ ұ рылды. 1942 20 қ азан Қ азақ радиосы Сталинградты қ орғ аушылар ү шін С.Мұ қ анов Стаханов арнаулы радиохабарын ұ йымдастырды.

100. Қ азақ стандық тар - Ұ лы Отан соғ ысының майдандарында.

Қ азақ стандық тар Мә скеу, Ленинград ү шін ү ұ рыстарда.

Соғ ыстың алғ ашқ ы кезінде Қ азақ ағ ынан КСР-інде қ ұ рамы жағ ынан кө п ұ лтты 14 атқ ыштар жә не 6 атты ә скер дивизиясы, 6 бригада қ ұ рылып майданғ а аттандырылды.

Брест қ амалың қ орғ аушылар арасында Қ азақ стандық тар А.Нағ анов, В.Фрусов, Қ.Тұ рдиев, Ш.Шолтыров жә не т.б. болдв.

Дивизия комиссары, Оң тустік батыс майдан Ә скери Кең есінің мушесі.

Е.П.Рыков басқ арғ ан 800 жауынгер 1941 жылғ ы 20 қ ыркү йекте уш тә улік бойы кү ші басым жаумен соғ ысып қ аза тапты.

Мә скеу тубінде генерал майор И.В.Панфилов басқ арғ ан 316 атқ ыштар дивзиясы ерлікпен шайқ асты.

1941 жылғ ы қ арашада Дубасскова тү бінде 1075 атқ ыштар полкінің танк жоюшылары ерекше ерлік кө рсетті. Осы топта ротаның саяси жетекшісі В.Г.Клочковтың: < Рессей кең байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда Мә скеу> деген сө зі ұ ранғ а айналды.

Мә скеу ү шін шайқ аста И.В.Карлов қ олбасшылық еткен атқ ыштар полкі мен ағ а лейтенант Б.Момышұ лы басқ арғ ан батальонның жауынгерлері ерекше ерлік кө рсетті.

Мә скеу тү біндегі ерлігі ү шін 316 атқ ыштар дивизиясы 8-гвардиялық дивизия болып қ айта қ ұ рылып, Қ азал Ту орденімен марапатталады. Жауынгерлердің ө тініші бойынша дивизия И.В.Панфилов есімімен аталатын болды.э

Мә скеу ушін шайқ аста ротаның саяси жетекшісі Мә лік Ғ абдуллинге Кең ес Одағ ының батыры атағ ы берілді. Бородино селосында кө рсеткен ерлігі ушін Кең ес Одағ ының Батыры атағ ы берілген Тө леген Тоқ таров. Ұ лы Отан соғ ысының аты аң ызы айналғ ан қ аhарманы, белгілі жазушы Б.Момышұ лы.

Соғ ыстың алғ ашқ ы кү ндерінде бірінші болып таран жасағ ан А.Масловтың экипажы. Оның қ ұ рамында жерлесіміз Бақ ытораз Бейсекбаевта бар еді. Оғ ан 1998 жылы Халық Қ аhарманы атағ ы берілді.

Балтық флотында қ ызыл тулы бір ғ ана < Киров > крейсерінеде 156 қ азақ стандақ жауынгерлік сапта тұ рды.

Ленинград ушін шайқ аста Сұ лтан Баймағ амбетов жаудың қ орғ аныс ұ ясының аузын жауып қ аза тапты. Сол ушін оғ ан Кең ес Одағ ының Батыры атағ ы берілді.

Ориенбаум алғ ы шебінде 48-атқ ыштар дивизиясының атақ ты мергені Дуйсенбай Шыныбеков шайқ асты.

1941 жылғ ы қ ыркуйектің ауыр кү ндерінде қ азақ тың халық ақ ыны Жамбыл Жабаев Ленинградтық тарғ а Ленинградтық ө рендерім деген жырын арнады.

1942 жылдың кү зінде ауқ ымы адамзат тарихында болып кө рмеген Сталинград тубінде ұ рыс жү ріп жатты.Каспий ө ніріне соғ ыс жағ дайы енгізілді.

Қ азақ стан Сталинград облысымен 500 шақ ырым бойына шекаралас еді. Сондық тан Сталинград майданына Батыс Қ азақ станның ресурстары кен ауқ ымда тартылды.

Қ азақ станның Еділ бойындағ ы қ ахарман қ аланы қ орғ аушыларғ а жолдағ ан ү ндеуінде: < Сталинград -Шығ ыстың кілті>, деп кө рсетілді.

Батыс қ азақ стандақ тар Сайхан мен Ордада ә скери ә уежайлар қ ұ рылысына жұ мылдырылды. Ақ тө бе облысының кейбір аудандарында қ орғ аныс қ ұ рылыстары салынды.

Полковник Ғ ани Сафиуллин басқ арғ ан 73-гвардиялық дивизияның ө зі ғ ана жаудың 120 танкісі мен 800 автомашинасын жойды.

Сталинград майданында шайқ асқ ан 29-шы жә не Алматының 38 атқ ыштар дивизияларының даң қ ы шық ты, екеуі кейін 72-ші, 73 гвардиялық дивизиялық қ а айналды. Ерлігі ушін 73-гвардиялық дивизия < Сталинградтық > деген қ ұ рмет атақ алды.

Қ арағ андының ө кілі, ұ шқ ыш Нуркен Ә бдіров 1942 жылғ ы 19 желтоқ санда Боковская Пономоревка ауданында таран жасап ерлікпен қ аза тапты.

Атақ ты < Павлов ү йі> ү шін соғ ыстың бір мү шесі Толыбай Мырзаев еді.

Еділ бойындағ ы қ аһ арман қ ала тү бінде минометші Қ арсыбай Сыпатаев ө шпес ерлік жасады.

300 фашистің тегеуріне 11 қ аһ арман тө теп берді. Ержурек жауынгерлер қ орғ ағ ан тө бе < Шығ ыстың 11 батырының тө бесі> деп аталады.

Дон мен Еділ бойында Қ азакстандық подполковник Т.С.Позолотин басқ арғ ан 17-гврадиялық танк полкі ерекше кө зге тү сті.

Днепр ү шін ұ рыста 18 жасар Ж.Елеусізов қ азақ тар арасыындағ ы ең жас Кең ес Одағ ының Батыры атанды.Қ азақ стандық партизадардың жалпы саны 3, 5 мың адамнан асып тү сті. Шетелдердегі Қ арсыласу қ озғ алысына қ атысқ ан қ азақ стандық тар, солардың ішінде Кең ес Одағ ының батыры А.С Егоров, З.Х Қ ұ сайынов.2-ші дү ние жү зілік соғ ысындағ ы еә ірі операциялардың бірі – берлин операциясы 1945 жылы 16 сә уір-2 мамырда бо кең ес Армиясы Берлинді толық билігіне алды.Берлин ү шінұ рыстарғ а қ атысқ ан Кең ес Одағ ының Батыры С. Нұ рмағ амбетов. Жас офіцер Р. Қ ошқ арбаев ө зінің досы Г.Булатовпен бірже Рейхстаг терезелерінің біріне алғ ашқ ылардың бірі болып жең іс тун қ адады.Жеке ө зі жаудың 37 ұ шағ ын атып тү сірген екі марте кең ес одағ ының батыры Сергей Луганский. Екі марте Кең ес одағ ының батыры атағ ын алғ ан жер лес ұ шқ ыштарымыз Леонид Беда жә не Иван ПавловКең ес одағ ының батыры атағ ын ә йелдер арасында 100-ші қ азақ ұ лттық атқ ыштар бригадасының пулиметшісі Мә ншү к маметова жә не 54 атқ ыштар бригадасының мергені Ә лия Молдағ ұ лова болды.