Жаздық бидай зиянкестерін анықтау тәсілдері

Бидай трипсі. Ересек трипстерді есептеу (анық тауды) энтомологиялық аулағ ышпен сермеу арқ ылы ө сімдік сабағ ы ісіген немесе жартылай жарылғ андығ ы 30% артық емес болғ анда, жаздық бидайдың масақ тану кезең інің басында жү ргізеді. Тексеруші диагональ бойымен ә рбір егістіктен 20 рет ә рқ айсысынан сермеу арқ ылы 3 ү лгі алады. Сермеген соң тығ ыздалғ ан (қ атты) матадан жасалғ ан қ апшық қ а сілкіп тү сіріп, ішіне егістік №, ү лгі №, кү ні жазылғ ан этикетка салып, кейін байлайды (сурет 1).

Сурет 1. Энтомологиялық аулағ ышпен сермеу арқ ылы зиянкес ү лгілерін алу

Егістіктен алынғ ан қ апшық тағ ы ү лгілерді эфирге немесе хлороформғ а малынғ ан мақ та салынғ ан эксикатор немесе полиэтиленді қ апшық қ а салады. Бір сағ аттан кейін ә рбір қ апшық тағ ы трипстерді ақ парақ қ ағ азда санайды. Трипстерді 20 рет қ ақ қ андағ ы орташа санын анық тайды (сурет 2).

Энтомологиялық аулағ ышпен 20 рет қ ақ қ анда трипстер саны 500-600-ден жоғ ары болса, масақ тың залалдануы жоғ ары жә не тұ қ ым шығ ыны 5%-ғ а жетуі мү мкін. Мұ ндай жағ дайларда тұ қ ымдық учаскелерде жою шараларын жү ргізу керек. Сондай- ақ бір ө сімдікте 10 трипс болғ ан жағ дайда да жою шараларын жү ргізу керек деген сө з.

Сурет 2. Бидай масақ тарындағ ы трипстер дернә сілдерін санау

Егістіктің трипс дернә сілдерімен залалдануын дә ннің сү ттеніп пісудің соң ында анық тайды. Зерттелініп жатқ ан егістіктен диагональ бойымен 50 масақ алып (екі ө сімдік бір жерден), жә не олар жібек қ апшық тарғ а салынады. Ү лгілерге шаруашылық аты, бригада, егістік №, егістік ауданы, жаздық бидай сорты, ү лгі алынғ ан кү ні жазылғ ан этикетка байланады. Сонымен қ атар, егістікте 1м² -де масақ ты сабақ тың тығ ыздығ ын анық тайды.

Трипстердің қ оныстануы жоғ ары болса, 50 масақ тың орнына, ү лгіден 25 масақ алып қ арастыруғ а болады. Масақ ты талдау жұ мыстары зерханаларда жү ргізіледі. Ә рбір масақ тағ ы масақ шаларды ашып, табылғ ан дернә сілдер саналады. Сондай- ақ бір мезетте масақ тағ ы дә н саны да саналады. Бір ө сімдікте болатын масақ тың санын, ондағ ы дә н санын, жә не дернә сіл санын білу арқ ылы, бір масақ тағ ы жә не бір дә ндегі трипстердің дернә сілдерінің орташа қ оныстануын анық тауғ а болады. Егер 1 м² -гі трипс дернә сілдер санын анық тау керек болса, бір масақ тағ ы трипс дернә сілдер санын 1 м² -гі масақ ты сабақ тың санына кө бейтеміз.

Есептеу жү ргізу барысында бидай трипстеріне кү зде қ ыстауғ а кеткен дернә сілдер жә не кө ктемде қ ыстаудан кейін, қ ыста ө лген дернә сілдер саны кө рсеткіштермен болжамдалынады. Жалпы трипстердің саны аздап қ ана ауытқ ып отырады жә не оның егістікке зияндылығ ы жиі немесе сирек болады. Ол бидайдың тү тіктену кезең інде, егістіктің жә не ауа райы жағ дайларына, ересек трипстердің санына байланысты болжамдалады.

Сабақ іші зиянкестер (швед жә не гессен шыбындары, сабақ бү ргелері). Кү здік астық егістіктерде 3 рет есептеу жұ мыстарын жү ргізеді: кө ктемде, жазда жә не кү зде. Жаздық астық дақ ылдары ү шін 2 рет: кө ктемгі жә не жазғ ы. Кө ктемгі есептеу жұ мыстары ө сімдіктің тү тікке шығ у кезең інде, кү згі вегетацияның соң ында (кү здіктерде) жү ргізіледі (сурет 3).

Сурет 3. Жаздық бидайды сабақ іші зиянкестеріне тексеру

Қ ысқ а мерзімді болжам кө ктемгі- жазғ ы кезең де жү ргізілгенде, ауа райы жағ дайлары, себу мерзімі, ө сімдіктің тығ ыздығ ы жә не ө сімдіктің даму кү йі ескеріледі[38].