Дебиеттер

Негізгі:

1. Безрукова В.С. Проеутивная педагогика: Учеб. Пособие для инженерно-педагогических институтов и индустриально-педагоггических техникумов.- Екатеренбург, 1996.

2. Дитрих Я. Проективное и конструирование: Системный подход/ Пер. С польск.- М., 1981.

3. Заир-Бек Е.С. Основы педагогического проектирования.-СПб., 1995.

Қ осымша:

1. Громыко Ю.В. Проектирование и программирование развития образования.-М., 1996.

2. Педагогические оновы проектирования образовательных систем нового вида.- СПб., 1995.

3. Проектирование профессионального педагогического оброзовани/ В.А. Болотов, Е.И. Исаев, В.И. Слободчиков, Н.А. Шайденко// Педагогика.-1997.-№ 4.

Лекция білім беру сферасындағ ы педагогикалық жобалаудың теориялық мақ саты педагогикалық жобаның негізгі тү сінігі жайлы негіздері білімдерді іріктеу.

Кілттік сө здер: жоба, жобалаушы, жобалаудағ ы білім, жобалық.

Негізгі сұ рақ тар:

1. педагогикалық жобалаудың негізгі тү сініктері.

2. педагогикалық жоба «Проект» терминінің қ азіргі тү сініктемесі.

3. «жобалық», «жоба», «жобалау» тү сініктерінің білім беру сферасымен ұ штасуы.

Педагогикалық жобалаудың негізгі тү сінігі. «Егер де педагогикалық тү сініктемелерге аса кө п зейін қ ойылғ ан жағ дай да ғ ана, олар тірі қ алыптарында болады. Кө птеген жұ мыстарда терминологиямен байланысты жұ мыстар келтірілген, бұ л ә сіресе кә сіби ә рекеттің спецификалық анализіне бағ ытталады.

Педагогикалық жобалауды қ арастырудағ ы ғ ылыми контекстінің негізін тү сінік, жоба, жобалау, жобалық секілді категориялар қ арастырады».

Жобалау (лат. Projectus – алғ а қ арай бағ ытталғ ан) ғ ылым мен жобаны қ ұ рудағ ы инженериялық ә рекетпен, болашақ тағ ы ұ сынылып отырғ ан қ ұ былыстың ү лгісін қ ұ румен тығ ыз байланысты. Адам ең бегінің кө птеген ө німдері оны алдын ала жобалау нә тижесінде жү ргізілетіні анық талды. Бұ л контексте жобалау - жобаны, яғ ни ұ сынылып отырғ ан обьектінің ү лгісін, прототипін қ ұ рудағ ы процесс болып табылады. Қ азіргі кезде, жобалау – бұ л білім берудің жаң а қ ұ ндылық тары. Бұ л жерде қ андайда бір нә рсенің толық тай бір кө рініс орнатылады жә не де шынайы болашақ қ а деген ұ мтылыс та ө те жоғ ары. Яғ ни ойлаудағ ы басты нә рсе ойлаудың шынайы бір функцияның дамуына байланысты болатын қ арым қ атынас жобалауды былайша қ арастыруғ а болады:

· ө німнің ерекше тү рі ретіндегі жобаны қ ұ руғ а бағ ытталғ ан ә рекеттің спецификалық тү рі.

· шынайылық ты игеру мен қ айта ө ң деудің ғ ылыми практикалық ә дісі.

· техникалық мә дениетке тә н инновациялық қ алыптасуының формасы.

· басқ армалы процедураны.

Осығ ан байланысты педагогикалық жоба былайша тү сіндіріледі:

· Практикалық бағ ытталғ ан ә рекет, мақ саты білім беру жү йесімен педагогикалық ә рекет тү рінің практикасында жоқ жаң а ә рекеттерді ө ң деу. (мысалы, жобалау пә ніне, болашақ программалардың, оқ улық тардың ү лгілері жатады).

· Білімнің жаң адан дамытылғ ан аймағ ы, педагогикалық ә рекеттің трактовкалық қ абілеті.

· Педагогиканың қ осымша ғ ылыми бағ ыты, ол дамудың тапсырмаларының шешілуіне, орындалуына бағ ытталғ ан.

· Педагогикалық жә не ғ ылыми зерттеушілік ә рекеттің трансляциясы мен нормалау қ абілеттілігі.

· Педагогикалық жобаның қ ұ рылу жә не жү йелендіру процесі.

· Тұ лғ аның спецификалық даму қ абілеттілігі.

· Білім беру технологиясы.

Білім беруде жоба ә рекеті жиі педагогикалық ә рекеттің басқ а тү рлеріне қ атысты қ осымша рө лді орындай отырып, тә рбиелік білім берудің қ ұ ралы болып табылады. Оғ ан мысал ретінде оқ у жобаларын (диплом, курстық жұ мыс) жатқ ызуғ а болады. Жобалау педагогтар мен қ атысушылар ә рекетінің екі негізгі сызығ ына бағ ыттала отырып, педагогикалық ө зара ә рекеттің ұ йымдастыру формасы бола алады.

Мә нді жә не мазмұ ндық қ арым қ атынаста «педагогикалық жобалау» жә не «білім берудегі жобалау» тү сініктері ерекшеленеді. Солардың ішіндегі соң ғ ылары педагогикалық сфера қ ұ рамына енеді. Сонымен қ атар экономика, қ ұ қ ық, менеджменттің кең істігінде орналаса отырып ә рекеттерді қ амти алады.

Алайда гуманитарлық педагогикадағ ы кез келген ә рекет білім беру жү йесінің ө згеруі бойынша, педагогикалық қ ұ ндылық тармен жә не мә ндермен байланыса келе адамдарғ а бағ ытталады. Білім беру жү йесінде осы жобалауды педагогикалық функциялар да орындайды.

2. Педагогикалық жоба. «Жоба» терминінің қ азіргі тү сініктемесі. Педагогикалық жобалаудың алуан тү рлі анализдік жағ ына қ ажетті болып табылатын тү сініктің орталығ ына жоба жатады. Философиялық дең гейде жоба рухани білім ә рекетінің нә тижесі ретінде қ арастырылады. Ә рекет – жобаның мақ саты мен нә тижесі секілді. Жалпы мә нде жоба – жеке бір жү йенің орнатылғ ан қ ажеттіліктермен бірге нә тиже сапасына деген бағ ытталғ ан ө згерісі. Сонымен бірге жоба ә рекетінің мақ саты мен нә тижесі де болып табылатын жобаларды дайындауда керекті материалдарғ а теориялар, модельдер, тү сініктемелер, формулалар, алгоритм мен прадигмалар жатады. Ә р тү рлі аймақ тарда жобалаудың қ ұ рал жабдық жү йелеріне ә рекет теориясы жатқ ызылады.

Педагогикалық терминдердің сө здіктерінде педагогикалық жоба былайша сипатталады:

· Кө рсетілген уақ ытқ а байланысты педагогикалық жү йенің ө згеруі бойынша ө зара ә рекеттесетін іс шаралар комплексі.

· Педагогтың пдагогикалық тапсырмаларды іс ә рекет рө лі мен орнына жә не осы ә рекетті орындау уақ ытымен оны жү йелендіруге байланысты бағ ытталғ ан ә рекет қ ұ рылымы мен жү йесі.

Келтірілген анық тамаларда мыналар енгізілген: уақ ыт факторы, бағ ыт, ө згеріс нормасы, ә рекетті ұ йымдастыру спецификасы. «Жоба» терминінің қ азіргі тү сінігі білім беру контекстімен байланысты басқ а да талқ ылауларғ а ие.

· Қ андай да бір документтің алдын ала ұ сынылғ ан мә тіні (мысалы: заң жобасы).

· Кейбір акциялар бір ғ ана программамен қ амтылғ ан немесе жалпы ұ йымшылдық форманы иеленетін мерекелер қ ұ рамы (мысалы: білім беру жобасы, басып шығ ару, телевизиялық жоба).

· ө німді индивидуалды немесе бірлескен ә рекеттің аяқ талғ ан циклі (жеке бір қ атысушының, жоба тобының, ү йреніп келе жатқ ан, білім беру мекемесінің).

Педагогтармен ұ сынылғ ан жоба тү сінігінің кең дә режеде қ олданылуы жоба ә рекетінің педагогикалық мү мкіндіктерін анық ә рі нақ ты кө руге кө мектеседі. Мысалы, экран секілді жоба тү сінігінің фонында педагогикалық ә рекетінің диагностикалық мү мкіндіктері нақ тылана тү седі. Мысалғ а, мү мкін болатын жоба ұ сыныстарының барлық диапазонын анализдей келе, мектеп мұ ғ алімі немесе ЖОО мұ ғ алімі орта комфорттылығ ын, жұ мыс мазмұ ны мен ә дісінің ө німділігін бағ алай алады.

Практикада қ олданылатын идеялар «Кә сіби картиналар» кез келген басқ а жоба ә дістеріне диагностикалық информативтілігі бойынша ұ қ сас. Алайда, экрандық нұ сқ ауларда біз субьектінің қ арым қ атынасының немесе актуалды кү йінің «кө п жақ ты» диагностикасын ала аламыз.

Жобаны мә тін ретінде қ арастыру кезінде ол тілді таң дау қ ажеттілігімен тығ ыз байланысты. Осы тілді мең геруге деген қ ажеттілік тек тү сіну дең гейінде ғ ана емес, сонымен бірге кез келген мә тіннің ішкі ұ қ састық дең гейінде де туындайды. Ал мұ ның ө зі шын мә нінде білім беру тапсырмалары.

Белгілі бір контекстіде жобаны ә рекет ретінде қ арастыру кез келген жоба қ адамы қ оршағ ан ортаның кү рделілігімен бірігетін ақ ыл ой мен энергияның жұ мсалуын талап етеді. Білім беру жағ дайында контекст пен мә тіннің мә селесі спецификалық ү лгімен шешіліп отырады. Бұ л жерде жоба кез келген пә ннің ә рекеттілі ретінде қ ұ рылғ ан мә тіні секілді, ол қ айта қ айта қ ұ рылатын қ осымша, педагогикалық контексті қ амтиды. Сол себептен, қ андайда бір нә рсені шешпей тұ рып, ең алдымен жоба ө згерісінің нә тижесі білім беру ситуациясында жә не жоба қ атысушыларының ө мірінде қ алай берілетінін біліп алу ө те маң ызды.

Жобалау контекстерінің арасында жалпы ә дістемелер негізінде экологиялық, мә дени жә не қ ұ ндылық тарды бө лу керек. Жобалау акті жоба-ү лгіні қ ұ ру этапындасубьект, қ ұ ндылық жә не контекстік фонда обьектіні, қ ұ ндылық ты тү рде қ абылдау есебімен гуманитарлық ізді немесе қ олтаң баны қ амтиды. 1990 жылдың басында қ ұ рылғ ан білім беру жобасының контексті былайша берілген, яғ ни ол Ұ лыбритания оқ ушыларымен кө рсетілген. Сә йкес сайттарғ а байланысты беттерді ашып кө рсетуде ең алғ ашқ ыда ә лемдік жердің панорамасы пайда болды. Нә тижесінде Еуропа, кейін Ұ лыбритания, ү лкен кө леммен Нью-Касланың картасы кө рсетілді. Содан кейін қ атысушылардың портреттерінің қ абырғ ағ а, класта ілулі тұ рғ ан суреттері де болды. ә рбір портреттен жанұ я тарихына байланысты гипержіберілімдер ашылып отырды. Саналы тү рде ассоциативті қ атар ө мір контекстіндегі оқ ушының жеке отбасының ө мірді қ абылдауын ұ йғ арды.

Жобаны қ арастыру бір жағ ынан оны қ абылдауғ а деген қ ажеттілігін актуализациялайды, жобалау ә рекетіне диалогиялық пен полефонистік элементтерлді жинақ тайды, ә р нә рсенің ө зіндік авторы болады. Жоба бұ л жағ дайда автормен қ олданушы адам арасында «тірі, бағ алы тү рде бейнеленген агент» есебінде кө рінеді.

Егер де жобаны қ атысушылар ө мірінің қ андайда бір оқ иғ асы ретінде бағ алайтын болсақ, оқ иғ аның педагогикалық инструментовкасы, жобаның барлы процедурасының аспектасы басталады. Жобағ а қ атысу (ө мірдің, қ атысушы сезімінің, қ уанышты сезімнің) эмоцианалды ізін қ алдыру қ ажет.

Мысалы, Е.Коллинге «Жоба ә дісі бойынша жұ мыс тә жірибесі» атты кітабында, балаларды ә сіресе жобада ө здеріне қ ажетті нә рсеге деген ұ мтылыс, стимул, мақ сатқ а жету ұ мтылысы қ ызық тырады дейді.

Қ азіргі философиялық педагогикалық тү сініктемелерде оқ иғ аны бірлескен тұ рмыстармен байланыстыру керек екені кө рсетілген. Сондық тан да жобада бірлесіп ә рекет ету ө те маң ызды. Жобалауғ а арналғ ан ә дебиеттерде тағ ы бір спецфикалық тү сінік- жобалық тү сінігін кездестіруге болады. Жобаның «кө лемдік» трактовкасының контекстінде жобалық адам қ абілеттілігіне негізделетін, оны орындау мү мкіндігінің негізгі тү рі ретінде қ арастырылады.

3. «Жобалық», «Жоба», «Жобалау» тү сініктемелерінің білім беру сферасында байланысуы. Жобалық пен жобалаудан басқ а ғ ылыми жә не ә дістемелік ә дебиеттерде педагогикалық жоба контекстін терменологиялық ретінде анық тайтын ә р тү рлі қ осымша модификацияларды кездестіруге болады. Алғ ашқ ыда кейбір нюанстар маң ызды емес, алайда оларда жобалау феноменнің жә не оның табиғ и контекстінің тарихи даму тү сініктері бейнеленген осы бейнелердің кө п жақ тылығ ы жобада қ атысушылар ө з ә рекетін жазудағ ы сө зді таң дап білудің нақ тылығ ын кө рсетеді.

Жобалық («жоба» сө зінен шық қ ан) осы қ осымша сө зді қ олдану мү мкіндігі олар арқ ылы анық талатын пә н. Жоба арқ ылы жү зеге асырылатын ә рекет жү йесіне жататындығ ын кө рсетудегі немесе олар жоба контекстісімен сә йкестендіріледі. Мысалы: жобалық қ ұ жат, жобалық бағ ыт, жобалық мә дениет.

Жобалау (қ асиеттердің бір обектіден екінші обекті обектіге ауысуының психологиялық кө шулерінің процедура секілді «проекция» деген сө зінен шық қ ан). Жобалау кезінде адамның санасының обект ү лгісін кө теріп алу қ абілеттілігі жайында сө з болады. Дә л қ азіргі сә тте жобалау белгілі бір ә дістермен процедуралар кө мегімен актуализациланатын тұ лғ алық қ асиет ретінде болады. (Жобалау санасы, жобалау ә дістемесі, жобалау тесті).

Жобаландырылғ ан – жобалауғ а ә рекеттің қ андайда бір ерекше тү рі ретіндегі қ ажеттілікті кө рсетеді. Жобаландырылғ ан этап – жоба мү мкіндіктері қ олданылатын этап процестерінің бірі. Жобаландырылғ ан қ абілет жобалық ә рекетті орындау қ абілеттілігін қ амтиды. (ә детте «жобалау»мен «жобаландырылғ ан» тү сініктемелер мә тіндерді ғ ылыми педагогикалық ұ йымдардағ ы қ алыпасқ ан дә стү рлерді бейнелей отырып, ө зара ө згермелі болып табылады).

Тағ ы да бір тү сінік жоба ә рекетінің білім беру сферасында қ олданылуына жол ашатын кө птеген техникалық мү мкіндіктерді бейнелейді. Егер жоба ә дісі білім берудің активизациялық формасы ретінде басқ а да ә дістермен байланысатын болса (зерттеулер мен эвристикалық пен лобараториялық пен), онда жобалау арқ ылы жоба ә дісінде приориттетті тү рде қ ұ рылғ ан білім алу деген тү сінігі кө рсетіледі. Бұ л жобадағ ы жә не жобаның кө мегімен жасалады. Егер жоба ә дісінің концептуалды негізі мен білім алудың продуктивті жобасын салыстыратын болсақ, біз кө птеген аналогияны табамыз. Педагогикалық жә не жобалық мә н бұ л жерде параллельді тү рде орналасады. Кез келген жағ дайда да пеедагогикалық ә рекет мынағ ан бағ ытталады:

· танымның активизациялық процесіне

· білім алу процесінің жалпылама формасына

· ойлаудың қ андай да бір типінің жә не қ оршағ ан ортағ а, ірекетке деген қ арым қ атынастың қ ұ рылуы

· Жоба ә рекеті арқ ылы білім алу

· Білім алу парадигмасының толың ымен ө згеруі.

Жобалық білім процесінің оқ ушы ү шін тұ лғ алық мә ні бар ә рекет логикасында қ ұ рылуын ұ сынады, сонымен бірге тұ лғ алық дамудың біркелкілігін қ амтитын жобаны ө ң деуге деген комплексті бағ ытты, шынайы ситуациялардағ ы бағ алық білім мен ақ ыл ойды қ олдану вариативтілігін де ұ сынады. Жобалық білім қ атысушылардың жобалық белменділгіне негізделеді.

Жобалық тә рбие (О.С.Газман) тұ лғ аның нормативті моделі тү ріндегі ә леуметтік бағ ытқ а бағ ытталғ ан, мемлекеттік жә не қ оғ амдық қ ажеттіліктердің педагогикалық ө зіндік бағ ытында белгісіз бір ситуациядағ ы тұ лғ аның ә леуметтік жә не индивидуалды жү ріс тұ рысының моделі жобаланады.

Жобалық білім дамытылғ ан жә не мә селелік қ арым қ атынасқ а біркелкі. Алайда мү мкін болатын жобаларғ а интеграциялана отырып, ол қ атысушылардың кө зқ арасын тек ә лем мен қ оршағ ан ә лемге ғ ана емес, сонымен бірге ө з білімінің мазмұ нына бағ ыттауғ ағ ә рі қ арайда қ адамдар жасайды. Білім қ азір адаммен ө мір ә рекетін жобалау сияқ ты қ арастырылады, ал білім беру сферасы осындай жобаларғ а белгілі бір жағ дайлардың қ ұ рылатыны кө рсетілген ә леуметтік ө мірдің аймақ ты ө кілдігі. Г.Л.Ильин

Жобалық ә рекет мә ні оқ ушығ а ө ткен тә жірибені ғ ана емес, оның ө зіндік тұ лғ алық жә не жалпы мә дени ө суін қ амтамасыз ететін тә жірибесінің кең еюі қ амтамасыз ету. Мұ ғ алімнің оқ ушы ә рекетін оның тұ лғ алық білім беру нә тижесін аналогиялармен салыстыра отырып қ амтуы маң ызды. ө зінің арнайы білім беру ситуацияларында ө мір сү ре отырып, оқ ушы ө зінің ішкі ә лемін, ақ ыл ой қ абілеті мен мү мкіндіктерін дамыта отырып, ө мірі мен ә рекеттің мә дени ү лгілерін дамытады.

Жобалық білімнің терминологиялық сө здігі екі негізгі кезең ді біріктіреді: жоба жә не ө німділік. Кө п жылдық тә жірибе жобалық ә рекеттің кө п жағ дайда ө німді болып табылатынын кө рсетті: тү рлі тұ рғ ындар категориясын мең геруде, педагогикалық ә рекет пен білім беру кең істігінде орналасқ ан адамдарды қ айта ө ң деу мен зерттеуде, мә дениет аралық ө зара ә рекетте. Осығ ан байланысты жобалық білім ү здіксіз білім берудің формасы секілді тү сіндіріледі. Г.Л.Ильин оны білім берудің приоритетті ә дісі ретінде қ олдану арқ асын да емес, жоба қ ұ румен жү йелендіру қ ұ ралы болғ андық тан ол жобалау болып табылады.

Жобалық білім берудің мақ саты оқ ушыларғ а ө з білімін ө здері ойлап табуына, барлық пә н бойынша білім беру жү йесін ө німін қ ұ руғ а жә не пайда болғ ан мә селелерді ө здігінен шешуге мү мкіндік беру. Осы мақ сатқ а жету формасына пә н бойынша алғ ашқ ы жобалар жатқ ызылады. Бұ л жағ дайда олар пә н бойынша тапсырмалардың индивидуалдық мә нін анық тай алады жә не ө зіндік мақ саттарын қ ойып этаптарды ө зіндік танымдық ә рекетпен жобалап, ө з жұ мыстарына бақ ылау жасай алады. Ө німді білім дамытылып келе жатқ ан білімнен жаң а бір тапсырмалары бойынша ерекшеленеді. Оқ ушының дамуына ғ ана емес, сонымен бірге оқ ушының ө зіндік белсендік ә рекетінен туындайтын білім беру мазмұ нымен айқ ындалады. Оқ ушы ө з білімінің субьектісі, конструкторы, жемісі, ө з білімін қ ұ растырушы, ө з ө зін дамыту этапының жобалаушысы болып табылады. Білім берудегі басты ерекшелік – оқ ушылар мен тұ лғ алық білім беру ө німінің қ ұ рылуы. Интнлнктуалды ашылулар, конструкциялар, ө лең дер, тапсырмалар, гепотезалар, ереже, зерттеулер, шығ армалар білім беру программасын қ ұ ру.

ө німді білім беру – адамды білім мазмұ нынан шеттету қ абілетін қ амту мү мкіндігі. ө німділік білім беру қ орытындысында спецификалық білімнің жемісін оны жобаландыру кө мегімен алынғ анын кө рсетеді. Мұ ның тапсырмасы мұ ғ алім мен оқ ушы ү шін психологиялық педагогикалық кө мегімен орындалатын ң ылыми қ амтамасыз етілулер жатады. Ә леуметтік мә дени жә не білім беру отасын жобалау; қ оршағ ан ортаны тану - ө зара тың ғ ыз байланыста қ атысушылар мен мұ ғ алім қ атынасы, жоба бойынша мамандар мен ғ алымдардың ө з ара тың ыз байланысы.