Олтық бүршіктерінің дамуын индукциялау.

Қ олтық бү ршіктерді оятып, олардың дамуын қ оздырып, олардан шық қ ан қ олтық ө ркендерді пайдалану ө сімдіктерді микрокө бейтудегі ең кең тарағ ан ә діс. Бү тін ө сімдікте қ олтық бү ршіктердің ө суін сабақ ұ шындағ ы апекс тежейді (апикальдық басымдылық қ ұ былысы). Қ олтық меристемалардың ө суі сабақ тың ұ шын кесіп тастағ анда немесе цитокининмен ө ң деген соң басталады.

Қ оректік ортадағ ы цитокининдер жанама бү ршіктердің жандануына ә сер етеді жә не толып жатқ ан қ олтық ө ркендердің дамуына ә келеді. Тез ө сетін ө ркендердің шоғ ыры пайда болады, одан жеке ө ркендерді бө ліп алып жаң а қ оректік ортағ а отырғ ызғ анда, олар ө сіп қ айта шоғ ырланады.

Бірақ барлық ө ркендерде тамыр пайда бола бермейді. Ал оларды цитокинині жоқ ортағ а кө шірсе, ө зінен-ө зі тамырлары ө сіп шығ ады, ә сіресе даражарнақ ты ө сімдіктерде. Қ олтық бү ршіктерді ояту ү шін қ оректік ортадағ ы фитогормондардың концентрациясын дұ рыс анық тау керек. Цитокинин жоғ ары мө лшерде қ олданылғ анда қ олтық ө ркеннің дамуына мү мкіндік туғ ызады, бірақ ө сімдіктің морфологиясына теріс ә сер етіп кемістіктері бар формалар пайда болады.

Қ оректік ортада ауксиннің мө лшері артық болса, каллус тү зілуі мү мкін. Каллус меристеманың ө суін тежейді немесе бастапқ ы ө сімдіктен генетикалық айырмашылық тары бар қ осымша сабақ апекстерінің концентрациясын тө мендетеді немесе тіпті оны қ оспайды.

Сонымен қ олтық бү ршіктері бар сабақ кесінділерін лайық ты қ оректік ортада ө сіріп, ө ркен алуғ а болады, ал оны қ ұ рамы басқ а ортада тамырландырып бү тін ө сімдікті шығ арады. Кө беюді жылдамдату мақ сатымен алғ ашқ ы ө ркенді 5-7 жапырақ шық қ ан соң қ алемшелейді. Ә рбір қ алемшеде бір жапырақ болуы керек. Қ адемше биіктігі 1-1, 5 см болады. оларды бір-бірден қ оректік орта қ ұ йылғ ан пробиркаларғ а отырғ ызады. Бұ л тә сілді микроқ алемшелеу деп атайды. Ол жү зім, картоп т.с.с. ө сімдіктерге қ олданылады. Микроқ алемшелеуді 2-3 реттен артық пайдалануғ а болмайды, одан кейін ө ркендерді тамырландыру керек.

In vitro жағ дайында қ олтық бү ршіктерін оятып ө сіру ә дісімен жеміс-жидек, ә семдік ө сімдіктерді, қ ырық қ абатты, картопты т.б. ө сімдіктерді кө бейтеді. Кө ң іл аударатын жағ дай мынау: осы ә діспен меристеманың бө лінуі арқ асында пайда болғ ан регенерант ө сімдіктер генетикалық біркелкі болады. себебі меристемалар генетикалық жағ ынан тұ рақ ты келеді, сондық тан олардан дамығ ан ө ркендер де бастапқ ы ө сімдіктей болады. бірақ ескерте кету керек, Т.Мурасиге пікірінше бұ л микрокө бейту ә дісі басқ а ә дістерге қ арағ анда бә сең ірек.

Қ осалқ ы ө ркендердің экспланттан тікелей пайда болуы.

Кө птеген ө сімдіктерде ө ркендер in vitro жағ дайында тікелей экспланттың маманданғ ан ұ лпадарынан пайда болады. экспланттың жеке жасушалары корреляциялық ө зара ә рекеттері бұ зылғ ан соң дедифференцияланады жә не бө ліне келе меристемалық аймақ тарды тү зеді. Сонан соң қ айтадан дедифференцияланып, ө ркен бү ршіктері пайда болады. сол бү ршіктерді тамырландырып, бү тін ө сімдікті алуғ а болады.

Бұ л ә діс ә сіресе шө птекті ө сімдіктердің жапырақ тарын, пиязшық тарын, пиязшық тү йнектерін, сабақ тарын, тамырсабақ тарын жә не тү йнектерін пайдаланғ анда жарамды келеді. Эксплантты ауксин мен цитокининнің шамалы мө лшері бар қ оректік ортада ө сіргенде бір шоғ ыр ө ркендер пайда болады. оларды бір-бірінен ажыратып бө ліп, ә рқ айсысынан жеке ыдысқ а отырғ ызып, тағ ы да бір топ шоғ ыр ө ркендерді алады. Одан кейін ө ркендерді тамырландырып, бү тін ө сімдіктерді шығ арады.

Пиязшық ты ө сімдіктердің кө птеген тү рлері табиғ атта ө те баяу кө бейеді. Пиязшық тың тү рлі ұ лпаларынан in vitro жағ дайында қ осалқ ы ө ркендерді ө сіріп кө бейту коэффициентін айтарлық тай арттыруғ а болады. Ө те кішкентай экспланттарды қ олданып, бір пиязшық тан кө птеген біркелкі регенерант ө сімдіктерді алуғ а болады. осы ә діспен бірқ атар ө сімдіктерді микрокө бейтеді, атап айтқ анда: шегіргү лді, фрезияны, амариллисты, лалагү лді, петунияны, шашыратқ ыны, каланхоэны, цикламенді, т.б. Сонымен қ атар, қ осалқ ы ө ркендер жанама жә не қ ыстырмалы меристемалардан да дамуы мү мкін. Тегі меристема болғ андық тан бұ ндай регенерант ө сімдіктері бастапқ ы ө сімдіктермен генетикалық біркелкі болады.