Урта мәктәп укучыларының татар теленнән белем һәм күнекмәләрен бәяләү нормалары.

Тел буенча бирелгә н белемнә рнең ү злә штерелү дә рә җ ә сен, язуда дө рес кулланылышын тикшерү максатыннан, татар теле дә реслә рендә тө рле язма эшлә р — диктант, изложение һ ә м сочинениелә р яздырыла. Диктантларны бә ялә гә ндә, орфографик һ ә м пунктуацион хаталарның саны, ә изложение белә н сочинениелә рдә исә, орфографик һ ә м пунктуацион хаталар белә н бергә, теманың ачылу дә рә җ ә се, язманың тел байлыгы (С), грамматик ялгышлары (Г), логик (Л) һ ә м фактик (Ф) хаталар исә пкә алына.

Язма эшлә рдә җ ибә релгә н хаталар тупас һ ә м тупас булмаган хаталарга бү ленеп йө ртелә.

Тупас хаталарга алдагы сыйныфларда һ ә м агымдагы уку елында ү телгә н орфографик, грамматик һ ә м пунктуацион кагыйдә лә ргә караган хаталар керә.

Тупас булмаган орфографик хаталар:

— укучы ү зе тө зә ткә н орфографик хаталар (ө ч хатасын ү зе тө зә ткә н укучының эше бер баллга тү бә н бә ялә нә);

— язылышы татар теле кагыйдә лә ренә туры килмә гә н ялгышлар (Акъегет, кө ньяк, тө ньяк һ. б.);

— мә гънә лә ре тө рлечә кулланылган кушма яки тезмә сү злә рне бутап язу (аш казаны — ашказаны, бер ук — берү к, кай-вакыт — кайвакыт, ике йө зле — икейө зле, ил гизә р — Илгизә р, ө й алды —ө йалды һ. б.)

— программа нигезендә ө йрә нү кү здә тотылмаган яки соң рак ү телә чә к теоретик материалларга караган орфографик һ ә м грамматик, пунктуацион хаталар;

— беренче тапкыр очраган алынма сү злә рне, шулай ук тар профессиягә караган атамаларны язудагы хаталар;

— дә реслектә кү рсә телмә гә н очракларга караган сү зне юлдан-юлга кү черү дә ялгышу.

Тупас булмаган пунктуацион хаталарга, җ ө млә эчендә ге синтагмаларны яки кушма җ ө млә ө лешлә рен аеру ө чен, функциялә ре бердә й булган тыныш билгелә ренең берсе урынына икенчесен кую (теркә гечлә рдә н башка бә йлә нгә н ике тиң дә ш кисә кнең берсен икенчесенә каршы куюны белдергә н
очракта сызык яки ө тер кую; берничә тыныш билгесе бергә очрашкан урыннарда ялгышу, ү зара бик тыгыз бә йлә нештә ге гади җ -не ө тер, сызык яки ике нокта белә н аерып язу; тезмә кушма җ ө млә лә рнең ө лешлә рен нокта белә н аерып, шул фикерне гади җ ө млә лә р итеп бирү) керә.

Язма эшлә рне бә ялә ү

5ле куела:

Шул сыйныфка талә п ителгә н кү лә мдә ге сү злә р (текст) тиз, ачык, дө рес ә йтелеп, фикер аң лаешлы бирелсә, ягъни:

— фонетик ү зенчә леклә р (хә рефлә рнең укылыш ү зенчә леклә ре) дө рес бирелсә,

— татар ә дә би теленең орфографик һ ә м орфоэпик нормалары (сү знең язылышы һ ә м ә йтелеш ү зенчә леклә ре) сакланса,

— җ ө млә лә р сө йлә мнең тө п структур берә млеклә ренә (сү злә р — иҗ еклә ргә; җ ө млә сү зтезмә лә ргә һ ә м сү злә ргә, мә гънә ле кисә клә ргә) дө рес бү ленсә,

— тукталышлар (паузалар) дө рес ясалса, сү з басымы һ ә м логик басым дө рес укылса яисә куелса,

— интонацион яктан тексттагы җ ө млә лә р дө рес тавыш белә н укылса, Укытучының текст эчтә легеннә н чыгып бирелгә н сорауларына тө гә л җ авап бирелсә;

4ле куела:

Талә п ителгә н кү лә мдә ге сү злә р (текст) тиешле тизлектә укылса, лә кин кайбер сү злә рнең ә йтелешендә фонетик, орфоэпик ү зенчә леклә р тиешенчә ү тә лмә сә, ягъни:

— кайбер сү злә рне укыганда, сү злә рнең укылыш ү зенчә леклә ре орфоэпик нормаларга туры килмә сә,

— сө йлә мнең структур бү ленешендә кайбер хаталар булса,

— җ ө млә не укыганда, интонацион яктан 1—2 тө гә лсезлек җ ибә релсә, Укытучының сорауларына тө гә л җ авап бирелсә;

3ле куела:

Уку тизлеге вакыт чиклә ренә сыймаса һ ә м уку барышында 3 —4 фонетик, 2—3 орфоэпик хата җ ибә релсә, Текст сө йлә м берә млеклә ренә тиешенчә бү ленмә ү сә бә пле, интонация тө гә л бирелмә сә, Текстны аң лап та, сорауларга бирелгә н җ авапларда тө гә лсезлеклә р булса

2ле куела:

Тиешле тизлектә уку кү некмә лә ре булмаса, Уку барышында ү телгә н орфограммаларда тө гә лсезлеклә р кү п кабатланса, Уку барышында җ ибә релгә н фонетик, орфоэпик, интонацион хаталар текст эчтә леген аң лауга комачауласа, Текст эчтә леге буенча бирелгә н сорауларга ө лешчә генә
җ авап алынганда.

Тө п һ ә м урта гомуми белем бирү бирү мә ктә плә ре ө чен татар теле программаларының тө зелеш принциплары, структурасы һ ә м эчтә леге.

Программа (грек. " алдан язу”) – укучыларга т.т. буенча бирелә торган белем һ ә м кү некмә лә рнең эчтә леген һ ә м кү лә мен алдан билгели торган дә ү лә т документы.

Бү генге кө ндә татар телен укыту, укучыларның ә зерлек дә рә җ ә сен исә пкә алып, 3 юнә лештә бара: татар мә ктә плә рендә т.т. укыту, рус мә ктә бендә ге татар балаларына т.т. укыту һ ә м рус мә ктә плә рендә ге рус телле балаларга т.т. укыту. Дә ү лә т стандарты нигезендә т.т-нә н гомуми белем бирү программалары ө ч баскычка бү ленә, һ ә рбер баскыч билгеле бер максатта тө зелә, белем бирү нең мә җ бү ри минимумына нигезлә нә. Татар теле буенча гомуми белем бирү максатларына ирешү коммуникатив, лингвистик, этнокультура ө лкә сенә караган компетенциялә р булдыру аша бара. Татар теленнә н гомуми белем бирү нең ү рнә к дә ү лә т стандарты бар, лә кин аны Федераль дә ү лә т стандартына туры китереп эшлә ргә кирә к.

1996 елдагы прогр.:

- 5 кл. – башлангыч сыйныфларда ү ткә ннә рне кабатлау, тирә нә йтү; фонетика, орфоэпия, графика һ. орфография бү леклә ре буенча б.бирү; лексика һ. сө йлә м культурасы, сү злеклә р, сү з ясалышы турында белем һ ә м кү некмә лә р бирү;

- 6 кл. – ү ткә ннә рне кабатлау + морфология;

- 7 кл. – сү з ясалышы + морфол. кабатлау + гади җ. синтаксисы;

- 8 кл. – туры һ. кыек сө йлә м, тезмә һ. иярченле к.җ., катлаулы тө зелмә лә р, тыныш билгелә рен дө рес куярга ө йрә тү, пунктуацияне кабатлау;

- 9 кл. – 5-8 кл. ү ткә ннә рне кабатлау, стилистика һ. сө йлә м культурасы, тел турында гомуми мә гълү мат бирү;

- 10 кл. – 9 кл. кабатлау; тө рки халыклар ө чен гомуми булган борынгы ә дә би тел, иске тө рки тел, иске т.т., хә зерге т.т., рун язуы, гарә п язуы, гарә п, латин, рус графикасы турында ө йрә тү;

- 11 кл. – телнең иҗ тимагый ә һ ә мияте тур.белемнә рне тирә нә йтү, тө рки, славян теллә ре; Идел, Крым татарлары; татар этнонимикасы, татар топонимиясе, т.т. галимнә ре һ.б. тур. белем һ. кү некмә лә р бирү.