Зін өзі тәрбиелеудің және қайта тәрбиелеудің тәрбие процесіндегі рөлі.

Ө зін-ө зі тә рбиелеу жә не қ айта тә рбиелеу. Қ алыптасып келе жатқ ан оқ ушы тұ лғ асы тә рбие субъектісіне айналады. Ол педагогикалық талаптарды орынды белсенді қ абылдайды жә не ө зінік сапалық қ асиеттерін ө зі жетілдіруге тырысады. Ө зініқ тұ лғ алық сапарларын ө зі жетілдіру жә не кемшіліктерін жою мақ сатындағ ы оқ ушының іс-ә рекеті ө зін-ө зі тә рбиелеу деп аталады. Бұ л ө згерістер қ оршағ ан ортамен шын ө зара қ атынас барысында жү реді. Ө зін-ө зі тә рбиелеу оқ ушы тұ лғ асын жан-жақ ты тә рбиелеу мен дамытуғ а ық пал етеді. Мысалы, оқ ушы дамуы мен қ алыптасуына байланысты ө зінің тә ртібі жә не мінез-қ ұ лқ ындағ ы кемшіліктерімен іс-ә рекетіндегі сә тсіздіктеріне сын кө збен қ арап, оларды болдырмаудың тиімді жолдарын іздестіреді. Тұ лғ аның сапалық қ асиеттерінің қ алыптасуының шын дең гейін есепке алмай жалпылама жү ргізілген тә рбие жұ мысының салалары тә рбие міндеттерін шешуде кемшіліктер жібереді. Ө зін-ө зі тә рбиелеу осы кемшіліктердін. орынын толтырады. Педагогикалық талаптарды мойындауғ а мә жбү р болғ ан оқ ушы тек сырт кө зге ғ ана тә ртібін жө ндеген тү р білдіреді де, ө зінін, теріс қ асиеттерін жасыра тү седі. Оқ ушылардың, ө зін-ө зі тә рбиелеуін басқ аруда олардың жас ерекшеліктерін есепке алу керек. Ө зін-ө зі тә рбиелеу нышандары тіпті кіші мектеп жасындағ ы оқ ушылар бойынан байқ алады. Ө зін-ө зі тә рбиелеудін, тұ лғ ағ а бағ ытталғ ан ережелері болуы керек. Ә рине, ө зін-ө зі тә рбиелеудін ө зіндік ережелерінің болуы тұ лғ аның рухани жан дү ниесінің дең геймен анық талады. Біз тек дарынды педагог Қ. Д. Ушинскийдің ө зін-ө зі тә рбиелеу ережесімен танысайық.1. Асқ ан сабырлық, ең болмағ анда сырт кө зге.2. Сө зде жә не қ ылық тардағ ы турашылық.3. Ә рекетті жан-жақ ты ойластыру.4. Батылдылык.5. Ө зі жө нінде қ ажетсіз бір сө з айтпау.6. Санасыз уақ ыт ө ткізбеу, ретсіз емес кө ң іліндегі іспен айналысу.7. Ә уескойлык, кұ марлық қ а емес қ ажеттікке немесе сү йсініске шығ ындану.8. Ә р кеште ө з қ ылық тары жө нінде ө зіне есеп беру. 9. Болғ анды, бү гінгі, болатынды айтып еш мақ танбау.Бұ л ережелердің ар жолына тү рлі мағ ына беріп байыта беруге болады.

Ө зін-ө зі тә рбиелеудің міндеттемесі оқ ушыны ө з тұ лғ алық сапаларын ө зі талдауын мә жбү р етеді. Бұ ғ ан итермелейтін ағ а ұ рпақ тың ө негелі ө мірі, іс-ә рекеті, қ арым-қ атынасы болады. Мұ ғ алім оқ ушығ а ө зінің орынды немесе орынсыз сапалары мен кемшіліктерін тү сінуге кө мектесуі міндетті, яғ ни ө зінің кім екенін ө зі ұ ғ ынуғ а кө мек беруі қ ажет.

Қ айта тә рбиелеу — бұ л тә рбиелік ыкпалдар жү йесі, онын барысында қ ұ лық тық даму мен жү ріс-тұ рысындағ ы ауыткулар тү зетіледі жә не қ оғ амның моральдық талаптарына сай тұ лғ а сапалары қ алыптасады.Қ айта торбиелеу тұ лғ аның сапасының, мотивтері мен қ а-жеттіктерінін, сезімдері мен еркінің, тү йсіктерінің, іс-ә рекеті мен мінез-қ ү лкының ә леуметтік-психологиялық жә не психологиялық -педагогикалық ө згеру процесі болып табылады.Қ айта тә рбилеу — бұ л қ иын балалардың орынды сапаларын қ алпына келтіру.Қ айта тә рбиелеу—бұ л педагогикалық тұ рғ ыда қ араусыз қ алғ ан балалардын жү ріс-тұ рысындағ ы кемшіліктердің орнын ең бектегі, спорттағ ы жә не басқ а іс-ә рекеттегі нә тижелермен толтыру. Жеткіншектер мен жасө спірімдердің педагогикалық осер-лерге қ атынасы, тә ртіппенмінез-кұ лық ережелеріменжү йелерін қ айта қ ұ ру жә не қ алыптастыру бірқ атар ішкі, психологнялық факторларғ а тә уелді болады. Оларғ а: тә ртіп пен мінез-қ ұ лық принцицтерін, жү ріс-тұ рыс ережелерін, моральдық қ ұ қ ық жә не борыштарын тү сінуі, тұ лғ алық адамгершілікті санасы, іс-ә рекетке қ атысы, тұ лғ а бағ ытталығ ы, психологиялық кү йі, еріктік-сезімталдық кө ніл-кү йі, жоғ арғ ы нерв жү йесінің типі т. с. с.