Дәріс. Білім беру саласындағы жобалаудың педагогикалық мәні мен мазмұны.

Мақ саты: білім беру саласындағ ы жобалаудың педагогикалық мә ні мен мазмұ ны туралы тү сінік қ алыптастыру.

Кілттік сө здер: жобалау, ү лгілеу, ү лгі, болжау, жобалық мә дениет, қ ұ растыру.

Негізгі сауалдар:

1. «Жобалау», «болжау», «қ ұ растыру», «ү лгілеу» ұ ғ ымдарының байланысы.

2. Жобалық мә дениет. Жобалық мә дениеттің концептуалдық қ ұ рауыштары.

3. Жобалаудың педагогикалық мә ні.

1.«Жобалау», «болжамдау», «қ ұ растыру», «ү лгілеу» ұ ғ ымдарының байланысы. Жобалық ә рекет «жобалау», «болжау», «қ ұ растыру», «ү лгілеу» ұ ғ ымдарымен тығ ыз байланысты. Болжау бұ л белгілі бір атаудың алдағ ы мү мкін болатын кү йі туралы ық тималды ғ ылыми пікір, оның болашақ тағ ы кө рінісін арнайы зерттеу мен ғ ылыми болжаудың ә ртү рлілігі. Сонымен қ атар, «ізденушілік болжам» ұ ғ ымы да кездеседі. Ізденушілік болжамның мақ саты берілген ө лшемге бағ дарымен қ оса, мә селені шешудің мү мкін болатын жолын анық тайтын нормативтік жә не перспективалық мә селені, тиісті шешімді іздеу.

Жобалау мен болжаудың мақ саты мен нә тижеге жету бағ дары жалпылық қ а ие. Алайда, жобалық тә жірбиеде тікелей қ олдануына, нә тижеге қ ол жеткізу ү шін жү зеге асырылуына қ арамастан, қ аталдық пен жауапкершілікті кө бірек талап етеді. Болжам «келешек жайында пікір» ретінде қ орытындыда белгілі бір тү рленушілікке жол беріледі. Жобалау мен болжамның ө зара ә сері жобалауда зерттеу ә рекеті болжамның жаң а қ айнар кө зі болу ық тималдығ ына бағ а болып табылатындығ ына негіз болады. Болжам міндетті ойлау процедурасы ретінде жобалауда осы не басқ а объектінің немесе болашақ тағ ы атаудың мү мкін болатын кү йін, перспективасы туралы қ алыптасу ү шін қ олданылады.

Қ ұ растыру бастапқ ыда инженерлік ә рекет тү рі ретінде пайда болады; қ ұ растыру инженерлік объектті не жү йені белгілі бір ү йлесімділікте қ ұ растырумен байланысты, содан соң ө ндірісте қ ұ рылады. Кө бінесе бұ л жағ дайда типтік, стандартталғ ан элементтер(бө лшектер) қ олданылады, осылардың ү йлесімділігінен жаң а ө нім шығ ады.

Қ ұ растырудың қ азіргі таң дағ ы тү сінік ауқ ымы кең еюде. Мысалы, ә леуметтік салада, қ ұ растыру ә леуметтік байланыстар жү йесін табу, нақ тылау, ө ң деу мен орнату мағ ынасында қ олданылады. Қ ұ растыру мен жобалау оның пә ндік іске асырылуына тү пкі ой ү йлесімділігінің жү йелі кезең і. Қ ұ растыру ү рдісінде жобаланатын объект элементтері, бө лшектері ө ң деледі, ол жобалауда осы элементтердің ө зара байланысты жү йесі қ ұ рылады, ө ң деледі жә не жоба дайындалады.

Жобалау, сонымен қ атар, ү лгілеумен байланысты, ү лгілеу ә ртү рлі табиғ ат объектілерін олардың ұ қ састығ ында (ү лгіде) зерттейді.

Ү лгі (лат. modulus- ө лшем, ү лгі, норма) – бұ л элементтер арасындағ ы қ атынас пен қ асиеттің бейнеленген немесе жү ргізу қ ұ рылымының жә не зерттелінетін объектінің схема, суреттеу, физикалық конструкция не формула тү рінде қ ұ ралғ ан ү лгі.

Ү лгі материалдық (пә ндік) жә не идеалдық болуы мү мкін. Материалдық ү лгі объектінің (мысалы, архитекторлық қ ұ рылыс ү лгісі, самолет ү лгісі) геометриялық (физикалық, динамикалық, функционалдық) сипатын айқ ындайды. Идеалдық ү лгі – объектінің бейнелік не белгілік тү сінігі (мысалы, математикалық, физикалық ү лгі).

Ү лгілеу жобалауда шынайы ө мірде кездеспеген не олар қ андайда бір себеппен белгісіз объектіні атауды, ү рдісті таныстыру мен қ айта қ алыптастыру ү шін кең қ олданылады. Ү лгі объект, атау мен ү рдістің жеке аспектілерін бө ліп кө рсетуге, оның берік қ асиеттерін анық тауғ а, соларғ а сү йеніп іс жү ргізуге жә не оларды дә лірек логикалық сараптауғ а салуғ а мү мкіндік береді.

Жобалау саласында ү лгі мыналарғ а мү мкіндік береді:

· Объект не атау бейнесін қ ұ руғ а;

· Шынайы ү рдісті болашақ тағ ы ә рекетімен елестетуге;

· Жобалаудың мү мкін болатын нә тижелелеріне қ ол жеткізуге, салыстыруғ а, бағ алауғ а;

· Мә селені шешудің альтернативтік нұ сқ аларының бірін негізді таң дауғ а.

Жобалық процедура шең беріне болашақ тағ ы объект, ү рдіс пен атау ү лгілерін қ ұ ру жатады, сондық тан ү лгілеу жобалаудың бір бө лігі ретінде қ арастыруғ а болады.

Сонымен, жобалау ақ ыл-ой ә рекетінің басқ а тү рлерімен де байланысы бар, олардың ә дісін жобалық мақ сатты іске асыруда қ олдануғ а мү мкіндік береді.

2. Жобалық мә дениет. Жобалық мә дениеттің концептуалдық қ ұ рауыштары. Жобалаудың қ азіргі таң дағ ы контексінде «жобалық мә дениет» термині де қ атар жү р. Ә діскер мамандар оның қ ұ рылымына тө мендегідей мазмұ ндық -мағ ыналық бірлігін кірістіреді:

Жобалаушының еркіне сә йкес немесе жобаланатын пә ндік ортаның ішіндегі қ ұ ндылық ты-мә ндік бейне.

Шығ армашылық пен теориялық сана мазмұ ны болып табылатын шығ армашылық жә не ғ ылыми тұ жырымдамалар, сонымен қ атар, жобалаушының шығ армашылық еркін кө рсететін қ ызмет бағ дарламалары.

Жобалық ү рдісті жү зеге асыруда тұ лғ алық қ атынастың кү рделенуі ү шін қ ажет – қ ұ ндылық тар.

Белгілі бір жағ дайда орта қ атыстылығ ы, белгі-бейнелік тиістілік жобалық мә дениеттің экологиялық қ ұ рамын қ алыптастырады. Кейде аталғ ан қ ұ раманың болмауынан жобағ а алғ ашқ ы кө зқ арастың ұ намдылығ ын сә тсіздікке итермелеуі мү мкін. Жобалаушының ой елегінен ө тетін шығ армашылық ой-пікірлерің терминдеріндегі теориялар, ә дістемелер, эвристика - жобалық мә дениеттің концептуалдық қ ұ рауышы болып табылады. Қ ұ ндылық тар тобы аксиологиялық қ ұ раманы қ ұ райды(Бұ л жайында О.И.Генисаретский ұ сынғ ан жобалық мә дениет амалы қ олданылғ ан). Сонымен, білім беру саласында жобалық ә рекетті қ ұ ру мен бағ алауда, оның экологиялылығ ын, концептуалдылығ ын, қ ұ ндылық бағ дарын ескеру керек.

Жобалық мә дениет шең берінде жобалық ә рекетке негізделген амалдар қ алыптасты жә не қ азіргі таң да педагогика саласында кең інен қ олданылуда.

· Жобалық -мақ сатты амал мақ сатқ а сә йкес жобалауды ұ йымдастыруды қ амтамасыз етеді. Осы амал шең берінде мақ сатты жобалар жү зеге асады. Мақ сатты жоба-ө зара байланысты амалдар жиынтығ ы жә не бұ л белгілі бір объектіні ө з кү йінен нақ ты белгіленген уақ ыт кезең і арасында қ алағ ан кү йге қ айта қ ұ руғ а бағ ытталғ ан. Мақ сатты жоба тапсырысқ а ие. Оғ ан ә кімшілік органдар (мемлекеттік, территориялық) органдар не мекемелер жатады, олар қ ажетті жобалық ресурстарды игереді. Осы тә різді ә рбір жобада жеке ө зіндік ө мірлік цикл болады.

· Жобалық -модульдік амал арнайы қ ұ рылғ ан функционалдық модульді вариативті қ олданумен жобалауғ а бағ ытталғ ан, ол тұ тас жү йенің қ ұ рылымдық компоненті ретінде қ арастырылады, ә рекеттің белгілі бір не бірнеше бағ ыттарын орындауды қ амтамасыз етеді. Модулдік ә леуметтік-педагогикалық конструктор ү йлесімділіктің екі нұ сқ асын қ арастырады. Бір модулдің функциялары ө зінің міндетіне сә йкес локальдік жоба жолымен орындалады. Кү рделі міндетті орындау ү шін ә рбір модулдің ерекше ресурстарына интегрируются. Мекеме дең гейінде осындай модулдер ретінде сервистік қ ызметер не орталық тар(ақ параттық, ә дістемелік, ғ ылыми-зерттеу) қ атысады. Ә дістемелік қ амтамасыз ету дең гейінде қ ұ жаттандыру, зерттеу ә дістемесі, тесттер, бағ дарламалық ө німдер жә не т.б.

3. Жобалаудың педагогикалық мә ні. Педагогтың жобалық ә рекетін талдау ү шін болмысты тану мен қ айта қ алыптастыру тә сілі ретіндегі идеяғ а кө ң іл аударайық:

· «Жоба» сө зіне қ атысты алғ а озу, перспективалар идеясы

· Жобалау пә нінің ө зекті мә селесі мен қ алауының (ол қ андай болуы керек) арасындағ ы «потенциал ә ртү рлілігі» идеясы

· Болашақ қ а қ адам идеясы(келешек қ ажеттілігіне біртіндеп, кезең імен жақ ындау, ұ ғ ымды Н.А.Берштейн енгізді)

· Жобалау барысында ресурстар мен кү ш-жігердің бірігушілігі, ортақ тылығ ы, бірлестігі

· Ортақ іс-ә рекетті орындау жоспарын сақ тау бойынша қ атысушылардың «белсенділіктерінің бө лінуі» идеясы(В.Х.Килпатрик ұ сынғ ан жоба ә дісі)

Жобалық ә рекет қ оғ амдық сипатты айқ ын кө рсетеді. Бұ л жоба мә селесін таң дауда ә леуметтік келісіммен, жобалауда коммуникацияның кү рделі тү рлерін қ олданумен, басқ а адамдармен пә ндә к не кә сіби салада ө зін-ө зі басқ ару қ ажеттілігімен, ә леуметтік маң ызды нә тижеге жетумен байланысты.

Жобалаудың ерекшелігі-жаң а ө нім қ ұ ру жә не тек кө рінуі мү мкін екендігін ө з мезгілінде тану. Ол шынайылық тың ғ ылыми-болжамдық елестетудің типі болып табылады жә не оны тә жірбие дамуның талаптарына сә йкес қ амтиды жә не ө згертеді. Жобалық ә рекет-бұ л толық аяқ талмағ ан ә рекетті(сол мезеттегі) ө згертуге ә рдайым талаптанушылық жә не сол сияқ ты жобалау авторларының пікірі бойынша келешекке баң ытталушылық. Педагогикалық жобалаудың бұ дан басқ а мақ саты-адамдардың ө згеруі, жобаның іске асуы.

Тә жірбие дә лелдегендей, жобалық ә рекет объективті тү рде педагогикалық потенциалғ а тә н. О.С.Газман бойынша, бұ л-автодидактизмнің ерекше тікелей нә тижемен қ атар(жоба қ ұ румен байланысты) жаң а білімді игеруді қ амтамасыз ету, жаң а тү сінік қ алыптастыру, жаң а атаулардың, қ ұ ндылық динамикасының барысында жаң а ақ парат алумен, басқ а ойлап табушының ұ станымымен, «адам жағ дайын басқ ару» ұ станымымен бірге белсенділіктің жаң а тү рлерін игерумен байланысты(Бедерханова В.П. Становление личностно ориентированной позиции педагога.-Краснодар, 2001.-с.171). Мұ ны жобалық ә рекетке енгізу кез-келген жастағ ы адам ұ станымын ө згертеді, оны ә лкуметтік ө зін- ө зі басқ ару мен қ оршағ ан ә лемді қ айта қ алыптастыруғ а қ атысу дың субъективтік формасын ө згертеді. Жобалаудың тұ лғ алық -ә рекеттік бастамасы ө зін-ө зі жетілдіруге тү рткі болады. Бұ л таң ғ аларлық жайт емес, жобаланатын тақ ырыпта ө зіндік «Менін» іспен кө рсетуде педагогикалық салдардың ұ зағ ынан созылары белгілі. Жобалық ә рекет ерекше жобалық талантқ а қ атысты, оғ ан қ оса балалар мен ересектердің қ айнар кө зі ретіндегі тә сілі болып табылады. Сонымен қ атар, адамның барлық тұ лғ алық қ ұ рылымын тә жірбие жү зінде дамытады. Жобағ а қ атысушыларда жоспарланғ ан ө німнен басқ а жобалық ә рекеттің ірбір кезең інде белгілі бір тұ лғ алық жетілу қ алыптасады. Қ ұ ндылық, норма, мақ сат қ ою динамикасы айқ ын кө рінеді.

Жобалық ә рекет басқ а ә рекеттің фрагменті болып табылатын іс-ә рекеттерден қ алыптасқ ан мозаичной природой ерекшеленеді. Осы арқ ылы жобалық ә рекетке қ атысу потенциалының дамуы жобаны іске асырудың ә рбір кезең інде белсенділік тү рлері мен формаларын игеру қ ажеттілігі мен мү мкіндігі арқ ылы артады. Мұ нда сө з диагностикалық, болжау, бағ алау іс ә рекеті туралы, ойлау жә не жоспарлау, қ олдау, басқ ару, коммуникация, экспертизамен байланыста болатын ойлау жә не практикалық процедуралардың ә р тү рлі формалары мен тү рлері туралы айтылғ ан. Жобалауды ұ йымдастырушыларғ а қ атысты мынадай маң ызды сұ рақ туындайды: жобаны іске асыруда қ айсысы септігін тигізеді(приоритетке септігін тигізеді): қ ол, сана, сана-сезім? Осығ ан байланысты, жобалық ә рекеттің жетекші адамзаттық бастамасы не болып табылады? Бұ л сұ рақ тың жауабы жобағ а кіретін дамушы потенциалды қ олдануғ а байланысты. Кез келген адамғ а жобағ а енуі барысында қ оршағ ан ортағ а басқ аша қ арау, іздену белсенділігі пайда болу жә не шынайылық қ а қ ызығ ушылығ ы арту мү мкіндіктеріне ие болады. Сонымен қ атар, онда шығ армашылық елес пен сыни ойлау қ асиеттері дами бастайды. Бұ дан басқ а, жобағ а қ атысушылардан ерік-жігер мен табандылық, дербестілік пен жауапкершілік, ө зін-ө зі тә ртіптілікке ү йрету талап етіледі. Бұ л талаптарды ескермеу – жобалау логикасын алдын-ала қ арастыратын нақ ты анық талғ ан қ адамдардан жү йелі ө ту қ иынғ а соғ ады. Жобалық ә рекеттің ә рбір қ атысушысы басқ а адамдармен бірге іс атқ аруы қ ажет, бұ л олардың коммуникациялық мә дениетін қ алыптастыруғ а кө мектеседі. Оғ ан қ оса, жобалық ә рекет алынғ ан нә тиже жаң ашылдық тары қ атысушының ә серленуімен рефлексияғ а қ абілеттілігінің даму мү мкіндігіне қ ол жеткізеді.

Тұ тастай алғ андағ ы, жобалауғ а тә н белгілер білім беру саласындағ ы жобалық ә рекетте кең таралғ ан. Алайда, бұ л - барлық ә леуметтік-психологиялық «иемдену» жобалық ә рекет қ атысушысының ә рқ айсысында кездеседі деген сө з емес. Жобалаудың ә р кезең індегі педагогикалық ө німділік шарттары бар. Бұ л педагогикалық ә рекет мазмұ ны, ерекшелігі мен даралылығ ымен толық тырылады. Білім беру саласында жобалық ә рекеттің ө зіндік мақ саты болмайды. Ол педагогикалық мақ сатқ а тә уелді жә не оғ ан жету тә сілі ретінде рө л атқ арады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Жобалық процедуралар шең беріне не кіреді?

2. «Мақ сатты жоба» тү сінігіне анық тама берің із

3. Қ алай ойлайсыз, жобаны іске асыруда қ айсысы септігін тигізеді: қ ол, сана, сана-сезім?