Сананы қалыптастыру әдістері: этикалық әңгіме, пікірталас, үлгі, өнеге.

Сананы қ алыптастыру ә дістері. Бала тә рбиелеу оның дү ниеге келген сә тінен басталады. Бірақ ә леуметтік тә жірибені саналы тү рде мең геру кешірек қ алыптасады. Дұ рыс ұ йымдастырылғ ан тә рбие тә рбиеленушінің тә рбие барысында қ алыптасуғ а тиіс мінез-қ ұ лық ережелерін игеруіне ық пал етеді. Бала белгілі бір қ асиеттің мә нін тү сінбейінше, оны баланың бойында тә рбиелеу мү мкін емес. Жеке тұ лғ аның қ асиеттерінің мә нін тү сіне келе баланың жас ерекшеліктеріне қ арай ө зіндік кө зқ арастары, тү сініктері, сенімдері, мұ рат-мақ саттары қ алыптасады. Бұ л міндеттерді шешу ү шін «Жеке тұ лғ аның санасын қ алыптастыру ә дістері» деген ә дістер қ олданылады.

Жеке адамның санасын қ алыптастыру ә дістері.

Жеке адамның санасын қ алыптастыру ә дістері (ұ ғ ым, байымдау - пікірін айту, бағ а беру, сендіру):

• этикалық ә ң гіме; • ә ң гімелесу; • пікірталас; • лекциялар; • ө неге; • кө ндіру (суггестия).

Сананы қ алыптастыру ә дістерінің синонимі - сендіру ә дісі арқ ылы тә рбиеші оқ ушығ а адам мінезіне қ ойылатын талаптар, ең бектің, басқ а адамдармен қ арым-қ атынастың маң ызы туралы айтып, оның дұ рыстығ ына баланың кө зін жеткізуге ұ мтылады. Баланы жақ сы сө з бен іске сендіру ү шін мұ ғ алім тілді қ олданады. Беделді, мә дениетті, тә жірибелі мұ ғ алімдердің сө зі оқ ушығ а ө тімді болады.

• Этикалық ә ң гіме - этикалық, эстетикалық мә селелерді оқ ушығ а талдату. Мұ ғ алім оқ ушылармен ә ң гімелескенде, олардың ойын тың дап, онымен санасады, ынтымақ таса жұ мыс істеп, адамның мінез-қ ұ лқ ына, жү ріс-тұ рысына қ ойылатын талаптарды бұ зғ ан оқ ушылардың іс-қ ылық тарын талдайды. Ә ң гімені бастауғ а себепші болатын балалардың теріс қ ылық тары.

• Пікірталас. Пікір білдіру, бағ а беру оқ ушының дү ниеге сенімін арттырып, ондағ ы қ ателіктер мен кейбір адамдардың жалғ ан кө зқ арастарымен кү ресуге ү йретеді.

Пікірталас оқ ушылардан ақ ыл-ой қ ызметін, сезім белсенділігін талап етеді. Мұ ғ алім пікірталасты ө ткізбес бұ рын оның тақ ырыбын, сұ рақ тарын тұ жырымдап, жү ргізушіні белгілеп, қ олданылатын ә дебиеттерді ұ сынып, оқ ушыларды пікірталас ережелерімен таныстырады.

• Тү сіндіру. Бір топқ а, жеке оқ ушыларғ а жаң а ережелер басқ а адамды қ ұ рметтеу, ө зін басқ а кісінің орнына қ ою, т.б. тү сіндіріледі. Партаны сызу, дө рекілік жасау теріс қ ылық екенін тү сіндіре берудің қ ажеті болмағ андың тан басқ а ә діс қ олдану керек. Мұ ғ алім адамшылық қ асиет туралы баланың пікірін сұ рап, оқ ушыны жақ сы сапалардың қ ажеттігіне сендіріп, баланы теріс қ ылығ ы ү шін ұ ялтып, тү зелуге бағ ыттайды.

• Ө неге. Мұ ғ алім оқ ушыларғ а ә дебиеттегі жә не ө мірдегі тү рлі кейіпкерлерді ү лгі еткенде оқ ушы ө зінің ішкі жан-дү ниесіне ү ң гіле бастайды. Бала басқ а адамғ а еліктегіш. Бастауыш сынып оқ ушылары барлық адамдарғ а еліктейді. Жеткіншектер ө здері таң дағ ан адамдарына еліктейді.

Балалар ә деби жә не тарихи кейіпкерлерге, қ ұ рбыларына, ересектерге, ата-аналарына, мұ ғ алімдерге, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының, ө нердің жас ұ рпақ қ а ү лгі ететін адамдарына еліктейді.

Оғ амдық мінез – қ ұ лық ты қ алыптастыру жә не оқ ушылардың іс – ә ректін ұ йымдастыру ә дістері: ү йрету, жаттығ у, тапсырма беру, ойын.

Қ оғ амдың мінез-қ ұ лық ты қ алыптастыру жә не оқ ушылардың іс-ә рекетін ұ йымдастыру. Іс-ә рекет - адамдардың қ оршағ ан ортағ а белсене қ атысуының негізгі нысаны, ішкі жан дү ниесінің кө рсеткіші, дамуының, ө здігінен жетілуінің шешуші белгісі. Адамның іс-ә рекетінің дамуына қ арым-қ атынас ерекше ә сер ететіндіктен, іс-ә рекеттен тыс тә рбиенің болуы мү мкін емес. Бала іс-ә рекетіне қ ойылатын педагогикалық -психологиялық талаптар:

-іс-ә рекеттің мақ сатының анық тығ ы, оның жеке адамғ а, қ оғ амғ а, ұ жымғ а пайдалылығ ы, оқ ушының ынта ық ыласын, қ абілеттілігі мен іскерлігін ескеру; оқ ушылардың ортақ істі сезімталдық пен орындауына қ олайлы жағ дай жасау.

- баланың мү ддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның кө ң ілінен шығ атын, шамасы жететін қ оғ амдың жұ мысқ а, ең бекке қ атыстыру ө здігінен ә рекет ету тә жірибесін кең ейтеді.- іс-ә рекетті дұ рыс ұ йымдастыру балалардың белсенділігіне байланысты. Жұ мысты жоспарлау, жеке тапсырмаларды бө лу, оның нә тижесін тексеру, т.б. міндеттерді балалар шешіп отыруы керек. Бала талабы мен қ абілетін ең бекте кө рсеткенде дамиды.- тә рбиешінің басшылығ ы, жұ мыс барысында кең ес беру, балалардың ынтасын арттыру. Жұ мыстың мазмұ ны мен тү рлерін, ә дістерін жандандыратын материалдың жә не моральдың жағ дайды сақ тау.оқ ушылар ұ жымының қ оғ амдың пікірі арқ ылы іс-ә рекет-тің нә тижесін қ орытындылау.

Оқ ушылардың ө мірінде педагогтің талап қ оюы шешуші рө л атқ арады. Нақ тылы педагогикалық жағ дайғ а байланысты талаптың, тү рі, мазмұ ны іріктеледі. Тә рбиеші мен тә рбиленушінің ө зара ә ң гімесі мен байсалды, сенімді қ арым-қ атынас педагогикалық талаптың нә тижелі болуына ық пал жасайды. Тұ тас педагогикалық процесте тә рбиеленушіге педагогикалық талап қ ою мен дұ рыс іс-ә рекет істеуге мә жбү р ету қ атар жү реді.

Жаттығ у ә дісі - мінез-қ ұ лық тың нормалары мен ережелеріне сай тә рбиешінің ә р тү рлі іс-ә рекетті ұ йымдастыруы. Тә рбиеленушілердің орындайтын жаттығ улары - тә рбиешінің талаптарын орындап, адам игілігіне ең бек ету, басқ аларғ а қ амқ орлық жасап, қ уанышқ а бө ленуі. Ойын - бала ә рекетін дамытудың негізгі қ ұ ралы. Ойын баланың мінез-қ ұ лқ ын қ алыптастырып, ой-ө рісін ө сіріп, ортағ а бейімдеп, ө зін еркін сезуге ү йретеді. Ойын - балалардың бір-біріне деген қ айырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерін тә рбиелейді. Балаларды қ оршағ ан ортамен таныстыру, тілін дамыту, табиғ атпен таныстыру, бейнелеу ө нері пә ндері оларда табиғ атқ а деген сү йіспеншілік, ү лкендердің ең бегіне қ ызығ у мен сыйластық сияқ ты адамгершілік сипатын қ алыптастырады.