Тақырып. Теміржол және су саяхаттарын ұйымдастыру мен жоспарлау.

Мақ саты: туристтерді теміржолдар бойынша тасу тә сілдерін, туристтік фирма мен теміржолдағ ы қ ызметкерлер қ ұ рамын, нұ сқ аушының, аниматорлардың, дә рігердің жә не теміржолда қ ызмет етушілердің міндеттерін, тә рбиешінің қ ұ қ ық тары мен міндеттерін мең геру.

Негізгі сө здер: графикалық пойыздар, туристік-экскурсиялық пойыздар, аниматор.

1. Жолаушыларды тасу жү йесінде пойыздар екі тү рге бө лінеді: белгіленген маршрут бойынша жү ретін, қ озғ алыс графигі жә не сақ талу аралық тарына ие болатын кестелік пойыздар жә не қ ажеттіліктеріне байланысты іріктелетін туристік-экскурсиялық пойыздар.

Туристік-экскурсиялық пойыздар (рейстен тыс) – бұ л тапсырыс бойынша арнайы пойыздар, тек жү йелі кестеден тыс қ ойылады.

Рейстік (кестелік пойыздар) қ ала маң ындағ ы, алысқ а қ атынайтын жә не жергілікті болып бө лінеді.

Қ ала маң ындағ ы пойыздар облыс немесе ө лке шегінен аспайтын тұ рақ ты кесте бойынша жү реді. Жылжымалы қ ұ рам негізінде 1500 жолаушыларды сыйғ ызады, сонымен қ атар отыруғ а арналғ ан орындар саны 1000 дейін жетеді. Пойыздар жергілікті станцияларда жеке аялдамалар жасайды. Вагондарда орындар белгіленбеген.

Жергілікті пойыздар бір темір жолының станциялары арасында жү реді (Еуропада бұ л бір мемлекеттің шекарасынан аспауы мү мкін). Ә детте олар 700 км. аспайтын аралық тарғ а жү реді, кейбір жағ дайларда қ ала маң ындағ ы жә не жергілікті пойыздар айырмашылығ ы ө лкенің не елдің географиялық мінездемелеріне байланысты болады. Шапшаң маршруттарды қ оспағ анда, жергілікті қ атынас жолдарында жү ретін пойыздар барлық станцияларда аялдамалар жасайды.

Алысқ а қ атынайтын пойыздар 700 км. асатын аралық тарғ а жү реді. Бө ліну тү рлері: жыл бойы жү ретін шапшаң маршрут, мерзімді шапшаң, жыл бойы жү ретін алысқ а қ атынайтын жолаушылар пойызы жә не мерзімге байланысты жү ретін пойыздар.

Вагондар мен пойыздар да тү рлі категорияларғ а бө лінеді. Пойыздар категориялары: қ ала маң ындағ ы пойыз, жолаушылар пойызы, шапшаң пойыз, тез жү ретін пойыз. Вагондар категориялары: отыруғ а арналғ ан орындары бар вагон, плацкартты вагон, купелі вагон, ұ йық тайтын вагон, вагон-ресторан.

Егер тұ рақ ты жолаушылар ағ ымы болса, орташа тү рде 17 вагонғ а дейінгі белгілі бір бағ ыт бойынша жү ретін рейстік маршрут қ ойылады; жолаушылар ағ ымы одан кө п болғ ан жағ дайда, вагондар саны 25 дейін ө седі. Стандартты теміржол турларын шартты тү рде ү ш дербес категорияларғ а бө луге болады:

- біркү ндік;

- ұ зақ қ а созылмайтын (2-3 тә улік);

- кө пкү ндік (5 кү нге дейін жә не одан да кө п).

Біркү ндік турлар таң ертең басталып, сол кү ні кешке аяқ талады. Жолда туристтер вагон-ресторандардың ү стелдерінде орналасады. Жолда олар тек жең іл-желпі тамақ тана алады жә не де эстрадалық жә не цирк шеберлерінің ө нерлерін кө ре алады. Туристтерді белгілі бір станцияғ а дейін апарады, ол станцияда олар ү шін арнайы бағ дарлама дайындалады. Сонымен қ атар ол экскуссиялық сапар немесе қ ала сыртында кө ң іл кө теретін демалыс болуы мү мкін.

Ұ зақ қ а созылмайтын турлар, ә детте туристтердің бө лек купелерде тұ руын ұ сынады. Бұ л сапарлар арнайы тү рде пойыздың тү нгі уақ ытта жү руін жобалайды. Ал кү ндізгі уақ ытта туристтер кө птеген экскурссиялық іс-шараларғ а қ атысады. Кө пкү ндік турлар ө зінің ә р тү рлілігімен ерекшеленеді. Маршрутпен экскурссиялық бағ дарламағ а байланысты туристтер кү ндізгі уақ ытта жол жү реді.

2. Туристтік-экскурссиялық пойыздардың қ ұ рылуы туристтік фирма жә не темір жол басқ амасы немесе бө лімі арасындағ ы келісім шартқ а байланысты болады. Міндетті тү рде ескеріледі немесе вагон-ресторандардың қ ызмет орнымен бө лек келісім шарт қ ұ рылады.

Келісім шарттар қ ұ рылғ аннан, маршруттардың шығ у уақ ыты белгіленгеннен, жү ру графигі анық талғ аннан кейін ғ ана, графикқ а байланысты қ алалармен туристтерді экскурссиялық қ ызмет ету мен қ арсы алу туралы жұ мыстар жү ргізіледі. Туристтердің қ алаларда болу уақ ытына байланысты экскурссия ү ш тү рде ө теді: мұ ражайлық, тақ ырыптық жә не шолу тү рде. Кешкі уақ ытта дене шынық тырулық, мә дени-кө пшілік шаралар немесе кө пшілік ойын-сауық тарғ а бару ұ йымдастырылады.

Тә жірибеге байланысты, туристтік пойыз составына 12 купейлі вагондарды қ осу рентабельді болады (туристтер тұ ру ү шін), жә не де 3 вагон-ресторан. Ә детте пойыздың ортасында орналасатын жетекші вагонда (№6) вагон-ресторандар жә не туристтік-экскурссиялық қ ызметкерлері ү шін орындар бө лінеді. Бұ л жағ дайда туристтердің тамақ тануы 2 кезекшілікте ө теді.

Туристтік-экскурссиялық пойыздардың қ ызметкерлер қ ұ рамын екі категорияларғ а бө луге болады: теміржол қ ызметкерлері жә не туристтік кә сіпорын қ ызметкерлері.

Теміржол қ ызметкерлеріне: жолсеріктер, электрик-механиктер, пойыз бригадирі, вагон-ресторанның қ ызметкерлері, жә не қ ажеттілік болғ анда – кү зетшілер жатады. Туристтік кә сіпорын қ ызметкерлері – маршрут директоры, нұ сқ аушы, аниматор, аккомпониатор, тә рбиеші (балалар маршруттарында), дә рігер.

Маршрут қ ызметкерлерінің негізгі міндеті – туристтерге сапалы қ ызмет етуін ұ йымдастыру, ә р тү рлі, жасы ү лкен-кішілігіне қ арай бө ліну топтары жә не ә леуметтік топтарымен жұ мыс істеуге дифференциалды амалмен шешу.

Маршрут қ ызметкерлері, маршрутты ұ йымдастыратын, туристтік-экскурссиялық кә сіпорынның жетекшісі бұ йрығ ымен берілген қ ызмет орнына тұ рып, бұ л орнынан босатылады. Мұ ндай қ ызметкерлерге ү лкен талаптар қ ойылады: арнайы білімнің бар болуы, туристтік-экскурссиялық не педагогикалық салада тә жірибесінің бар болуы немесе арнайы курстық дайындық. Теміржол маршруты директорының мә ндеттеріне нұ сқ аушылар-ә діскерлерді, аниматорды жә не аккомпаниаторды басқ ару жатады; туристтік кә сіпорын алдында, туристтерге қ ызмет ету бағ дарламасының жә не сапардың шарттарының орындалуын қ амтамасыз етуі ү шін жауапты болады.

Рейсқ а кетердің алдында маршруттың жетекшісінде міндетті тү рде келесі қ ұ жаттардың бар болуы қ ажетті: туристтермен жұ мыс істеу бекітілген жоспары, маршрут карточка (график), баратын қ алаларда кө рсетілетін қ ызмет ету, тасымалдау жә не туристтерді тамақ тандыруына байланысты келісім шарттардың жә не басқ а да қ ұ жаттардың кө шірмелері, лауазымды нұ сқ ау, туристтік-экскурссиялық ұ йымдардың телефондар мен мекен-жай тізімі, туристтерді тіркеу жолдамалары, жә не де кіріспе сө з мә тіні. Сонымен қ атар, директордың міндеттерінің бірі: туристтер ү шін тә ртіп қ ұ растырады, олардың автобуста, пойызда отырыспен орналасуын ұ йымдастырады, олардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етеді.

Қ ажеттілік болғ анда, ауырып қ алғ ан адамды ауруханағ а жеткізуіне жә рдемдеседі, жә не де тиісті акт қ ұ растырады. Туристтік кә сіпорынғ а болғ ан оқ иғ а туралы дереу хабарлайды. Жетекші қ ұ жаттарды дайындайды жә не қ ызмет ету актілеріне қ ол қ ояды.

Сапар аяқ талғ анда жетекші маршруттағ ы туристтерге қ ызмет кө рсету бағ дарламасының орындалуы туралы есеп береді, сонымен қ атар, финанстық есепті, вагон-ресторандардың счеттарын, ө тпеген жолдамалар бланктарын, туристтік пойыз қ ызметкерлер жұ мысының табелін тапсыру қ ажет.

Нұ сқ аушы-ә діскер тікелей маршрут жетекшісіне бағ ынады. Алматының сапарлар мен экскурссиялар бюросының тә жірибесінде маршрутқ а екі нұ сқ аушыларды жібереді, олардың біреуі міндетті тү рде бас нұ сқ аушы болу керек.

Рейске шығ ар алдында бас нұ сқ аушы маршрутты, объектілер берілгендерін, маршрут ө тетін орындардың тарихи оқ иғ аларын, табиғ аттың кө рікті орындарын, ауа райы шарттарын, халық тардың ұ лттық ерекшеліктерін зерттейді; экскурссиялық ақ парат ү шін тақ ырыптарды таң дайды; туристтердің орналасу мен тіркелуінде қ атысады.

Сапар барысында радиодан жол экскурссиялық ақ паратты жолдайды; соң ғ ы хабарлар, концерттер, радиожурналдар трансляциясын ұ йымдастырады; аниматормен бірлесіп тақ ырыптық кештер, кездесулер, сұ хбаттар ұ йымдастырып ө ткізеді; мерзімді басылымды сатып алады; туристтерді бө лек ақ ы ү шін қ осымша экскурссияларғ а тартады; кү нделікті ө ткізілетін шаралар есебін жү ргізеді.

Аниматор маршрутты зерттеп, мә дени-кө пшілік қ ызмет ету жоспарын қ ұ растыруғ а қ атысады; ө ткізілетін шаралар ү шін сценарийлерді қ ұ растырады (карнавалды шеру, «қ алалардың ө зара шақ ырысуы» жә не т.б.); сюжеттік-ойындық бағ дарламаларды, ә деби жә не музыкалық композицияларды қ ұ растырады; мейрамдарды, тақ ырыптық кештерді ө ткізуге жә не спорттық сайыстар ү шін реквизитті (шахмат, дойбы тасы, арқ андар, қ ұ рсаулар жә не т.б.) дайындайды; туристтердің орналасуы мен тіркелуіне қ атысады; дене шынық тыру сабақ тарын ұ йымдастырып ө ткізеді (бір нұ сқ аушының бар болу жағ дайында); мү лік таратады; туристтердің қ ауіпсіздік сақ тау, айналадағ ы ортаны қ орғ ау ережелерін орындауын бақ ылайды; шұ ғ ыл жә не қ абырғ а газеттерінің шығ уын ұ йымдастырады.

Аккомпониатор тікелей аниматорғ а бағ ынады: ө ткізілетін шаралардың музыкалдық сү йемелдеуі ү шін жауапты болады; туристтер арасында ең жақ сы музыкалық туындыларды насихаттайды.

Туристтік пойыз дә рігерінің міндеттері: жолғ а қ ажетті дә рі-дә рмекті дайындау; алғ аш медициналық кө мек кө рсету; қ абылданатын азық -тү лік сапасын тексету; пойыздың кү нделікті санитарлық кү йін тексеру; тамақ тың сынамасын ө ткізу; вагон-ресторандардың санитарлық кү йін тексеру; ауруларды тексеру, ауырып қ алғ ан туристтер мен қ ызметкерлер қ ұ рамын оқ шаулау немесе кө шіру жағ дайларында шешім қ абылдау.

3. Туристтік-экскурссиялық пойыздарды қ ұ растырғ анда ақ ысыз тә рбиеші (штатқ а кірмейтін) енгізіледі. Ә детте, оқ ушылардың санына байланысты вагондарда 1-2 адамнан болады (купейлік вагондар – 1 тә рбиеші, плацкарттық – 2 тә рбиеші).

Тә рбиешіге байланысты барлық шығ ындарды пойызды қ ұ растыратын туристтік ұ йым атқ арады, ал облыс не аудан орталығ ынан жолақ ысын туристтік кә сіпорын атқ арады.

Туристік ұ йымның білетін жетекшісі балалар тобын сапарғ а жібергенде, туристтік топ жетекшісі ретінде педагогтарды жіберуге тырысады. Бұ л тә жірибе жү зінде, қ ызметкерлердің осындай категориялары балалармен жұ мыс істегенде жақ сы кө мектеседі.

Туристтік топпен ере жү ретін тә рбиеші, жолдамаларды алғ ан ұ йым ө кілі болып табылады, жә не де сеніп тапсырылғ ан балалар ү шін жауапқ а тартылады. Тә рбиешінің негізгі жұ мысы, ол топ қ ұ рамына кіретін балалардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жә не балалармен тә рбиелеу мен ұ йымдастыру жұ мысын жү ргізу болып табылады.

Сапарғ а шық пай тұ рып, тә рбиешінің қ олында сапарғ а баратын барлық қ атысушылар тізімі болуы тиіс, балалармен жә не олардың ата-аналарымен танысуы керек, балалармен алдын-ала қ ауіпсіздік жә не тә ртіп ережелер нұ сқ аулығ ын ө ткізу қ ажет. 7-8 кү н бұ рын турисстік ұ йыммен хабарласып, сапарғ а шығ у кү нін, берілген туристтік ұ йымнан топқ а бекітілген адаммен кездесу жерін анық тау керек. Тә рбиеші ата-аналардың телефондары мен мекен-жай тізімін міндетті тү рде алуы тиісті. Тә рбиеші маршрутта балалар қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету шараларын орындауғ а міндетті.

1. Инфрақ ұ рылымғ а байланысты су маршрутын қ ұ растыру жоспары.

Тең із жә не ө зен саяхаттарын транспорттық туризмнің классикалық формасы деп атай аламыз. Бұ л саяхаттар тү рлерінде демалыс, таным жә не ә р тү рлі кө зге кө рінетін ә серлерді біріктіруге болады.

Туристтік-экскурссиялық ұ йымдар тең із жә не ө зен кемелерді жалдайды, кеме шаруашылығ ымен бірлесіп олардың қ озғ алыс кестелерін қ ұ растырады, сонымен қ атар кеменің жү ру уақ ытында да, тоқ тау кезінде де туристтік-экскурссиялық қ ызмет етудің барлық кешенін қ амтамасыз етеді.

Маршрут кезінде қ ызық ты адамдармен кездесулер, сұ хбаттар ө ткізіледі, жолаушыларды маршрут бойымен ө ттетін ө лкелердің география жә не архитектурасымен, этнография жә не тарихымен таныстыратын экскурссиялар ұ йымдастырылады. Тең із жә не ө зен кемелердің толық жабдық талуы демалыстың жақ сы ө туіне ә сер етеді. Маршрут трассасы бойымен ө тетін республикалар, мемлекеттер, облыстар туралы толық танысуын қ амтамасыз ету барысында, тең із жә не ө зен маршруттарында экскурссиялық бағ дарламаны бірің ғ ай экскурссиялық жоспар бойынша жү ргізу керек. Елді мекендерде ө ткізілетін экскурссияларды байланыстырып отыратын буын – жолдамалық экскурссиялық ақ парат. Экскурссия кезінде туристтердің алатын мағ лұ маты осы ақ паратпен толық тырылып кең ейту керек, сондық тан оның мазмұ нын маршруттың тақ ырыптық бағ ытына байланысты жасау қ ажетті. Ө зен транспортында флотты ұ йымдастырудың екі формасы бар: сызық тық жә не рейстік. Кү нделікті тасымалдар белгілі бір учаскесінде іске асырылады да ұ йымдастырудың сызық тық формасын қ ұ райды. Рейстік форма белгілі бір учаскесінде бекітілмеген маршрутты болжайды. Қ озғ алыс жылдамдығ ына жә не ө тетін жол шарттарына байланысты тең із не ө зен жолдары экспресстік, жолаушылар жолы жә не жылдам болып бө лінеді. Туристтік-экскурссиялық ұ йымның ө кілі ө зен флотының басқ армасынан алдын ала негізгі талаптар туралы біледі, одан кейін кемедегі жеке бө лмелер категорияларының ескере отырып, туристтерге қ ызмет ету мен тасымалдауы туралы келісім шартты дайындайды. Келісім шартта қ ажетті тү рде кеме шаруашылығ ының келесі міндеттері ескерілуі тиісті: ә р туристтік бағ ытқ а арнайы бекітілген қ озғ алыс кестелері бойынша туристтерді тасымалдау (туристтік кә сіпорынның ұ сыныстары толық ескеріліп, кеме шаруашылығ ымен қ ұ растырылады); кемедегі жеке бө лмелелерді, салондарды жә не тағ ы басқ а бө лмелерді тиісті санитарлық жә не техникалық жағ дайда ұ стау; туристтік кә сіпорынғ а кеменің байланыс торабынан қ ажетті ақ паратты хабарлауғ а мү мкіндік беру, жә не оның уақ ыты кеме капитаны белгілейді; тө сек-орынды ауыстыру уақ ытына байланысты кемелердегі ә р туристке қ ажетті тө сек-орын кешенімен қ амтамасыз ету. Туристтік кә сіпорынның міндеттері:

- келісілген мә дени-кө пшілік іс-шаралар жоспарына байланысты жағ адағ ы жә не кемедегі туристтікпен экскурссиялық қ ызмет етудің барлық тү рлерімен жабдық тау;

- туристтік кә сіпорынғ а тіркелген жолаушылар орындары ү шін кеме шаруашылығ ына тө леу, бұ л жерде қ ызмет ү шін тө лем немесе алдын ала тө лем мерзімі жә не кешіктірілген тө лемдердің ә рбір кешіктірілген кү ні ү шін ө сім анық талады;

- егер туристік рейс саяхатқ а шық паса, айыпты жақ, басқ а есептеулерге қ арамастан, зиян шегуші жақ қ а айып тө лем тө лейді, оның кө лемі алдын ала талқ ыланады;

- егер туристік рейс туристік кә сіпорынғ а тә уелді себептерге байланысты саяхатқ а шық паса, онда кеме шаруашылығ ына айып тө лем тө ленеді;

- егер туристік кә сіпорын берілген орындарды толығ ымен пайдаланбаса, онда есеп келісім шартта кө зделген орындар санымен жү ргізіледі;

- егер туристік кә сіпорын кінә сімен саяхаттың уақ ыты ұ зартылса, онда туристтік кә сіпорын кеме шаруашылығ ына кеменің жоспарлық қ ұ ны бойынша кідіріс уақ ыт тө лемін қ айтаруы міндетті. Егер де кідіріс кеме шаруашылығ ына байланысты болса, онда туристтер ақ ырғ ы пунктіне дейін қ осымша тө лемсіз жеткізіледі.

Келісім шартта қ озғ алыс маршрутын ғ ана емес, сонымен қ атар «жасыл тұ рақ тарды» да кө рсету керек, олардың қ атарына біз мыналарды жатқ ыза аламыз: таиғ аттың ә демі жерлері, жә не де олар туристтердің дем алуына мен кеменің тоқ тауына ың ғ айлы болу қ ажет. Мұ ндай тұ рақ тарда туристер кү нге кү йеді, балық аулайды, жидек пен саң ырауқ ұ лақ тарды тереді, олар ү шін сайыстар мен жылжымалы ойындар ұ йымдастырылады.

Ө зендік, ә сіресе тең іздік кемелермен келісім шартқ а отырғ анда, жолдама қ ұ нына кіретін қ ызмет ету шарттарын, жә не қ осымша тө лем арқ ылы кө рсетілетін қ ызмет ету шарттарын алдын ала ескеру қ ажет (спорттық инвентарь, бассейн, фотолаборатория, кинотеатр, сауна, ойын автоматтары, шаштараз, пошта, радиограммалар жә не т.б.).

Туристтерді тасымалдау келісім шартына отыруымен қ атар кеме ресторандарының басқ армаларымен де тамақ тану туралы келісім шартқ а отыру қ ажет.

Бұ л келісім шарттарында келесі сұ рақ тар ескерілуі тиіс: туристтерді қ анша рет тамақ тандырады; таматану уақ ыты (неше кезек); ыдыс-аяқ тар кешені (кезектер санына қ арамастан ә р турист ү шін); ас мә зірінің тү рлері (кемінде екі вариант); ресторан залында қ андай іс-шараларды ө ткізуге болатынын; қ анша кү н бұ рын тамақ танудың тө лем ақ ысы тө ленеді; маршрут жетекшісінің шикі затты салу мен алуын тексеру бойынша қ андай қ ұ қ ық тары бар болуы туралы жә не т.с.с.

Ө зендік немесе тең іздік маршруттарын ұ йымдастыру кезінде туристтік кә сіпорын мыналарды ескеру қ ажет: жолдамалық ақ парат мә тіндерін дайындау; қ ажетті спорттық инвентарьғ а ие болу, туристтік кітапхананы керекті ә дебиетпен, анық тамалық материалдармен, буклеттермен қ амтамасыз ету; қ ызмет ету кешенді жоспарына кіретін мә дени-кө пшілік жұ мыстарының негізгі тақ ырыптары бойынша сценарийлерді қ ұ растыру; туристтік жолдамалардың толық іске асырылуына барлық кү штерін жұ мсау, диспетчерлердің журналдар, жарнамалық ә дебиет кешенін дайындау; «жасыл тұ рақ тарды» толық жабдық тау жұ мыстарын жү ргізу; туристтерге қ ызмет ету туралы жергілікті пункттердің туристтік-экскурссиялық кә сіпорындарымен келісім шарттарғ а отыру; іштен жанатын двигательмен қ озғ алысқ а келетін кеме маршруттарында жұ мыс істейтін адамдарды жиып, оқ ытып, консультациялар беру; кеме ресторандарының басқ армаларымен жә не кеме шаруашылық тарымен келісім шартқ а отыру қ ажет.

Ө зендік немесе тең іздік маршруттар жұ мысында маң ызды кезең нің бірі, ол туристтермен кіріспе жә не қ орытынды сұ хбат ө ткізу болып табылады (теміржол туристтік маршруттарында да).

2. Кемелерде жұ мыс істейтін туризм қ ызметкерлерінің қ ұ қ ық тары мен міндеттері, экскурссиялық бағ дарлама.

Су транспорттық маршрутының жетекшісі, туристтік-экскурссиялық кә сіпорынның алдында, туристтік жолдамада кө рсетілген туристтерге қ ызмет ету бағ дарламасы жә не саяхат шарттарының орындалуы мен ұ йымдастырылуына байланысты ең басты жауапты адам болады. Ол туристтік топтар жетекшісінің, нұ сқ аушы-ә діскерлердің, мә дени ұ йымдастырушы мен аккомпаниатордың жұ мыстарын ұ йымдастырады. Сонымен бірге, маршут жетекшісі мамандық иесіне ө те жоғ ары талаптар қ ойылады: тиісті дайындығ ы бар жә не мә дени-кө пшілік немесе туристтік-экскурссиялық, ұ йымдастыру жұ мыс тә жірибесі бар болуы қ ажет; ө зінің сырт бейнесіне ерекше назар аудару, жоғ ары моральдік қ асиеттерге ие болу, ө з айтқ ан сө зін бақ ылау; туристтік маршрут бағ дарламасының орындалуына талаптар жасай білу, жігерлі мінез-қ ұ лық қ а ие болу, туристтермен тілдескенде сыпайы жә не ө негелі қ асиеттерін кө рсете білу, ә кімшілік шараларды қ олданбай олармен тілтабыса алу қ абілетті болу керек; рейстің туристтерін тә ртіпті жә не жең іл басқ арылатын біріккен ұ жымғ а қ алыптастыра білуі қ ажет; белгіленген іс-шараларды іске асыру мақ сатында туристтер қ атарынан активті топ қ ұ рау; ең басты ұ мытпайтын мә селесі, оның қ ызмет кө рсету аймағ ында жұ мыс істеуі, дем алғ ысы келетін адамдармен кү нделікті араласуына байланысты, ө зінің мә дени ой ө рісін дамыту, сонымен қ атар ө з қ уатына қ арай туристтердің сауалдары мен ұ сыныстарын қ анағ аттандыру, олардың талаптарын шағ ымғ а ауысуын болдырмау; кеменің қ ызметкерлерін ресторандардың жұ мыскерлерімен жақ сы іскерлі қ арым-қ атынаста болып, туристтердің талаптарын қ анағ аттандыру барысында олардың жұ мыстарына қ атал болуы қ ажетті; рейс кезінде жергілікті туристтік-экскурссиялық кә сіпорындарымен іскерлі қ арым-қ атынаста болып, олардың болашақ жоспарлармен таныс болуы тиісті, жә не де қ аладағ ы тү бегейлі ө згерістер туралы ақ паратты білу; туристтердің сұ рақ тарына жауап бере алу, ө зінің маршрутын, экскурссиялық қ ызмет кө рсету бағ дарламасын, жолда тұ рақ -қ алаларды, лауазымды нұ сқ аулық ты, ұ йымның туристтік маршруттар қ ұ жаттарын жақ сы білу керек; жарғ ылар мен қ ағ идалардың негізгі ережелерін білу, жә не олар авиа-теміржолдардың, тең іздік транспорттарда істеу керек, сонымен бірге туристтерді тасымалдау ережелерін, қ ауіпсіздік қ ағ идаларын, табиғ атты қ орғ ау ережелерін білуі тиісті.

Маршрут жетекшісі, ең алдымен туристтерді саяхаттың басталуымен қ ұ ттық тайды, маршрут мінездемесін беріп, одан кеме жұ мыскерлерімен таныстырып, сө з кезегін кеме капитаны мен басқ а қ ызметкерлерге береді. Капитан кеме тарихы мен қ ысқ аша мінездемесін береді, дә стү рлер туралы айта кетіп, кемелердегі жолаушыларды тә ртіп ережелерімен таныстырады (отқ а қ арсы жә не қ ауіпсіздік техникасымен).

Кеме ресторанының директоры тамақ тандыру ұ йымдастыруымен, қ ұ нымен, бар жә не буфеттің жұ мыс істеу уақ ытымен, демалыс кештері мен мерейтойлардың ө ткізілуімен таныстырады.

Кеме дә рігері кеме бө лмелерінде жә не салондарда тазалық та ұ стауы туралы, саяхат кезінде аурулардың алдын алу жұ мыстарының қ ажеттілігі туралы, суғ а тү су ережелері, жарақ аттар, кү н ваннасын алу жә не жеміс-жидектер мен кө кө ністер дұ рыс қ олдана білу туралы толық ақ паратты береді.

Нұ сқ аушы-ә діскер саяхаттың ең қ ызық ты жерлері туралы, кемеге поштаның келіп-кетуі туралы ақ паратты, радиограммалардың келу уақ ыты туралы, кітапхананың жұ мыс істеу уақ ыты туралы, қ айтуғ а рейс билетін алу шарттарымен жә не т.б. ақ паратпен таныстырып ө теді.

Мә дени ұ йымдастырушы туристтерді кемедегі негізгі ө ткізілетін іс-шаралар жә не «жасыл тұ рақ тар» туралы айтады (демалыс кештері, спорттық сайыстар, тақ ырыптық кештер).

Қ ортынды сө зінде маршрут жетекшісі туристтер арасындағ ы жақ сы қ арым-қ атынастың туындауының қ ажеттілігі, мү мкін болатын қ иыншылық тары, кемедегі тә ртіптің сақ талуын ескереді, қ ауіпсіздік шаралары, балалардың тә ртібі, жә не т.б. жағ дайлар туралы айтып, кө ң іл бө ліп тындағ андары ү шін алғ ысын білдіреді, Мұ ндай сұ хбат туристтердің сұ рақ тарына жауап берумен аяқ талады.