Дәріс. Жобалау тарихының қалыптасуы мен даму туралы білімдерін қалыптастыру.

Мақ саты: Студенттерде білім беру саласындағ ы жобалау тарихының қ алыптасуы мен дамуы туралы білімдер қ алыптастыру.

Шешуші сө здер: жобалау, жобалау іс-ә рекеті, ө зін-ө зі жобалау, жобалау ә дісі.

Арнайы сұ рақ тар:

1. Педагогикалық жобалаудың тарихи-мә дени даму негізі.

2. Жобалау іс-ә рекетінің ойын педагогикасында дамуы мен қ олдануы.

3. Жобалау - педагогикалық шындық ты инновациялық қ айта ө ң деу амалы ретінде.

1. Педагогикалық жобалаудың тарихи-мә дени даму негізі. Мысалы, тә рбиелеу мен білім беру сияқ ты, педагогикалық салағ а жобалық іс-ә рекетінде қ олданбалы онтологиялық тү сінік болып берілмейді. Алайда адамда жобалау қ абілеті қ оғ амның ең ерте даму сатыларында пайда болды. Ең алғ ашқ ыда жобалау тіршілік іс-ә рекетімен тығ ыз байлныстыболды, жеке дербес іс-ә рекет тү рі болып бө лінбеді. «Ә р ә рекет, инстинкті, импульсивті жү зеге аспайды... ол бағ ытталғ ан, жү зеге оның алғ ашқ ы жобалау негізінде мақ сатқ а бағ ытталып орындалады». (Каген М.С. Философия культуры. СПБ., 1996.-С.240). Тә жірибелік дең гейде ең бек қ ұ ралын жасау нә тижесінде ол аң аулау қ ашасы немесе баспана болама деген кө рініс қ алыптасты. Бірдей дең гейде мақ сатқ а жету тә сілі жобалау.

Философиялық жобалау адамды тіршіліккеоң ай ө згерту механизімдердің бірі деп қ арастырды. Адамдардың тә жірибелік санасында басқ а ө ндірістік қ абылдау ежелгі мифалогиялық санада сонымен қ атар балалардың ойындық санасында бейнесін тапқ ан. Сонымен қ атар, мақ саттық кө рініспен бағ дарлама іс-ә рекетін жасау ә р адамның жас ерекшелігіне қ арамастан жеткізуге болады.

Уақ ыт ө те мақ саттық жобалау мен бағ дарлама олардың орындалуын, санада сақ тау мен мә тінге бекіту, іс-ә рекеттің барлық оның кері байланыспен тү зету мү мкіншілігін қ алыптастырады. Дифференциалдық іс-ә рекет тү рлері арнайы жобалауда оның ә р қ айсысының тү рін қ амтамассыз етуді талап етті.

Қ оғ амдық санасынның даму кезең інде адамдар жобалау қ абілеттерін мақ саттық тү рде жұ мысты дамытуғ а мү мкіншіліктері болды. Жобалау іс-ә рекет ретінде инженерлік-техникалық іс-ә рекет архетектура, қ ұ рылыс ө ң ірінде интенсивті дамыды. Жобалау іс-ә рекетінің логикалық ұ жымы алдын ала ойларды жасауды қ арастырып, олардың жаң а объект тү рлерін қ арастыру мен бө ліктерін моделдеумен тү йінін жасап шығ арды.

Полетехникалық сө здікте жобалауды техникалық қ ұ жаттарды жетілдіру жиынтығ ы деп қ арастырады, оның мазмұ нында техника-эканомика дә йектеме, есептеу, сызбалар, макеттер, схемалар жә не тағ ы басқ а қ ұ рлысқ а қ ажетті қ ұ ралдар елді мекен, кә сіп орын, ғ имарат, объект ө ндіруші қ ұ рлыс жабдық тары жайында мазмұ нында кө рсетіледі. (Полетехнический словарь: 2-е изд.-М., 1980.- С. 412)

Сонымен қ атар жобалау инженерия мен ө ндірістен, ө зіндік спецификалық тілі мен анық талғ ан ойы мен ө ндірістік процедурасының болуы мен ө згеше. Бұ л дегеніміз, жобалаумен ғ ылымды, жобалаумен зерттеуді жақ ындастырады.

Кө рнекті орыс философ Н.Ф. Федоров (1828-1903), ө зінің жобалау жұ мысының іс-ә рекетін тану ә дісін атап ө ткен жә не оны жұ мыс жобалауын тану деп қ арастырғ ан. (Федоров Н.Ф. Сочинения. –М, 1982.-С. 429). Ұ станымғ а сү йенетін болсақ, теориялық білім мен практикалық іс-ә рекеттің бірлігі, философ айтқ ан, адам ө зі қ ұ рғ ан дү ниені тануғ а мү мкншілігі бар, жобалау болжауғ а сә йкес оның қ ажеттілігі қ андай болуын пракикалық реализациямен тексеріледі.

Философиялық дең гейде жобалау рухани- білім іс-ә рекет нә тижесі деп қ арастырылады. Іс-ә рекетте- жоба шешімі тә різді. Адамдар қ андай объектілер арқ ылы жоба жасау мү мкіншілігі бар? Техникалық жобалаудан бө лек, жобалау іс-ә рекетінің қ ажетті бағ ыттауы болып, қ оғ амның қ ұ былыс немесе институт моделдерін қ ұ руы болып табылады. Адамдар жобалауғ а ө здерінің кү рделі ә леументтік тапсырмаларын шешу ү шін келген. Ә леументтік жобалау қ оғ амдық ө мірдің жаң а тү рін жасауғ а бағ ытталғ ан заттық жобалаудан ө згеше.

Ә леументтік жобалау утопияда, ә р тү рлі ғ асырларда кө рнекті ойлар жасалғ ан, олар пеадагогикалық компоненттерде кездеседі. Аристотель, Т. Мор, Т. Компонелла, Р. Оуэн ең бектерінде, біз «адамдардың жаң а тегін» идеал кейпін табамыз. Идеал бұ л жағ дайда жоба мақ сатты болып шығ ады, (адамды, оқ ушыны, адамдардың ө мірінің қ ұ рылымын) мү лтіксіз ойлауы іске асырылады. Адам ө зін-ө зі жобалауғ а мү мкіншілігі бар екенін дә лелдейтін кө птеген мысалдар ө мірде жә не ә дебиеттерде кездеседі. (бұ ғ ан мысал, Н.Г. Чернышевски «Что делать?» романының кейіпкері Рахметова). Бұ ның барлығ ы педагогикалық жобалаудың іс-ә рекеттің ерекше тү рі деп айтуғ а мү мкіншілік береді.

2. Жобалау іс-ә рекетінің ойын педагогикада дамуы мен қ олдануы. Сонымен, жобалау қ оршағ ан орта тіршілік іс-ә рекетінде тү рлі дең гейлерде байқ алады, қ оршағ ан дү ние оны зерттеулер жү ргізіп білуге мақ сатты тү рде белсенді араласты. Білім беру саласы мен тү рлі мамандандырылғ ан белсенді педагогикадағ ы жобалау ә рекетінің даму бұ лағ ы ретінде мә дениет тарихында ұ зақ уақ ытта қ алыптасқ ан. Бұ ғ ан ү ш жү з жыл бұ рын ұ лы чех ойшылы теориялық -педагогиканың негізін қ алаушы Я.А. Коменский, жемісті білім беру ү шін педагогтың зерттеу жү ргізу ә рекеті ынталы болу керек деген ойын білдірген. «Адамдарды ең негізгіге, аспан мен жер жә не тағ ы басқ а қ ажетті заттарды зертеп тануды, ө згелердің тануы мен тү сініктерін есте сақ тағ анша, кітаптардан білім алуды емес, ө здері зерттеп танудғ а ү йрету қ ажет» деп жазғ ан. (Коменский Я.А. Великая дидактика/ Пер. А. Щекинскикого.-М., - С. 138).

Бұ ндай ойлар ақ ырында атақ ты философтар мен пеадгогтардың кө птеген жұ мыстарында даму алды. Соның ішінде, француз философы Ж.Ж. Руссо, «Эмиль, или О воспитании» ә йгілі педагогикалық романының авторы, біздің алғ ашқ ы ұ стаздарымыз ол- біздің қ ол аяғ ымыз, кө зіміз деп айтқ ан. Балалармен қ арым-қ атынасқ а тү скенде тү сінікті сұ рақ тар қ ойып жә не оны шешуге мү мкіншілік беру керек деген кең ес берген. «Сіз айтқ анды емес, ө зі тү сінгенді білсін, ғ ылымды жаттап алмаса да, оны ойдан шығ арсын» (Ж.Ж. Руссо Эмиль, или О воспитании.- М., 1996.- с. 211). «Біз тә жірибеге кездейсоқ сияқ ты ұ шырасуымыз қ ажет, оны тексеруге арналғ ан қ ұ ралдар жасауымыз керек» (Там же.-С. 225). Тә рбиеленушінің ө з бетінше ойды тудыру, мен ө ндіруді қ адағ алау, Руссо білу ынтасының тудыру ү шін ойын ынтасын қ олдану қ ажет деп санағ ан.

Алайда ХХғ асырдың 20-30 жылдары атақ ты ресей ә діснамашы К.П. Ягодов ә ділескерту айтқ ан, ә р бір ғ ылыми практикалық пә ннің тә ртібі, хирург, қ ұ рлыстық ө нер, қ андай да бір қ ұ рлыс материялдарды ө ң деу болсын, жаң а ой айтылғ аны аз: ө мірде практикалық қ олданысқ а кіретіндей, сол бір қ алып тү рін табу қ ажет. Егер ол барлық практикалық тә ртіпке сә йкес болса, онда ол педагогикалық қ атынасқ а ерекше маң ызды болады. (К.П. Ягодовский Исследовательский метод в школьном обусении.- М.: Л., 1929.- С.46)

Бұ ндай қ алыптар біртіндеп қ алыптасты. Ұ лы швейцар педагогы И.Г. Песталойии ең бектерінде оқ ушымен ойлау дең гейінде қ оршағ ан қ ұ былыспен біріккен тә жірибелік жұ мыстар толығ ымен жазылғ ан. Ақ ыл-ой бә рінде іскер сабақ тарда жақ сырақ дамыды, ө йткені сол кезде тү рлі қ ателіктер табылды, деп санағ ан. Ерте кезден шынайлық пен сапалық шешімі педагогикада білім беруге кілті сияқ ты талап ретінде қ арастырады. Педагогикалық ойлар мен практикалық оқ ыту тарихында қ ысқ арғ ан ә ң гіменің дамытушы катехизациялық ә дісіне қ озғ алыс бағ ытын қ адағ алайды Ф. Динтер (1817). Одан- эвристтік (грек.heurisko – табам) жә не эвристік ә діс А. Дистерверг (1835). Соң ғ ы айтулар бойынша, барлық ә дістер жақ сы, егер ө збетіншелікті оятса.

Дистерверг эвристикалық ә дістің ө зіндік ерекшелігін айтады:

· оқ ушылардың ө зіндік іс-ә рекетін ояту;

· оқ ушының ө зінен туғ ан сұ рақ қ а ө з бетінше жауап табуғ а тырысу;

· зерттеу қ ұ былысы;

· ақ иқ атты табу ү шін ө зіндік ойлану, тергеу жү ргізумен қ айта қ арау жолдары арқ ылы табу;

· ұ стаздың ұ сынғ ан пә німен оқ ытуды зерттеу жә не жетілдіру ү шін;

· сұ рақ тарды индуктивті жол арқ ылы жетілдіру. – Изд. Т. Тихомирова, 1913).

Эвристикалық ә дістің негізін қ алаушылардың бірі Г. Армстронг (1898) оны келесіде сипаттағ ан. Эвристика ә дісі оны естуді оқ ушыны зерттеу жағ дайына жә не ғ ылыми фактыны ашуғ а мү мкіншілік береді. Бастаушы бірінші зерттеушілер тобының мү шесі болғ андарына қ уанады. Балалардың барлығ ы ғ ылыми ақ иқ атты ашуғ а бірге жұ мыс істегенде, оларда табиғ и қ ажеттілік пайда болады ө здерінің жұ мыстарын бірге талқ ылайды, пікір аламасады, бір-бірінен кең ес сұ райды... (Цит. По: Ягодовский К.П. Исследовательский метод в школьном обучении.- М., 1929.-С. 64).

Педагогикалық -мамандандырылғ ан даму санасаының шегіндегі жобалау педагогикалық практикадан теориялық салағ а араласып кеткен. ХХ ғ асырдың бірініші жартысында жобалау іс-ә рекеттің ғ ылыми ә дісінің дамуын қ амтамассыз етуге ә леументтік-білім беру саласына тү рлі білм саласы ендіріп, қ олданды. Солардың ішіндегі ә йгілі ғ алымдар Дж. Дьюи, К. Поппер, Г. Саймон, В.Х. Клипатрик жә не тағ ы басқ алары.

Педагогикалық контекстке жобалаудың енуі зерттеушілікпен экспирименталды білім беру формаларының даму кезең імен сә йкес келеді (ХХ ғ асырдың бірінші жартысы). Ә діснамашылардың арасында мектепті зерттеу ә дісі деп санауы жайлы сұ рақ тар талқ ыланды. Бұ л жағ дайда, оқ ушының объектпен қ арам-қ атынасы ү рдісі, оғ ан таныс ө збетінше ө зіне таныс емес жаң а дә лел немесе барлық ақ иқ аттардан ө з бетінше жаң а шешеімге жетуі жайында айтылып отыр.

Педагогикада бұ л кезең білім берудің жә не практикалық білім мінезінің белсенді басы болып келеді. Соның ішінде болашақ қ а бағ ытталғ ан белсенділік жайында айтылады. Педагогтар «тіршілік» білім, тіршіліктің ө зінен алынғ ан, сұ рақ тың кішкентай жауабы шығ ады. Ғ ылыми жү йеге экспирименттік тә жірибе мен тә жірибе туралы тү сінікке талап қ ойсын, мақ саты мен қ ұ ралды таң дауғ а мү мкіндік берсін. Тану саласында экспирименттік тә жірибе мен реконструкцияғ а қ ол жеткізу, рационалдық даму мү мкіншілігіне ие боладыы, ол жобалық бейне болып келеді. (С.Ш. Гассен).

ХХ ғ асырдың бірінші жартысында техналогиямен білім беру жұ мыстарының тү рлі педагогикалық ой жобалаудың ә дісі ретінде таралды. Американ философы жә не педагогы Дж. Дьюи, жобалау ә дісінің негізгізіне кө ң іл аударды, ол балалық шақ ты ө з бетіншелік жә не адамның қ ымбат кезең і деп қ арастырғ ан.

Дж. Дьюи мектепті, баланы ө зімен жастылар мен ү лкен адамдармен бірлесіп жұ мыс істеуге, қ оршағ ан дү ниеде ө мір сү руді ү йрететін, сонымен қ атар білім алатын жер деп қ арастырғ ан. Білім беру оқ ушылардың жеке тә жірибесімен олардың қ ызығ ушылық қ ажеттеліктер негізіне байланысты болу қ ажет. Оқ ытудағ ы негізгі тә сіл қ оршағ ан ө мірді жобалық тү рде зерттеу болып табылады. Тү рлі іс-ә рекеттерді, жеке топта болсын, мұ ғ алім немесе басқ а адамдардың қ олдауымен жү зеге сырылса да, балалар ө з бетінше ойлап, жү зеге асырып, анализдеп жә не бағ а беріп, орындаулары қ ажет (См., Dewey J. Experience and Eduction.-N.Ү., 1938).

Жобалау ә дісінің Дальтон- жоспарын атап айтқ ан жө н (Дальтон-план- схема индивидуального обучения, разработаная Е. Паркхерст в г. Долтон (США) в начале 1920 г.), ең негізгі ерекшелігі оқ у жоспарының қ ұ растырылуы мен жеке ә р оқ ушығ а оқ ыту қ ұ ралдарын қ ұ ру болып табылады.

Бала ың ғ айлы темте қ озғ алып, қ ажеті уақ ытта басқ а адамдармен араласып, мұ ғ алімге сұ рақ тармен жолығ а алатын. Дальтон-жоспарының мақ саты бойынша, білім берудегі жинағ ан білімнің бағ асы балағ а қ ажетсіз екендігі ескеріледі.

Педагогикалық контексте жобалауды іс-ә ркет тү рінде ендірген Дж. Дьюидің ізбасары В.Х. Клипатрик болғ ан, «мақ сатты іс-ә рекетті шын жү ректен жү ргізген, танымал қ оршағ ан орта талабында кө рінген, оқ ушының ерекше тү рі» (Клипатрик В.Х. Метод проектов.- Л., 1925.- С. 42). В.Х. Клипатрик жаң а педагогикалық жү йенің ең негізгі ү ш компонентін атағ ан; табиғ ат пен оқ ушылардың қ ызығ ушылық тарынана шық қ ан, оқ ыту қ ұ ралы; мақ сатты ә рекет; ө мірдің қ айта қ ұ рылуы мен жоғ арғ ы сатығ а кө терілу, тоқ таусыз ретінде оқ ыту. Бұ ндай дең гейде жобалау ә дісі «мақ саттық ә рекет» ұ йым арқ ылы оқ ыту, оқ ушылардың нақ тылы жағ дайына жө н табуғ а мү мкіншілік беретін кезең. Білім берудің мақ саты оқ ушыларды мә селені шешуде, ізденуде, зертеуде ә дістермен қ аруландыру болып табылады.

1920 жылы Клипатрик (См.: Коллингс Е. Опыт работы американской школы по методу проектов. – М., 1926. Основы метода (1925, русски перевод- 1928); Тә рбие ө ркениетті ө згерту шарты бойынша, жобалаудың тө рт тү рін айтуғ а болады;

1. ө ндірушілік;

2. пайдаланушылық, соның ішінде ойын сауық пен байланысты;

3. жобалаудың мә селе мен интелектуалды қ иыншылық тарды шешу;

4. жаттығ у-жобасы.

Білім беру бағ дарламасы, осы ә діс негізінде салынғ ан жобалардың ө мірлік тапсырмалармен шық қ ан топтамалар мен байланысты салынғ ан. Ә р жаң а жобаның орындалуын (баланың ө зімен ойластырылғ ан, топпен, сыныппен, мұ ғ алінің қ атысуынсыз немесе ө з бетінше) бірнеше қ ызық ты, қ кжетті жә не шынайы ө мірмен байланысты тапсырмаларды шешу қ ажет болады. Баланың ө з мү мкіншіліктерін басқ алардығ кү штерімен салыстыруды ү йренулері талап етіледі. Жеміске жету ү шін, оғ ан жаң а білімді тауып жә не соғ ан сү йене, нақ тылы жұ мыс ұ сыну қ ажет болады. Бір ғ ана емес, тұ тас кешенді мә селені шешуге мү мкіншілік беретін, оны орындауғ а тү рлі саланың білімі болуы талап етілсе, сол жобалау идеалды деп санағ ан. Ө мірдегі нақ тылы тапсырмаларды шешу, бір-бірімен қ арым-қ атынас қ ұ рып ө мірді таниды, балалар ө здеріне шынайы ө мірдегідей қ ажетті білімі кешенді тү рде алады. Олар білімді ө з бетінше алып оқ иды.

Алғ ашқ ыда жобалау педагогтар білім беру қ ұ ралы ретінде тар мағ анада қ олданды. Оның кө мегімен білім беру ү рдісінде белсенді оқ ыту қ ұ ралы мен оқ ушы ұ станымының мең геруіне тә жірибе жасалып кө рген. Сол кездегі кө п таралғ ан жобалау тү рі қ алалық мектеп жағ дайында орындалады, ол жерде жобалау мазұ мны мен пә нді оқ умен байланысты болғ ан, алайда аулыдық мектептердегі оқ ушылар қ ызығ ушылық тарына сү йенетін болсақ, жобалау жү йесі табиғ и жолмен шынайы ө мірде енді. Жобалауды ө ндіру тү рі бола алды. Ақ иқ ат жұ мысын басқ а кіші немесе ойынды қ олданылғ ан нақ ты жұ мыс тудырушы. Оғ ан жобалау ә дебиеті, географиялық «саяхаттауды» жатқ ызамыз. Бұ ндай мектептердежұ мыс істеу тә жірибесі балалардың шынайы ө мірде ө здерін оқ ыту бағ дарламасының мақ саты негізінде кө рсетеді. «На путях к новой школе» 1929 жылы кең ес кезің індегі журнал американдық мұ ғ алімдердің жобалау ә дісті тә жірибеде қ олданулары жайында жазылғ ан.

Американдық мектептерде жобалау ә дісі кең тү рде тү сінеді. Жобалау оқ у іс-ә рекетнің ә дісі болып келеді. Ең негізгісі: баларда қ ызығ ушылық пен ә уестікті тудыру, себебі мектептік жұ мыстардың тү рлері тірі жә не ө мірлік жағ дайғ а шоғ ырлануы қ ажет.

Педагогикалық ортада «тү рлі қ оғ амдық ө мірдің ө зара ә рекетінің даму» (С.И. Гассен), «белсенділіктің таралуы» (В.Х. Клипатрик) жобалауғ а қ атысушылар бақ ылауда болады. Жобалау іс-ә рекетін педагогтар ә леументтік білім беру аумағ ының ішіндегі демократиялық қ арым-қ атынас ү шін қ олданғ ан.

Дж. Дьюидің танымал «Демократия ивоспитания»(1916) жұ мысынан кейін, қ оршағ ан ортаның білім берудегі мінездемесін айтады, жобалау мақ сатт тү рде білім берудегі ә леументтік мазмұ нының мә селе мен қ оршағ ан ө мір сұ рақ тарын іздеу негізінің тә сілі ретінде дамыды. Ө мір, кү нделікті динамикада болғ ан уақ ытта, тұ лғ а ә леументтік тә жірибеге сә йкес келетін жаң а дағ дыларды алуды талап етті. С.И. Гассен, «бү кіл мектептік ө мірдің негізгі тү рін тануғ а кіруде екі оң ай қ арым-қ атынас, оймен алмасй, болжаммен шешім, адынғ ы тә жірибедегі сә ттілікпен сә тсіздікке байланысты. Мектеп «кіші қ оршшағ ан ортағ а» ауысу». (Гассен С.И. Педагогические сочнения.- Сарнск. 2001.- с. 404).

Ресейде жобалау білім беру ойың туылғ анда, американдық педагогтардың жетілдіруімен қ атар шық ты. С.Т. Шацки 1905 жылы басшылығ ымен ү лкен емес қ ызметер тобы ұ йымдастырылды, балармен тә жірибелік жұ мыс істеуде, тү рлі жобалау тү рлерін белсенді тү рде қ олданды. Бақ ылаушылық пен экспирименттік негізі жә не қ ажетті білім берудегі тү рінен қ ұ ралады.практикалық (В.А. Герд) тә жірибелік-сынау, (А.П. Пинкевич) табиғ и- ғ ылым, (Б.Е. Райков) зерттеушілік, тә жірибелік-кө рсетуші ә діс, (К.П. Ягодовский) зертханалық ә діс сабағ ы, деген кө птеген анық таулы келеді.

1925 жылы Ресейде кітап аудармасы шық қ ан соң, В.Х. Клипатрик білім беру мен ә леументтік-педагогикалық жобалау педагогикалық іс-ә рекеттің спецификалық қ алпы ретінде ауқ ымды таралды.

1931 жылы ЦКВКПП(б)ның қ ауылысы бойынша, жобалау ә діске тоқ тау қ ойылды, ө йткені ол «оқ ушыларғ а білім берудегі жү йесінде нақ ты оқ у курсында білуге мү мкіншілік бермеді», Ресейде бұ ндай ә діс жарты ғ асыр ө з бетінше қ олданбады. Алайда шетел мектептерінде белсенді жә не табсыты жетілді. АҚ Ш, Ұ лыбритания, Бельгия, Израиль, Финляндия, Германия, Италия, Бразилия, Нидерланд жә не тағ ы басқ а кө птеген елдерде гуманитарлық ойлардың білім берудеге Дж. Дьюи мен жобалау ә дісі ХХ ғ асырда ү лкен танымалдылық қ а ие болды.

Жобалау тү сінігі кең ес уақ ытындағ ы педагогикалық ғ ылымғ а А.С. Макаренко қ олданды, педагогикалық ойлаудың логикалық негізін жасағ ан. Тұ лғ аны тә рбиелеу мақ сатының негізінде жобалау саонымен қ атар тә рбиелеушінің мү мкінішілігімен нақ ты сә йкестілігі жайында айтылады. Г.П. Щедровский 1968 жылы «Педагогика и логика» атты ең бегінде, ө з уақ ытында ә лемді таң ғ алдырмай, 1994 жылы ғ ана тү гелімен басып шығ арды.

ХХ ғ асырдың -70 жылдарында жлбалау компоненті педагогикалық іс-ә рекетінің жү йесі (Н.В. Кузьмина) болып ерекшеленді. Педаготың терминалогиялық аппараты «педагогикалық жобалау», «мұ ғ алім жобалау іс-ә рекеті», «педагогикалық жоба» оысндай тү сініктермен толтырылды. Бұ ндай жағ дайда жобалау объектісі болып мазмұ ны, педагогикалық іс-ә рекетінің ә дісі мен қ алпы болып идеалды қ ұ ралы болып табылды.

Жобалау бұ л педагогикалық шындық ты иновациялық қ айта ө ң деу амалы ретінде. ХХ ғ асырда шетелде мә дениеттің технологиялық тү рінің қ алыптасуы, ғ ылымдарды жобалау іс-ә рекетінің негізгі ә дісі ретінде ерекше қ ұ былысты жү зеге асыруды анализдеуге ынталандырылды. Жобалауды ойлау ә рекетінің ерекше тү рі деп қ арастырды.

Ойлау іс-ә рекетінің ә дістемелік жү йе аумағ ында жобалау тә жірибесінің дамуы қ оғ амның жү йесінде (О.И. Анисимов, Д.Б Генисаретский, В.М. Розин, Г.П. Щедровский, П.Г. Щедровский)жобалауды қ айта ө ң деуінің басқ ару процедурасы ретінде (И.В. Бестужова –Лада, Н.И: Лапин, И.И. Ляхов, Б.В. Сазано, Ж.Т. Тощенко, С.Ф Фролов) білім беру аймағ ында жобалаудың ә дістемесінің болуына ә сер етті (Ю.В. Громыко, В.И. Брозенков, О.Г. Прикот, В. И. Слободчиков, Г.Л. Ильин, Н.А. Масюкова).

Білім беру мен тә рбие беру жү йесінде жобалау іс-ә рекеті негізінен белсенді тү рде 1990 жылдың екінші жартысында стандарты білім беру ойының дамуыен байланысты қ олданылды. Бұ л жағ дайғ а В.П. Беспальктің ең бегімен байланысты. Біртіндеп гуманитарлық философиялық, мә дениеттану, психологиялық білімдері жобалау ә діснамасына жақ ындай тү сті. Білім беру иновациялық мә дениет тү рі ретінде жобалауғ а байланысты трактовкалар шық ты (Н.Г. Алексеев, Ю.В. Громыко, В.А. Никитин, В.В. Рубцов), ролифункционалдық іс-ә рекет ретінде, классикалық емес, дә стү рлі емес мінез (В.Е. Радионов). Жобалау іс-ә рекетінің практикалық мү мкіншілігі білім беруде, информациаляқ -коммуникациялық техналогиялырдың дамуымен байланысты одан кең етек жайды. Жобалау педагогика ү шін спецификалық «болашақ қ ұ рушы» тә сілі бола бастады.

Педагогиклық бірлестіктен жобалау ә дісінен жобалау білім беруге ауысты (жобалау кө мегімен білім беру арқ ылы, жобалауды оқ ыту) (См., например, учебники англиского автора начала 1990 г.), (жобалау мә селені оқ ыту ойы арқ ылы салынуы), жобалық тә рбиелеу (О. Газман) жә не жобалық білім беру (Г. Ильин) жобалау саласында білім беру саласының қ асиеттерін иемденіп жү р.

Қ оғ ам дамуына байланысты жобалау білім беру саласында ү лкен орын алды. Бірлік қ ұ ралынантұ тас білім беру идеологиясына дейін ауқ ымдана тү седі. Білім мен ғ ылым ү рдісінің ө згеруінің тең есуі, ағ арту дә уірінде қ алыптастыру. Бү гінгі таң да білімдік жү йе ішінде жаң а ғ ылыми білімді алу мү мкіншіліг, бұ л жаң а ә леументтік дең гейде білім саласында жаң а білімді ө ндіру. Бұ л зерттеушілік, экспирименталды-тә жірибе, табиғ и жобалаудың оқ ыту тә сілінің жаппай кең таралғ анын талап етеді.

Ә йгілі орыс ә діснамашы Ю.В. Громыко, білім беру парадигмасының талаптарының ауысуында қ азіргі уақ ытта жобалау-бағ дарламасының ғ ылыми типі болып қ алыптасады.Қ азіргі білім беру ерекшелігіне кө з салсақ, жаппай жобалау іс-ә рекетін мең геруі анық кө рінеді. Егер ө мірдегі ә р кезең дегі адамғ а қ ажетті мотивация мінезімен білім ү здіксіз ө мір принціптеріне бейімделеді.

Мұ ғ алімдер, оқ ытушылар ғ ылыми дамуының дамуын қ адағ алып ү лгеру ү шін, оқ у пә нінің немесе кә сіптік кө рсетілген ауқ ымды ақ параттармен қ атынасып отырады.

Ғ ылыми ақ параттың тез ескіруі білім беру ү рдісі мен білім жү йесінің ішінде жаң а білім іздеудің бастауын табуды талап етеді. Бұ ндай бастау жобалау болуы мү мкін.

Жобалаудың білім беру мү мкіншілігі қ ызығ ушылық экрандық атау алғ ан, жаң а мә дениеттің қ алыптасуы кезінде жү зеге асады. Ол уақ ыттың ағ ынғ а негізделген экрандық бейне, кейіпкердің іс-ә рекеті мен сө йлеуін, оң ай ө зіне араластырады, анимациялық тү рлерін, жазбаша мә тінмен тағ ы басқ аларды ө зіне оң ай алмастырады. Экрандық мә дениеттің негізгі белгісінің бірі, кітаптан сапалы ерекшеленеді, секунд сайын диалогтық мінездің ө згеруі мен ә ріптесіне экрандық мә тінің қ арым-қ аынаста болып келеді. Экрандық мә дениет бізді жеке мә дениетпен тү рлі коммуникациялық байланыс қ ұ ру кө мегемен ақ парат қ олданушының жолымен ұ штасуы арқ ылы, ә р қ айсысына барлығ ы мен жә не барлығ ының ә р қ ақ айсымен араласуына мү мкіншілік береді. «Білім беру» мен кейіптің, бейне мен бейнелеу тү сініктерінің арасында байланыс қ ойылады. Қ оршағ ан дү ниені экрандық ақ параттың ұ сынушының негізінде ө збетінше білім берудің қ ұ рылуы деп тү сіндіріледі. Негізінен кейіп, елестету жобалаудың орталық тү сінігі болып келеді.

«Білімділік» ақ параттың порадигмаларының білім беруге кө шу білім берудің мазмұ нының» толысуына тә жіоибелік сұ рақ ты оятады. Енді неге оқ ыту қ ажет, деген тү сініксіз болып келеді. Білім, білік, дағ ды кө лемін таң дау мә селелері адамнан ө мір жә не кә сіп талап ететін мә селелермен міндеттерді бө лу шешіміне айналады.

Егер білім беру жү йесі ғ асырлар бойы мұ ғ алімге, оқ ытушығ а, ғ алымдарғ а байытылса, бү гінде білім беру жү йесі білім дең гейіне қ атыссыз ақ паратын мең геруші кез келген тұ лғ а болады. Білім беру дең гейіндегі оқ ушылар ө з бетінше анық тау ситуациясында ақ параттың қ озғ алыс траекториясы, білім беру мазмұ нын ө з бетінше қ ұ ру, оқ у қ ұ ралын ө з бетінше жобалауы, білім беру жобалау арасында басқ аларғ а қ ажетті болуы мү мкін.

Инновациялық мектептер қ атарында жобалау балар мен ү лкендермен іс-ә рекеттің негізгі тү рі ретінде бекер белсенді дамыды.

Ақ параттың қ оғ амды білім беру кө пшілік танығ ан дайын білімді мең геру қ ұ ралы болып ө суі мү мкін, ол тұ лғ а мен оны қ оршағ ан адамдармен ақ парат алмасу тә сілі бола бастайды. Бү кіл ө мір бойы болатын алмасу ғ ана емес, сонымен қ атар генетарлық ақ паратты да мең геру болып табылады Педагогикалық жобалауғ а незар аудару- қ азіргі білім берудің тек бейнесі ғ ана емес. Ол тарихи объективті қ ажеттіліктің педагогикалық іс-ә рекеттің жобалау бейнелеуінің, ойлануы, іс-ә рекет тә сілінде дамуы.

Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар:

1. Жобалау іс-ә рекеттің ұ йымдасытырылуы логикасы немен аяқ талады?

2. Сіз қ алай ойлайсыз, неге жобалау ә дісі ХХ ғ асырдың бірінші жартысында таралды?

3. Жобалау іс-ә рекеті бірліктік қ ұ ралдан тұ тас білім беру идеалогиясына дейін дамуы неге байланысты?