Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дәріс: Гендік инженерия.






Гендік инженерия – молекулалық жә не жасушалық генетиканың қ олданбалы саласы. Белгілі қ асиетері бар генетикалық материалдарды (гендерді) in vitro жағ дайында алдын ала қ ұ растырып, оларды тірі жасушағ а енгізіп, кө бейтіп, зат алмасу процесін ө згеше жү ргізу. Бұ л ә діспен организмдердегі генетикалық ақ паратты кһ здеген мақ сатқ а сай ө згертіп, олардың геномдарын белгіленген жоспармен қ айта қ ұ руғ а болады.

Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық қ ұ рылымдарды рекомбинанттық (будан) ДНҚ молекулалары тү рінде қ олдан қ ұ растыру. Гендік инженерияның мә ні жеке гендерді бір организмнен алып басқ а организмге кө шіріп орналастыру. Бұ ғ ан рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мү мкіндік туғ ызады. Рестриктазалар (рестрикциялық эндонуклеазалар) ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке ү зінділерге қ иып бө лшектейтін ыдыратушы фермент. Қ азір ДНҚ молекуласын бір-бірінен ө згеше 120 жерінен ү зетін 500-ден астам рестриктазалар анық талғ ан. Алынғ ан полинуклеотид бө лшектерінің (ДНҚ фрагменттерінің) комплементарлық немесе «жабысқ ыш» ұ штарын ДНҚ лигазасы бір-біріне «желімдеп» реттеп жалғ астырып қ осады. Осы ферменттердің кө мегімен бір ДНҚ молекуласынан қ ажетті ген бө лініп алынып, басқ а ДНҚ молекуласының ү зінділерімен қ ұ растырылып рекомбинанттық, яғ ни жаң а будан ДНҚ жасалады.

Одан кейін рекомбинанттық ДНҚ бірнеше ә дістермен тірі жасушағ а енгізіледі. Жаң а геннің экспрессиясы ө теді де, жасуша сол ген белгілейтін белокты синтездей бастайды. Сонымен, жасушағ а рекомбинанттық ДНқ молекуласы тү рінде жаң а генетикалық ақ паратты енгізіп, ақ ырында жаң а белгісі бар организмді алуғ а болады. бұ ндай организмді трансгендік немесе трансформацияланғ ан организм деп атайды, себебі бір организмнің ө згеріп басқ а қ асиетке ие болуын трансформация деп атайды.

Алғ ашқ ы рет рекомбинанттық ДНҚ 1972 жылы АҚ Ш-та Стэнфорд университетінде П.Бергтың лабораториясында жасалды. Онда пробирка ішінде ү ш тү рлі микроорганизмнің ДНҚ -лары лямбда фагтың жә не ішек таяқ шасы бактериясының ДНҚ фрагменттері мен маймылдың онкогендік вирусының толық геномы қ осылғ ан еді.

Ө сімдіктердің гендік инженериясы саласында бірінші жұ мыстар in vitro ө сірілетін жасушалармен 1980 жылы жү ргізілген. 1983 жылы алдымен кү нбағ ыстың трансгендік каллусы, кейін сол каллустан табиғ атта мү лдем болмағ ан санбин ө сімдігі алынды. Санбин (ағ.sunflower-кү нбағ ыс, been-бұ ршақ) деген ол геномында бұ ршақ тың бнлогы фазеолинді кодтайтын гендері бар кү нбағ ыс ө сімдігі еді. Гендік инженерия гендерді тасымалдау тә сілі ретінде болашақ та екпе ө сімдіктердің селекциясының тиімді аспабы бола алады. Қ азіргі кезде гендік инженерия алғ ашқ ы қ адамдарын басып, екпінді дамып келеді.

Гендік инженерияның ә дістемелік негізі жапырақ тың мезофилл жасушаларының немесе каллус ұ лпасының протопластары болады. жаң а генетикалық ақ паратқ а ие болғ ан протопласты ө сіріп, одан регенерант ө сімдігін алуғ а болады. генетикалық трансформация ү шін сомалық жасушалардан басқ а тозаң жасушалары, жұ мыртқ а жасушасы қ олданылады. Сонымен, in vitro ө сірілетін жасушаларғ а гендік инженерияның ә дістерін қ олданып, ө сімдіктердің бағ алы белгілері бар негізінде жаң а формаларын қ ұ руғ а болады.

Гендік инженерияның жұ мысы мынадай кезең дерден тұ рады:

- басқ а организмге кө шірілетін қ ұ рылымдық генді алу;

- оны вектордың қ ұ рамына енгізу, яғ ни рекомбинанттық ДНҚ -ны жасау;

- рекомбинанттық ДНҚ -ны ө сімдік жасушасына тасымалдау;

- ө сімдік жасушаларында бө тен ДНҚ -ның экспрессиясын талдау;

- геномы ө згерген жеке жасушалардан регенерант ө сімдігін алу.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.