Табиғат зоналары және оның түрлері

Табиғ ат зоналары - Табиғ ат зоналарын ең негізгі сыртқ ы факторлар қ алыптастырады. Олар кө п жағ дайда кү н жылуының таралуына (яғ ни географиялық ендікке) тә уелді. Тағ ы бір фактор - аумақ тың ылғ алдылығ ының ә ртү рлілігі. Жылу мен ылғ алдың арақ атынасы нә тижесінде ә р тү рлі табиғ и зоналар пайда болады. Мә селен, аумақ қ а кү н жылуы кө п тү ссе, оның біраз ылғ алдылығ ы жеткіліксіз болса, онда шө лді аймақ тар пайда болады. Ә рбір зона ө зіне тә н климатымен, топырағ ымен, ө сімдік жә не жануарлар дү ниесімен ерекшеленеді. Кейде бір зонаның ішінде басқ а зоналарғ а ұ қ сас жеке ү лескілер де кездеседі.Қ азақ станның жазық бө лігінде солтү стіктен оң тү стікке қ арай бірте-бірте орманды дала, дала, шө лейт жә не шө л зоналары ауысып отырады. Сонымен бірге бұ л зоналарда топырақ жә не ө сімдік жамылғ ысы батыстан шығ ысқ а қ арай да ө згереді. Оның себебі осы бағ ытта климаттың континенттігі артады. Республиканың биік таулы аудандарында зоналар биіктікке байланысты (зоналар немесе биіктік белдеулер) ауысып отырады. Орманды дала зонасыДала зонасыШө лейт зонасыШө л зонасы

2. География пә ніне арналғ ан бағ дарламалардың ә дістемелік жабдық талуы Жаң а оқ у бағ дарламаларын ә зірлеуге негіздеме болғ ан проблемалар: 1) жү йелік іс-ә рекеттік тә сілді жү зеге асыру арқ ылы практикағ а бағ дарланғ ан іс-ә рекетті кү шейту; 2) білім алушылардың функционалдық сауаттылығ ын дамыту; 3) білім беру дең гейлері бойынша оқ у материалдарын қ айта бө лу жә не пә наралық кіріктіруді кү шейту жолымен пә н мазмұ нын жү йелеу; 4) жалпы орта білім мазмұ нын бейіндік бағ ытын жә не саралауды кү шейту; 5) қ азақ стандық компонентті кү шейту; 6) тә рбие ә леуетін кү шейту; 7) практикалық, жобалық зерттеу жұ мыстарын жә не эксперименттік тапсырмалардың кө лемін кө бейту; 8) бағ дарламағ а заманның талабына сай ә лемдік жаң алық тары мен Қ азақ стан қ оғ амының ә леуметтік-экономикалық дамуы туралы материалдарын енгізу

3. Дү ние жү зі су ресурстарының географиясы Гидросфера жә не дү ниежү зілік су ресурстары.Гидросфера жә не оның қ ұ рамдас бө ліктеріГидросфера — Жер су қ абығ ы, ол ғ аламшардағ ы химиялық қ осылысқ а тү спеген аймақ тардың барлығ ын (сұ йық, қ атты жә не бу тү ріндегі) қ амтиды. Гидросфераны a қ ұ рамдас бө ліктерін зерттейтін ғ ылымды гидрология деп атайды. Гидрология зерттеу объектісіне қ арай екі салағ а: Дү ниежү зілік мұ хит пен онын бө ліктерін зерттейтін мұ хиттану жә не қ ұ рлық тағ ы суларды зерттейтін қ ұ рлық гидрологиясына жіктеледі.

Гидросфераның жалпы кө лемі, шамамен, 1, 5 млрд км3. Бұ л орасан мол су массасының тек 2, 5%-ы ғ ана тұ щы су, қ алғ ан бө лігін Дү ниежү зілік мұ хит пен қ ұ рлық тағ ы ащы сулар қ ұ райды. Тұ щы сулардың басым бө лігі мұ здық тарда шоғ ырланғ ан. Гидросфераның қ ұ рамдас бө ліктері мен олардағ ы су 3-кестеде кө рсетілген.Судың қ асиеттері. Су — Жер шарындағ ы ең кө п таралғ ан айрық ша зат, химиялық қ ұ рамы жө нінен сутек оксиді (Н2О) болып табылады. Оның ө зіне тә н қ асиеттері бар, бұ л қ асиеттерінің географиялық қ абық қ а жү ретін процестерінің маң ызы зор.Дегенмен соң ғ ы жылдардағ ы зерттеулер су айналымының тө мендігін дә лелдеп отыр. Ө йткені, атмосфераның жоғ ары қ абатына кү н сә улесінің ә серінен оттек пен сутек иондарына ыдырап, ғ арышқ а ө тіп кетеді. Ал жанартау атқ ылаулары барысында жердін ішкі келетін су (шамамен, жылына 130 млн т) гидросфераны толық тырып, осы сулар есебінен гидросфераның кө лемі ұ лғ айып келеді деген болжам бар, ө йткені мантиядағ ы су мө лшері 20 млрд км3 (гидросфера кө лемінен 151 артық) деп шамалануда.

Судың барлық табиғ ат қ ұ рамбө ліктерін қ амтитын айналымы миллиондағ ан жылдар бойы тоқ таусыз жү руде. Жыл ішінде гидросфераның мардымсыз бө лігі ғ ана айналымғ а тү седі (4-кесте).

4. Географиядан орта мектеп бағ дарламасының ә дістемелік жабдық талуы Географияны оқ ыту ә дістемесі гылымы дегеніміз – мектепте ө тілетін пә нді оқ ыту жә не тә рбиелеу процесі жайлы ғ ылым. Ә дістеме – оқ у пә нінің мазмұ нын, оқ ыту, тә биелеу формасын, ә дісін, оқ у жұ мысына қ ажетті қ ұ рал – жабдық тарды анық тайды, қ арастырады. Яғ ни, географияны неліктен оқ иды, қ алай оқ иды деген сұ рақ тарғ а жауап береді.Ә дістеме педагогикалық ғ ылым болғ андық тан жалпы білім беру мен тә рбиелеудің мақ сатына, міндетіне сай қ ұ рылады. Географияны оқ ыту ә дістемесінің негізгі пә ні физикалық, экономикалық географияғ а жақ ын пә ндер-геология, экономика, демография жә не т. б. ғ ылымдар қ атары жатады. Географияны оқ ытудың мынандай заң дылық тары бар. Ол нақ ты обьектілерді, карта жә не картографиялық білімдерді қ олданады. Сабақ ты ө ту барысында сарамандық жұ мыстарды, кө рнекілік ә дістерін пайдаланады. Теориялық білімді дұ рыс оқ ыту ү шін жақ сы жабдық талғ ан география кабинеті қ ажет. Себебі география пә ні мектепте жастарғ а ө ндірістің ғ ылыми – техникалық жә не экономикалық негіздері жө нінде осы заманғ а сай терең білім береді. Теориялық біліммен практикалық білім дағ дыларын ө зара байланыстырып, оқ ушыларғ а физикалық, экономикалық, экологиялық тә рбие береді.Педагогикамен байланыстылығ ы - ә р сабақ та тақ ырыптың тә рбиелік жағ ына кө ң іл аударып, тә рбиенің тү рлерін пайдалануғ а кө мектеседі. Психологиямен байланыстылығ ы – ол оқ ушылардың жас ерекшелігіне қ арай ә р турлі тү сіндіру, тү рлі ә дістер қ олдану мінез – қ ұ лақ тарын білуге кө мектеседі т. б. байланыстарды келтіруге болады. Географияны оқ ыту ә дістемесінің міндеттері ү ш бө лімнен тұ рады.1. Білім беру міндеті.2. Тә рбиелеу міндеті.3. Оқ ушылардың даму қ абілетін қ алыптастыру.1. Оқ ушыларғ а негізгі физикалық жә не экономикалық географиядан, картографиядан, геологиядан, басқ а да географиялық ғ ылымдардан нақ ты білім беру.2. Оқ ушыларғ а экономикалық, экологиялық білім беру.3. Оқ ушыларды географиялық мә дениетпен қ аруландыру, картаны қ олданумен, анық таманы пайдаланумен, ө з бетімен оқ умен таныстыру. 2. Тә рбиелеу міндеті: 1 Оқ ушыларғ а экологиялық тә рбие беру.2. Эстетикалық тә рбие беру.3. Ең бекке тә рбиелеу.4. Оқ ушылардың даму қ абілетін қ алыптастыру.1. Оқ ушыларды географиялық білімдер арқ ылы проблемалық жағ дайларғ а қ ызық тыру.2 Оқ ушыларды ұ қ ыптылық қ а, ойлауғ а, есте сақ тауғ а, бақ ылай білуге ү йрету.3.Оқ ушыларды картамен жұ мыс істеп, ө здері қ орытынды жасай білуге ү йрету. Географияның курстары 1. 5-ші сынып – Жаратылыстану - кіріктірілген курс.2 6-шы сынып - Физикалық география - бастауыш курс.3 7-ші сынып - Материктер мен мұ хиттар географиясы.4 8 – 9-шы сыныптар – Қ азақ стан географиясы тұ тас курсы - Қ азақ станның физикалық, экономикалық жэне ә леуметтік географиясы.5. 10-шы сынып - Дү ние жү зінің экономикалық жә не ә леуметтік географиясы.

5. Тұ ран жазығ ына физикалық -географиялық сипаттама Тұ ран жазығ ы – Орталық Азиядағ ы кең жазық аумақ.Қ азақ станғ а қ арасты солтү стік жә не орталық бө ліктері шө л, шө лейт жә не дала белдемдерін алып жатыр. Батысында Каспий тең ізімен, шығ ысында Сарыарқ аның батыс бө лігімен, солтү стігінде Торғ ай ү стірті, оң тү стік-шығ ысында Тянь-Шань сілемдерімен, оң тү стігінде Қ ызылқ ұ м шө лімен шектеседі. Бұ л аралық та Қ азақ станның барлық шө лдері жатыр. Ойпаттың басым бө лігі Тұ ран тақ тасына сә йкес келеді. Ө сімдік жамылғ ысын негізінен жусанды-эфемерлі ө сімдіктер қ ұ райды.Ірі ө зен-кө л жағ алауларында бұ та аралас шілікті-талды тоғ ай қ алыптасқ ан. Соң ғ ы 20 жыл ішінде Арал тенізі дең гейінің тартылуы Тұ ран ойпаты табиғ атының қ уаң шө лдік сипатын кү шейте тү суде. Ойпаттың ұ лан-байтақ аумағ ыннда бірнеше жер асты суының мол қ оры анық талды.Физика-география аудандастыру тұ рғ ысынан ойпат шартты тү рде 11 ө ң ірге бө лінген. Олар: Солтү стік Торғ ай; Оң тү стік Торғ ай; Маң ғ ыстау; Ү стірт; Солтү стік Арал маң ы; Тө мен Сырдария; Ортаң ғ ы Сырдария; Солтү стік Қ ызылқ ұ м; Бетпақ дала; Мойынқ ұ м; Балқ аш маң ы – Алакө л.

№25

1. Гималай тауларына физикалық -географиялық сипаттама Гималай («қ арлардың мекені»,) — жер бетіндегі ең биік тау жотасы.Тибет таулары мен Ү нді-Ганг жазығ ы аралығ ында орналасқ ан. Ү ндістан, Непал, Қ ытай, Пә кістан, Бутанелдері территориясында орналасқ ан. Бұ л елдердін шекарасы шартты тү рде осы тау жү йесінің ың ғ айына қ арай бө лінген. Гималайда ең биік шың дар жинақ талғ ан. Олардың орташа биіктігі шамамен 7000 метр, ұ зындығ ы – 2400 шақ ырым, ал ені – 320-400 шақ ырым. Жер бетіндегі ең биік шың Джомолунгма (Эверест) (тең із дең гейінен 8848 метр биік)) осында орналасқ ан. Гималайда биіктігі 8000 метрден асатын шың бар. Гималай жотасы осыдан 70 миллион жыл бұ рын Ү нді-Австрия жә не Еуразия қ ұ рлық тарының соқ тығ ысуы кезінде пайда болғ ан. 1953 ы 29 мамыр кү ні Эдмунд Хиллари мен Тенцинг Норгей Эверест шың ын алғ аш рет.

2. География сабағ ында Блум таксиономиясын қ олданып сабақ беру ү лгісі География сабағ ында Блум таксиономиясын қ олданып сабақ беру ү лгісіЖалпы мақ саты

Сын тұ рғ ысынан ойлау дағ дыларын қ алыптастыру; Блум таксономиясы сын тұ рғ ысынан ойлауды қ арастыруғ а болатын ойлау дағ дыларының кең інен қ олданылатын иерархиялық моделі екенін тү сіндіру жә не қ олдануғ а дағ дыларын қ алыптастыруКү тілетін нә тиже Пә н мұ ғ алімдері оқ ыту мен оқ удағ ы жаң а ә діс-тә сілдер, оларды оқ у мен тә рбие жұ мыстарында қ алай қ олдануғ а болатындығ ы жайлы, ол ә діс-тә сілдердің тиімділігі туралы тү сінік алады.Мұ ғ алімдер тапсырмалар орындау барысында Блум таксономиясының сатыларын игереді; Коучинг сессияның ө ту барысы Коучинг сессияның ө тілу кезең дері Уақ ыты Коучтың іс-ә рекеті қ атысушылардың іс-ә рекеті Амандасу 2 мин Коуч коучингтің тақ ырыбы мен мақ сатымен таныстырады. Қ атысушылар бір-бірімен ә р тілде амандасады, мысалы, орысша, ағ ылшын тілінде т.б.Сергіту сә ті. (жақ сы психологиялық ахуал орнату) 5 минут Психологиялық ахуал тудыру: Мақ саты: мұ ғ алімнің ө зіне ө зі бағ а беруін кө теру, жағ ымды қ арым-қ атынасқ а жағ дай тудыру. Тренинг «Менің портретім» Қ атысушылар ө здерінің портреттерін салады, арқ аларына жапсырады жә не шең бер бойы жү реді.Ә ріптестері портретке жақ сы тілектерін, мақ таулы қ ошемет сө здерін жазады.Кейін орындарына жайғ асып, талқ ылайды. Топқ а бө лу 2 мин Конфеттермен топқ а бө лу (тү стеріне қ арай жиналады) Конфеттің тү сіне қ арай бө лінеді Білу 5 мин Сын тұ рғ ысынан ойлаудың қ андай стратегияларын білесіздер? Постер қ ұ ру, қ орғ ау Постер қ ұ рып қ орғ айды. Тақ ырыпты топтық талқ ылауғ а салу.ассоциация қ ұ ру

3. Қ ытай Халық Республикасына экономикалық -географиялық сипаттама Қ ытай Халық Республикасы — Азия қ ұ рылығ ында орналасқ ан мемлекет.Халық саны бойынша, ә лемдегі 1-ші мемлекет (1, 3 млрд санынан астам, халық кө пшілігі — этникалық қ ытайлық тар, ө з атауы — хә н); жер аумағ ы бойынша Ресей жә не Канададан кейінгі3-ші орында. 1949 жылы Қ ытай Халық Республикасы жарияланғ аннан бері елді Қ ытай Коммунистік партиясы билеуде. Ресми тү рде сегіз партия болса да, Қ ХР-сын бір партиялы, авторитарлық елдер қ атарына жатқ ызады. 14 мемлекетпен шектеседі: Ауғ анстан, Бутан, Мианма, Ү ндістан, Қ азақ стан, Қ ырғ ызстан, Лаос, Моң ғ олия, Непал, Қ ХДР, Пә кістан, Ресей, Тә жікстан жә не Вьетнам Социалистік Республикасы.

4. В.Ф.Шаталовтың технологиясын география пә ндерінде қ олданудың ерекшеліг іВ.Ф. ШАТАЛОВТЫҢ ТІРЕК-СЫЗБАМЕН ОҚ ЫТУ Ә ДІСІНІҢ ТИІМДІЛІГІПедагогикалық ә дістемелік процестерде В.Ф. Шаталов ә дісі деген атпен енген тірек – сызба белгілерін (сигналдарын) сабақ та қ олдану мұ ғ алімдердің кө пшілігінен ү лкен қ олдау тауып отыр, оқ ыту процесінде кең інен қ олданылуда. В.Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқ талсақ: - нақ ты дә л есептелген оқ у процесін қ ұ ра білу.В.Ф.Шаталов бұ л қ ұ рылымды былай тү сіндірді «Тірек сигналдары дегеніміз – ойынның элементі, уақ ыт ү немділігі жә не бала психологиясын қ ызық ты қ ұ былысқ а бағ ыттау. Бірақ ең басты мақ сат – берілген тақ ырыпты логикалық байланыстар негізінде оқ ушының тү сінуі мен ұ зақ уақ ыт есте сақ тауы – уақ ыт ү немділігі. Мысалы, белгілі бір тақ ырыпты тү сіндіру барысында бірнеше тақ ырыпты жинақ тап, ық шамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруғ а болады. Бұ л ә дістеме қ азіргі кү нге дейін қ ұ ндылығ ын жойғ ан жоқ.Тірек сызба белгілер сабақ тың негізгі қ ұ рам бө лігі ретінде қ олданылады. Мұ нда негізінен мына мә селелерге назар аударғ ан жө н. Соның ішінде тірек – сызба арқ ылы сабақ ө ту география сабағ ын кө п жең ілдетіп, оқ ушылардың кө з алдында, ойында сақ тау, тү сінік сө зді қ ысқ артып, нақ ты ойын жеткізуге ө те қ олайлы екенін ө з тә жірибемде кө зімді жеткіздім. Мә селен жалпы білім беретін мектептегі 6 сыныптарғ а арналғ ан «География» пә нін оқ ытуда ә ртү рлі дә режедегі тірек сызбаларын қ ұ растыру арқ ылы оқ ушының пә нге деген қ ызығ ушылығ ын жә не ойлау қ абілетін дамыту маң ызы зор.Жаң а оқ у бағ дарлама бойынша жасалғ ан тірек – сызбалар оқ улық ты негізге ала тұ рып жә не мұ ғ алімнің ө з қ осымшаларын енгізу арқ ылы жетілдіріліп қ ұ растырылады.Осы мақ сатта оқ улық ты пайдалана отырып ә р тақ ырыпқ а тү рлі тірек – сызба қ ұ растыруғ а болады.

5. Қ азақ стан қ алаларының географиясы Қ азақ станда қ ала мә ртебесіне ие 87 елді-мекен бар. Республика тұ рғ ындарының 55, 1%-ы қ алаларда шоғ ырланғ ан.Тұ рғ ын саны миллионнан жоғ ары қ алаларАлматы (бұ рынғ ы атаулары: Алма-Ата, Верный) - 1 522 596 адам (2 014)Тұ рғ ын саны 500 мың - 1 миллион адам арасындағ ы қ алалар (ең ірі қ алалар)Астана (бұ рынғ ы атаулары: Ақ мола, Целиноград) - 835 153 адам (2014)Шымкент - 695 796 адам (2014)Тұ рғ ын саны 250 мың - 500 мың арасындағ ы қ алалар (ірі қ алалар)Қ арағ анды - 486 945 адам (2014)Ақ тө бе - 382 992 адам (2014)Тараз (бұ рынғ ы атауы Жамбыл) - 354 662 адам (2014)Павлодар - 331 404 адам (2014)Ө скемен - 314 515 адам (2014)Семей - 312 791 адам (2014)Шымкент — Қ азақ стандағ ы қ ала, Оң тү стік Қ азақ стан облысының орталығ ы.Тұ рғ ыны шамамен 683 273 адам (2014 жыл). Қ азақ станның басқ а қ алаларымен салыстырғ анда тұ рғ ыны жө нінен 3-ші орында (Алматы мен Астанадан кейін). Осымен қ атар, Шымкент Қ азақ станның негізгі ө неркә сіп, сауда жә не мә дени орталық тарының бірі болып табылады.Этимологиясы. Ғ алымдар Шымкент туралы кездесетін ә р тү рлі тарихи деректерді атай отырып, қ ала атауының мағ ынасын " бау-бақ шалы қ ала", " Жасыл қ ала", " Шыммен қ оршалғ ан қ ала" - деп тү сіндіреді. Мысалы, шымғ а қ атысты қ ала атауы былай деп тү сіндіріледі: Шымкент тү ркінің " Шым" жә не иранның " Кент" - қ ала, мекен деген сө здерінен қ ұ ралғ ан. Ал басқ а тү сіндірмеде қ ала атауы соғ дының (иранның) " чиминь-чемень" яғ ни, кө галды, гү лденген ал-қ ап, ал бұ ғ ан " Кент" сө зінің жалғ ануымен, " жасыл (гү лденген) қ ала" деген мағ ынаны береді. Астана — Қ азақ стан Республикасының елордасы. Астанада 852 985 адам тұ рады (1 қ аң тар 2015). Қ азір қ аланың аумағ ы 200 км2 алып жатыр. Қ ала Қ азақ станның орталық бө лігінің солтү стігінде Ақ мола облысында, Есіл ө зенінің алабындағ ы ө зен маң ы жазық тығ ында орналасқ ан.Алматы (орыс. Алматы́, Ресейде — Алма́ -Ата́ [4]; 1921 жылғ а дейін — Верный; орта ғ асырларда —Алмату (Алмалы)) — Қ азақ станның ең ү лкен қ аласы. Ол Тянь-Шань тауларының солтү стігінде, Іле Алатауының баурайында, Қ азақ стан Республикасының оң тү стік-шығ ысында орналасқ ан. Алматыда 1 552 349 адам тұ рады (2015)[2]. Алматының ЖІӨ 2010 жылы 18.8 млрд АҚ Ш долларын, ал жан басына шақ қ анда 19 мың АҚ Ш долларын қ ұ рап Қ азақ станның ЖІӨ бестен бір бө лігін ө ндіреді.Географиясы. Қ аланың аумағ ы — 170 шаршы километр. Іле бойы жазығ ының оң тү стігін ала Тянь-Шань тау селімдерінің солтү стігінде орналасқ ан. Республика жерінің оң тү стік-шығ ыс бө лігіндегі Іле Алатауының солтү стік беткей баурайында, тең із дең гейінен 700-1000 метр жоғ ары Ү лкен жә не Кіші Алматы ө зендері аң ғ арларына орналасқ ан.