Лекция 13,14. Жоба барысын бағдарлау мен жоспарлаудың педагогикалық негіздері.

Мақ саты: Жоба барысын бағ дарлау мен жоспарлаудың негіздері туралы студенттер білімін жү йелеу.

Кілттік сө здер: мақ саттар декомпозициясы, білім беру бағ дарламасы, жоспар қ ызметтері, даму бағ дардамасы, ұ йымдастырушылық жоспарлау.

Негізгі сұ рақ тар:

1. Жоба барысын бағ дарлау мен жоспарлау;

2. Бағ дарлама - жобаның ерекше тү рі;

3. Жоспарлау типтері. Ұ йымдастырушылық жоспардың тү рлері.

Жоба барысын бағ дарлау мен жоспарлау. Жобалау барысында алғ ашқ ы қ алыптасқ ан бейне немесе мақ сат олардың жү зеге асуы ү шін міндеттер жү йесі жә не процедуралар қ атары тү рінде болашақ елестетулерді қ ажет етеді. Олар «жоба-болжау-жоспар» логикасында жү зеге асады. Болжау ситуацияның ө згеруі туралы ойлардың қ алыптасуынан; тенденцияның даму перспективаларының сипатынан, ақ дақ тарды жоюды, тә жірибені басқ а жағ дайларғ а ауыстырудан тұ рады. Бұ л ө згерістер логикасын анық тауғ а мү мкіндік береді (жобаның жү зеге асуының кезең дерін, этаптарын негіздеу).

Бұ л кезге дейін жоба қ атысушысының ә р қ айсысында ортақ іс-ә рекетке ө зінің ең бегінің мақ сатында, міндеттерінде, кө лемінде, тү рлерінде, формаларында ө зіндік айқ ындалуы ү шін жеткілікті мә ліметтер жинақ талады. Сондық тан, мә селелер мен мақ саттарды декомпозициялау амалдары арқ ылы белсенділіктің болашақ «бұ талану» бейнесін елестетуге болады. Топтық талқ ылау мен регламенттелген дискуссия режимінде келесі ә рекеттер жү зеге асады:

· Алғ ашқ ы мә ліметтер мен жағ дайларда оптималды нә тиже алуғ а кө мектесетін қ ойылғ ан міндеттерді шешудің ә дістері мен қ ұ ралдарын теориялық жобалау;

· Қ ажетті шектеулер мен шығ ындарды ескере отырып, жобаның уақ ыт бойынша жү зеге асу жағ дайларын бағ алау;

· Жобалаудың нақ тылы міндеттерін шешу этаптарын бө лшекті ө ң деу;

· Мә селені шешу нұ сқ аларын анализдеу, жобалаудың нақ ты жағ дайларынан бастап ішіндегі дұ рысын таң дау;

· Алынғ ан нә тижелерді жү йелеу мен жалпылау;

· Бар шешімдер нұ сқ аларын мү мкіндігі барынша біріктіру;

· Ұ йғ арылғ ан нә тижені қ ұ рылымдау.

Мысылы білім беру саласындағ ы жұ мысшыларды кә сіби дамыту саласында инновацыялық жобалардың біреуі келесі мақ саттарғ а жетуді кө здеді:

1. инновациялық ө згерістерді басқ ару контекстінде білім беру мекемелеріндегі басқ арушыларды қ айта дайындау;

2. ағ ылшын тілін шетел тілі ретінде оқ ытудың қ азіргі кездегі технологияларын енгізу саласында ағ ылшын тілі мұ ғ алімдерінің біліктілігін кө теру;

3. білім беру мекемелерінде басқ арушылар курстары ү шін лекторларды дайындау.

Жобалық іс-ә рекеттің алғ ашқ ы кезең де мақ саттардың декомпозициясы жү ргізілді.

1-мақ сат:

· басқ арушылар ү шін инновациялық даму ситуациялары қ ажет ететін басқ арушылық білім мен амалдарды мең геру жағ дайларын жасау;

· басқ арушыларды қ айта дайындау мазмұ нының инновациялық компоненттерін анық тау, курстардың оқ у бағ дарламасын жә не сә йкес оқ ыту технологияларын ө ң деу;

· мектеп педагогтарының инноватциялық ө згерістері мен иниятциваларын қ олдау ү шін басқ арушыларда ұ станым қ алыптастыру.

2-мақ сат:

· ағ ылшын тілі мұ ғ алімдері ү шін оқ ытудың жаң а ә дістері мен амалдарын мең геруге жағ дай жасау;

· мұ ғ алімдерге олардың оқ ушыларынымұ ғ алімдерге олардың оқ ушыларының мә дени аралық қ арым қ атынас дағ дыларын жетілдіруде практикалық кө мек кө рсету;

· мұ ғ алімдердің лингвистикалық жә не мә дени конпитенттілік дең гейін кө теру;

3-мақ сат:

· басқ арушылық, дайындық сұ рақ тары бойынша ректорларды оқ ыту ү шін, топ кондидаттарын таң дау критерилері мен тетіктерін жасау;

· білім берудегі инновациялық, менеджмент бойынша курстар қ ұ рлымын жобалау;

· білім беру менеджерлерін дайындау курстарында оқ у сабақ тарын ө ткізу ә дістемесін, сценарилер, диагностикалық ә дістемелер, таратылатын материялдар, бағ дарламалар қ алыптастыру.

Кейінірек жобалау іс ә рекеті бағ дарлама жасау дең гейінде дамиды. Педагогикалық ойды жү зеге асыруда қ ажетті ә рекеттер туралы ойлар болжау мен жоспарлау ұ ғ ымдарымен байланысты. Болжау ойлағ анғ а жету ү шін қ ажетті мерекелер мен ә рекеттерді жинақ таудан тұ ратын бағ дарламаны қ ұ ру болып табылады. Жоспарлау қ ойылғ ан мақ сатқ а жету жоспарын қ ұ румен байланысты жә не стратегиялық сипатқ а ие. «басқ арушылық іс ә рекет ретінде жоспарлаудың мә ні соң ғ ы нә тижеге жету жолында ө тпелі ө німдер қ атарын анық тау арқ ылы қ ойылғ ан мақ сатқ а жету кезең дерін анық таудан тұ рады» (Масюкова И.А Білім берудегі жобалау. Минск 1999).

1. Бағ дарлама - жобаның ерекше тү рі. Бағ дарлама – алдымен қ ұ рлымдық қ ызметті орындайтын жобалау пә ніне жетуге бағ ытталғ ан нақ тылы іс ә рекеттерді анық тауды алғ а қ оятын жобаның ерекше тү рі. Бағ дарламаның қ ұ рылымына мақ сат туралы мә лімет, ұ сынылғ ан ө нім, оны алу қ ұ ралдары, сонымен қ атар ө згеру обьектілері мен жобалау шең беріндегі басқ арушылық іс ә рекет процедуралары енеді. Білім беру мекемелерінде кең тарағ ан бағ дарламалар қ атарларына мыналар жатады:

· Білім беру бағ дарламалары;

· Оқ у бағ дарламалары;

· Жылдық іс ә рекет бағ дарламасы (басқ арушы, педагог, балалар ұ жымы, ұ йымның);

· Жылдық немесе оданда кө п даму бағ дарламасы (ұ йым, бірлестік, ұ жым);

· Нақ ты бағ ыт бойынша іс ә рекет бағ дарламасы (кадрлармен жұ мыс бағ дарламасы, зерттеушілік, тә рбиешілік іс ә рекет бағ дарламасы).

Барлық типтегі бағ дарламаларды жоспардан ажырата білу керек. Жоспар педагогикалық іс ә рекетті реттеуге, жоспарлылық жә не жү йелілік, басқ арушылық жә не нә тижелердің бірігуі сияқ ты педагогикалық процестерге талаптардың орындалуын қ амтамасыз етуге арналғ ан. Жоспар- іс ә рекеттің мазмұ ндық бағ дарларын беретін, оның тә ртібін, кө лемін, уақ ыт аралығ ын анық тайтын қ ұ жат. Тү рі мен типіне, уақ ыты мен мазмұ нына байланыссыз жоспар келесі қ ызметтерді орындайды:

1. бағ ыттайтын, ол іс ә рекет сферасын анық тайды: жоспар жұ мыстың мазмұ ндық шектерін бейнелейді, пә нді, педагогикалық іс ә рекеттің нақ ты тү рлері мен бағ ытын кө рсетеді;

2. болжамдық: жоспар қ ажетті нә тижені нақ тылы кө рсетуге арналмасада, жанама тү рде мағ ынаны кө рсетіп, нақ тылы ә рекеттер арқ ылы нә тижені кө рсетеді;

3. коррдинатциялық немесе ұ йымдастырушылық (ол жоспардың негізгі қ ызметі болуы мү мкін): жоспар бір жағ ынан іс ә рекет қ алай, қ андай қ ұ ралдармен ұ йымдасатындығ ын жә не оның субьектісі мен обьектісі кім болып табылатынын кө рсетеді, екінші жағ ынан, іс ә рекет тә ртібін оның басқ а тү рлерімен байланысын кө рсетеді, орнымен уақ ытын анық тайды, яғ ни кім, не, қ ашан, қ ай кезде деген сұ рақ тарғ а жауап береді;

4. бақ ылаушылық: біріншіден, педагогтың ө зі жоспарды қ олданып қ ойылғ ан мақ саттардың орындалуын бақ ылай алады; екіншіден жұ мыс біткен соң жоспар шынайылық қ а қ аншалық ты сай келгендігін тексере алады. бұ л жағ дайда оның сапасы айтарлық тай дең гейде педагогтың конпетенттілігін кө рсетеді;

5. репродуктивті: кез келген уақ ыт аралығ аныда жоспар бойынша орындалғ ан жұ мыстың мазмұ ны мен кө лемін қ алпына келтіруге болады.

2. Жоспарлау типтері. Ұ йымдастырушылық жоспар тү рлері. Жоспарлаудың бірнеше типтерін бө леді: Стратегиялық, қ ұ рылымдық -мазмұ ндық жә не мазмұ ндық -ұ йымдастырушылық.

Қ ұ рылымдық -мазмұ ндық жоспар оның кө лемін, тақ ырыптық блогы мен айту тә ртібіне(мазмұ нды жү зеге асыру), яғ ни оның қ ұ рылымын бейнелейтін қ ысқ а мазмұ ндық тізбесі. Мазмұ нына байланысты жоспардың тү рлерін анық тауғ а болады: жазбаса жұ мыстың жоспары (шығ арма, мақ алалар, кітаптар тағ ы басқ а кітаптар) шығ арманың мазмұ ндық қ ұ рылымын, оның айтылу тә ртібін сипаттайды; синариялық жоспар-мағ ыналық блок бойынша синаридің мазмұ нын қ ысқ аша айту; оқ у жоспары (білім беру мекемесі немесе қ ұ рылымдық бө лімше) – білім беру процесінің мазмұ нын бейнелейтін жә не ә рбір жас мө лшерлік катигория немесе оқ у сатысы арналғ ан тақ ырыптық блок бойынша жасалатын оқ у дисциплиналарының тізімі; оқ у-тақ ырыптық жоспар-оқ у курсының кө лемін жә не айту тә ртібін, мазмұ нды жеткізуді бейнелейтін, біртіндеп қ ыйындау логикасы мен жасалғ ан тақ ырыптардың тізімі. Бұ л пландардың формасы бейнелегіш-констациялық сипатқ а ие.

Стратегиялық жоспарлау жобалаумен байланысты ұ зақ мерзімдік приотиттрді қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді жә не шынайылық тың мақ сатқ а бағ дарланғ ан ө згерісіне ә сер етеді. Кө птеген жағ дайда стратегиялық жоспардың мақ саты уақ ытша периюутқ а обектінің дамуының жалпы контурын ө ң деумен анық талып қ ана қ оймай, іс-ә рекеттің негізгі бағ ыттарын тү сіну жә не қ араумен анық талады.

Ұ йымдастырушылық жоспарлау жоба барысын басқ аруғ а кешенді амалды қ амтамассыз етеді.Ұ йымдастырушылық жоспардың мақ саты-максималды қ ысқ а мерзімде белгілі бір міндеттің шешу ә дістерін белгілеу. Бұ л кезең де шешімдер кө п болатынын айтқ ан дұ рыс сондық тан жобалық ұ сыныстарды салыстырғ ан дұ рыс.

Ұ йымдастырушылық жоспар алдынала белгіленген мазмұ н кө лемін жә не оны жү зеге асырудағ ы ә рекет жү йесін анық тайды. Ол: не істеу керек, кім істейді, кіммен байланысты, қ айда, қ ашан деген сұ рақ тарғ а жауап береді.

Ә р тү рлі параметрлер бойынша ұ йымдастырушылық жоспардың келесідей тү рін бө луге болады.

Мазмұ н кө лемі бойынша (жоспарланғ ан іс ә рекет масштабы):

· Кешенді жоспар: іс ә рекет оның барлақ бағ ыты мен тү рлерінде жоспарланады (тә рбиелік жұ мыс жоспары, қ осымша білім беру педагогының балалар ұ жымымен жұ мыс істеу жоспары);

· Тақ ырыптық жоспар: іс ә рекеттің бір бағ ыты немесе тү рі жоспарланады (ата анамен жұ мыс жасау жоспары, қ осымша білім беру мекемесіндегі жалпы іс ә рекет жоспары);

· Пә ндік жоспар: нақ ты бір іс жоспарланады (конференсия жоспары, сабақ жоспары, мерекеге дайындалу жә не ө ткізу жоспары).

Жоспарланатын кезең ұ зақ тығ ы бойынша:

· Ұ зақ мерзімдік (перспективалық) жоспар (мекеменің бір жылдық жұ мыс жосапры, екі жылғ а арналғ ан жоғ арғ ы сынып оқ ушыларын кә сіби бағ дарланғ ан жұ мыс жоспары);

· Кезең дік орташа перспективағ а арналғ ан кезең дік (периодтық жоспар): іс ә рекеттің белгілі кезең і жоспарланады (жарты жылдық қ а арналғ ан жоспар);

· Жақ ын арадағ ы перспективағ а арналғ ан аз мерзімді жоспар (бір аптағ а, айғ а арналғ ан жұ мыс жоспары);

· Жақ ын арадағ ы нақ тылы ә рекеттің оперативті жоспары (кү н жоспары).

Айтылғ ан жоспарлар ө зара байланысты, ә р қ айсысы бір бірін нақ тылайды, коррекциялайды.

Жоспарлаудың субьектісіне байланысты:

· Индивидуалды жоспарды бір адам жасайды;

· Ұ жымдық жоспарды ұ жым, шығ армашылық топ жасайды.

Жобаны жү зеге асыру жоспарында оның қ атысушылары ө туге тиіс жол контуры бейнеленеді. Бірақ жобалау іс ә рекеті жоспарғ а жетудің аралық ты нә тиже мен алғ ашқ ы ойды сә йкестендіру, кері байланыс негізінде ә рекеттерді ә р дайым коррекциялауды болжайды.

Жобаны ойлауда кө п жағ дайда шектеулі болатын ресурстарды (адами, финанысты, материялды жоспарды) ескеру керек. Жобалаудың технологиялық ресурстарын анық тау қ ажетті

Базалық білім, дағ ды, білік, теориялық жә не практикалық іс ә рекет тә жірибесі тізімін жасауды талап етеді. Жобалаудың тұ лғ алық ресурсын ойлау, мінез қ ұ лық, адамдардың қ арым қ атынасы ерекшеліктері қ ұ райды. Оның сә ттілігі кө біне субьективтілік жә не креативтілік сияқ ты қ ырлардың мә дениеттің коммуникативті жә не рефлексивті даму дең гейінің қ алыптасуына тә уелді.

Жоспарлауды жү зеге асыру ү шін жобалық процедураларды операцияғ а бө лу жә не ә р бір кезең дегі кешендік (ә дістемелік, теориялық, технологиялық, бағ дарламалы - ә дістемелік, кадрлық, ресурстық) қ амтамасыз ету мү мкіндіктерін қ арастырғ ан дұ рыс. Осығ ан орай ә р тү рлі, қ атал жә не иілгіш жобалық іс ә рекетті регламенттеу сызбалары жә не кері байланысты ортану қ олданылу мү мкін.

Жобалық іс ә рекет логикасының уақ ыт пен кең істіктегі ашылуы бойынша алғ ашқ ы мағ ына ә рдайым нә тиже мақ саты мен бейнесі дең гейінде нақ тыланып отырады. Осығ ан орай іс ә рекеттің қ ұ рлымын анық тайтын біріккен ә рекеттер жоспары нақ тыланады.

Орта мектептердің біреуінің базасында жү зеге асқ ан, «білім беру жү йесін басқ арумен децентрализациялау» жобасы мысалында біріккен жобалық іс ә рекеттің айналдыру логикасын иллюстрациялайық. Бұ л жағ дайда жобалық кү штердің пә ндік қ осымша болып мектеп ішілік басқ ару жү йесі саналады.

Бірінші қ адам. Білім беру процесіне қ атысушыларғ а анкета жргізу, ата ана, балалар, педагогтардың ө з кө зқ арастарымен мектептегі жұ мыстар жағ дайы туралы ақ парат алуғ а бағ ытталғ ан ө зіндік педагогикалық аудит.

Екінші қ адам. Анкеталау барысында алынғ ан материялдармен топтың аналитикалық жұ мысын ұ йымдастыру. 80- педагог, 510 жоғ арғ ы сынып оқ ушылары жә не 1000 нан аса қ атысқ ан ата ана анкеталарда ө ң деу негізінде мектепте не жақ сы істеледі, іс ә рекеттің қ ай бағ ыты ә лсіз ө ң делген немесе кү рделі қ амтамасыз етуді қ ажет ететіндігі туралы ойлар жасалды. Кө зқ арастардың сә й келмеуі жә не біліи беру процесіндегі ә р тү рлі категориядағ ы қ атысушылардың кө зқ арастары арасындағ ы себептер анық талды.

Ү шінші қ адам. Аналитикалық мә ліметтермен ұ жымдық жұ мыс негізінде мектеп дамуының артық шылық тары анық талды. Сай келетін жұ мыс бағ ыттары бойынша алты жұ мыс тобы қ ұ рылды: мектеп іс ә рекетінің ұ йымдастырушылық –педагогикалық мазмұ ны, біліктілікті жоғ арлату, тә рбиелік жұ мыс, сотцуммен жұ мыс, денсаулық сақ тау, ә дістемелік базаны дамыту.

Тө ртінші қ адам. Мектептің даму жоспарын дайындау. Жобалық семинарғ а қ атысу ү шін ә кімшілікпен жұ мыс топтарының ө кілдері енген ұ шқ ыш топтарды қ алыптастыру. Жоба семинары барысында педагогикалық аудит мә ліметтерін, ауданның білім беру жү йесінің даму бағ ытының концепсиясын, мектептің оқ у тә рбие жү йесін анализдеуді қ осатын мә ліметтер пакетімен жұ мыс негізғ нде мектептің даму жоспарын қ ұ ру.

Бесінші қ адам. Педагогикалық кең ес отырысында жоспарды кө рсету мен нақ тылау. Жоба жоспарын, мектеп миссиясы жә не оның негізгі даму бағ ыттарын ұ жымдық нақ тылау. Жобаны жү зеге асырудағ ы ұ жымның ә р бір қ атысушының рольін анық тау. Мектептің негізгі қ ұ жаттарын жасауда кө птеген адамдарда қ атыстыру.

Алтыншы қ адам. Ә р бір бағ ыт бойынша жұ мыс жасау, оқ у жә не ә дістемелік ө німдердің жаң а тү рлерін жасау; мектеп ішілік қ ұ жаттарды бірігіп жасау; ө зіндік қ ұ алыптасу бойынша жұ мысты жоспарлау.

Жетінші қ адам. бағ ыттар бойынша іс ә рекеттер нә тижелерін жалпылау.

Жоба алды кезең ді жобаны халық алдында кө рсету аяқ тайды. Жобалауғ а қ атысты кең тү сіндірілетін кө рнекіліктерге педагогикалық талаптар тек қ ана адамның мә селені табуғ а араласуы ғ ана емес, сонымен қ атар оны басқ а адамдарғ а дә лелді тү сіндіруді қ амтиды. Ойды жеткізу сурет, сызба, іс ә рекет принциптерін сө збен бейнелеу арқ ылы кө рсетілуі мү мкін. Жобаны кө рсету формасына талаптарды қ алыптастырғ ан пайдалы. Мысалы ретінде «жазғ а лагерь: болжам» жобасына қ ойылғ ан талаптарды кө рсетейік.

Жобада тұ жырымдамалы тақ ырыптардың біреуі ө ң деледі: «Бала жә не лагерь», «Лагерьдегі педагогика», «Қ оғ ам жә не лагерь». Жоба ұ жымдық шығ армашылық негізінде жасалады.

Жобаның мазмұ ны мә селелер жү йесін шешуді немесе бір, бірнеше мә селе блоктарын мақ сатты жасауды бейнелеуі мү мкін.

Жоба логикалы, аргументті кө рсетілуі, бү гінгі кү ндегі кемшіліктер позитциясымен негізделуі керек. Ол уақ ытты озуы мү мкін, бірақ шынайы тү рде қ алады.

Жобаны кө рсету формасы бойынша ғ ылыми, бұ қ аралық немесе ә деби шығ армашылық болуы мү мкін.

Жобаның сызбамен, суреттермен жә не т.б кө рсетілгені дұ рыс. Кө ркем ә семдеу жә не театрализация элементтерін қ олдануғ а болады.

Ә р бір қ ұ рлымдық бюро жә не ә р бір жобаның визиттік карточкасы болады: девиз, атау, эмблема.

Жобаның бастауы туралы соң ғ ы шешімдерді қ абылдау презентация барысында немес одан кейін оның сә ттілік алғ ашарттарын эксперттік бағ алау қ абылдайды. Осындай авторлық жә не сыртқ ы, тә уелсіз, кешенді,

экспертиза кезінде тарихи педагогикалық аналогия ә дістерін, мамандар бағ алауын эмитациялық моделдеуді, рейтингтік бағ алауды қ олдануғ а болады. Ойды коррекциялау экспертиза шешіміне байланысты жү реді, сонымен жоба алды кезең аяқ талады. Ә рі қ арай жобалық ойларды ө мірде жү зеге асыру бойынша жұ мыстар басталады.

Ө зін ө зі бақ ылау, а арналғ ан сұ рақ тар:

1. Жобалу іс ә рекетінде мақ саттық ұ станымдардың «ауданы» қ алай қ ұ рылады?

2. Жоспар дегеніміз не жіне ол қ андай қ ызметтерді орындайды?

3. Жобаны ұ сыну формасына қ ойылатын ортақ талаптарды жасап кө рің із?