Мұхиттық аралдардың табиғатына жалпы сипаттама 11 страница

3.Дү ние жү зінің машина жасау кешені. Ө неркә сіптің жетекші саласы ретінде машина жасау дамығ ан елдерде айрық ша орынғ а ие. Оның ү лесіне ө неркә сіп ө німінің 36—40%-ы, индустрияда жұ мыс істейтіндердің 34%-ы тиесілі. Қ азіргі заманғ ы машина жасау — 300-ден астам ө ндіріс тү рін біріктіретін, ғ ылымды ең кө п қ ажет ететін, шығ аратын ө нім тү рі бірнеше миллионмен есептелетін аса кү рделі сала. Сондық тан халық аралық дең гейде ұ йымдасу тиімді болып есептеледі. Машина жасау саласында дү ниежү зіндегі аса ірі " Дженерал Моторс", " Форд Мотор", " Дженерал Электрик" (АҚ Ш), " Даймлер-Крайслер", " Сименс" (ГФР), " Мицуи", " Мицубиси", " Тойота Мотор" (Жапония) ұ лтаралық бірлестіктері жұ мыс істейді.

Барлық ө німнің 25%-ын жү к машиналары, арнайы (медициналық, ө рт сө ндіру, полициялық) автомобильдер мен автобустар қ ұ райды (бұ л кө рсеткіш елдер бойынша айырмашылық жасайды). Автомобиль ө ндірісінің негізгі орталық тары — Батыс Еуропа, Солтү стік Америка жә не Жапония. Аймақ тар арасында басты орын (ө німнің 1/3-ін береді) алатын Батыс Еуропаның ө ндірісі экспортқ а бағ дарланғ ан, шығ арылғ ан ө німнің 75%-ы ө ндірілген елден сыртқ а сатылады.Италиядағ ы “Фиат”, Жапониядағ ы“Тойота моторс” жә не “Ниссан моторс” компаниялары автомобиль жасайтын жә не бұ л кө лікті шет елдерге кө птеп сататын дү ние жү зіндегі аса ірі монополиялар болып отыр. Қ азақ станда Автомобиль ө неркә сібіболмағ андық тан автомобиль қ ұ ралдарынегізінен Ресей, Венгрия, Польша, Чехословакият.б. елдерден алынды. Қ азақ станның Оң тү стік Корея автомобиль жасаушыларымен ынтымағ ы жақ сы нә тиже берді. Алматыда бірлескен автомобиль зауыты ашылды. Бұ л Қ азақ станда Автомобиль ө неркә сібін ө ркендетудің алғ ашқ ы қ адамы болды.

4.Оқ ушыларды географиядан пә н олимпиадасына дайындау ү рдістері Оқ ушыларды пә ндік олимпиадағ а дайындау жұ мысын ұ йымдастыруҚ азіргі кезде балалар дарындылығ ын арттыру ү шін кө птеген жұ мыстар істелінуде. Солардың ішінде дарынды оқ ушылар арасында ғ ылыми пә ндер бойынша ө ткізілетін пә ндік олимпиадалардың орны ерекше.Пә ндік олимпиадалар- оқ ушылардың білім дең гейін тексерудің бұ қ аралық сипаттағ ы жарыс тү рінде ө ткізілетін бірден-бір формасы.Жаратылыстану ғ ылымдарының ішінде география пә нінің оқ ушылардың танымдық қ абілетін дамытудағ ы кө терер жү гі аз емес. Пә ндік олимпиадағ а оқ ушы таң дауда пә н мұ ғ алімі ең алдымен бала бойынан пә нге деген басым қ ызығ ушылығ ын, оның бойынан туа біткен қ абілетін кө ре білуі қ ажет. Оқ ушының шығ армашылық қ абілетін іскер де білікті мұ ғ алім ғ ан шебер ұ йымдастыра алады.Шығ армашылық ізденіс арқ ылы оқ ушының ойлауы, қ иялдауы, сана-сезімі ө седі нақ ты біліммен қ аруланады. Ө зінің шамасы келетін мә селелер мен міндеттерді шеше білу іскерлігі мен дағ дылары дамиды. Осы сатығ а жету ү шін басты назарда оқ ушының белсенді ә рекеті шешуші роль атқ арады.Оқ ушының іскерлік пен дағ дыларын қ алыптастырудың ең тиімді жолы-географиялық есептер мен диктанттар беру арқ ылы оқ ушының логикалық қ абілетін дамыту. Ә сіресе, физикалық география курсы бойынша атмосфера, Жердің қ озғ алысы, азимут, масштаб, сағ аттық белдеулер, гидросфера тараулары бойынша, ал экономикалық география курсы бойынша демографиялық жә не экономикалық есептерді кө бірек орындату керек. Оқ ушының білімін жетілдіруде статистикалық мә ліметтермен жұ мыс жасату нақ ты сандық мә ліметтерді пайдалана отырып, оқ ушығ а дұ рыс шешім қ абылдауғ а ү йретеді. Мұ ндай мә ліметтерге мемлекеттердің, аймақ тардың, облыстардың, аудандардың жер кө лемі мен халқ ының саны, ұ лттық жә не жас-жыныстық, діни қ ұ рамы, миграциялық кө рсеткіштер, ө неркә сіп ө німдерінің ө ндірілу кө рсеткіштері, тауар айналымы, ЖІӨ жә не оның жан басына шақ қ андағ ы кө рсеткіші, т.б.жатады.Осындай статистикалық мә ліметтер кө здерін пайдалана отырып, оқ ушы график немесе диаграммалар, мониторинг, кестелерді жасауғ а ү йренуі қ ажет.Диаграмма жә не графика- оқ у ү рдісінде сандық кө рсеткіштердің кө рнекті бейнеленуі. Оларда табиғ и немесе экономикалық қ ұ былыстар кө рнекі бейнеленеді. Мерзіміне, саласына, ө нім тү ріне, ө ндірілу мө лшеріне, т.б.қ арай салыстыра отырып, оқ ушы бағ ана тү ріндегі, дө ң гелек немесе бағ ана тү ріндегі диаграммалар мен графиктер, тү рлі-тү сті мониторингтер тұ рғ ыза алады.Оқ ушыларды олимпадағ а дайындауда қ осымша ә дебиеттерді тиімді таң дай білген жө н.

5. Сарыарқ ағ а физикалық - географиялық сипаттама Сарыарқ а (Солтү стік Қ азақ жазығ ы) — Қ азақ станның ірі физикалық -географиялық жә не табиғ и-тарихи аймақ тың бірі.Сарыарқ ағ а Қ арағ анды, Астана облыстарының жері толық тай, Торғ ай, Семей, Павлодароблысының біраз жері кіреді. Қ арағ анды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқ аның орта бө лігінде орналасқ ан. Географиясы. Сарыарқ а – «Қ азақ тың ұ сақ шоқ ысы» (Орталық Қ азақ стан ұ сақ шоқ ысы). Батыстан шығ ысқ а дейін ұ зындығ ы 1200 км, оң тү стіктен солтү стікке дейін 950 км. Батыс жағ ы біршама тегістеу, Ұ лытаудың таулы жерлері (1133 м) жә не Кө кшетау ү стірті (947 м, Кө кше тауы) ерекшеленеді. Шығ ыс жағ ы 1403 метрге (Қ арқ аралы таулары), 1469 метрге (Шың ғ ыстау жотасы) жә не 1566 метрге (Ақ сораң тауы) биіктеп, шоқ ылы жер бедерімен айрық шаланады.Геологиясы. Сарыарқ а каледон (батыс жағ ы) жә не герцин (шығ ыс жағ ы) қ атпарлы кезең інде қ алыптасты. Неотектоникалық қ озғ алыстың сонымен бірге желге мү жілу ү дерісі салдарынан Сарыарқ аның жер бедерінің осы қ азіргі бейнесі қ алыптасты. Негізінен метаморфтық жә не магмалық тау жыныстарынан тү зілген.Ө сімдіктері мен жануарлары. Сарыарқ а жері дала, шө лейт жә не шө л зоналарына кіреді. Кө кшетау, Атбасар ө ң ірінде, Есіл ө зенінің бойында қ ара топыракқ а тә н ө сімдік жамылғ ылары қ алыптасқ ан. Ол жерлерде егіндік ө сіріледі. Даланың аласа таулары мен ұ сақ шоқ ыларында шоқ -шоқ қ арағ ай, биші қ айың ормандары ө седі. Дала зонасының оң тү стігін ала Тең із бен Сарысу жазық тары, Ұ лытау, Қ арқ аралы, Шың ғ ыстау бойлары шө лейт зонағ а кіреді. Бұ л зонаның климаты қ уаң, қ ошқ ыл қ ызыл коң ыр топырақ жамылғ ысында жусанды, бетегелі, кө делі, боз ө сімдіктер жамылғ ысы таралғ ан. Ө зен бойында, тау баурайларында шабындық шалғ ындар, терек, қ айың, карағ ай, арша, тал ө седі. Шө лейт зона мал жайылымына колайлы. Шө л зонасы Ұ лытаудың оң тү стігі мен Жезказғ ан маң ын, Солтү стік Балқ аш жағ алауын қ амтиды. Мұ ндағ ы шө лдің қ оң ыр топырақ жамылғ ысында шө л ө сімдіктері - тобылғ ы, қ арағ ан, боз, бетеге, ақ селеу бұ йырғ ын, қ ара жусан, кө кпек ө седі. Жануарлар дү ниесі де дала, шө лейт, шө л зоналарының ерекшеліктеріне байланысты қ алыптасқ ан. Қ арағ айлы ормандарда бұ ғ ы, елік кездессе, дала мен шө лейт жерлерді ақ бө кен, қ асқ ыр, тү лкі мекендейді. Кө лдерінде қ ұ стар кө п.Қ азба байлық тары. Сарыарқ а - пайдалы қ азбаларғ а бай ө лке. Қ арағ анды мен Екібастұ з кө мір ө ндірудің ірі ошақ тары болып табылады. Жезқ азғ ан, Қ арсақ пай, Атасу, Саяқ, Қ оң ырат кен орындары мыс, темір, марганец кендеріне бай. Жә йремде сирек металл ө ндіріледі. Географиялық орны. Бұ л ө лке Орталық Қ азақ станның кө пшілік жерін алып жатыр. Ол батыста Торғ ай ү стіртімен, шығ ыста Сауыр-Тарбағ атай тау жү йесімен, солтү стігінде Солтү стік Қ азақ стан жазығ ымен, оң тү стік-батысында Тұ ран ойпатымен шектеседі. Батыстан шығ ысқ а дейінгі ұ зындығ ы 1200 км, ені шығ ыс бө лігінде 400 км, батыс бө лінде 900 км шамасында.

№17

1.Эндогендік процестерге анық тама берің із Эндогендік Процестер – Жердің ішкі энергиясына, ауырлық кү шіне жә не Жер айналғ ан кезде пайда болатын кү штерге байланысты оның қ ойнауында жү ретін геологиялық процестер. Эндогендік процестерге радиоактивті заттардың ыдырауы, ә р тү рлі химиялық реакциялар жә не жер қ ыртысының астындағ ы массалардың ө згеруі жә не т.б. жатады. Эндогендік процестер тектоникалық қ озғ алыстар (жер қ ыртысының баяу кө терілуі мен тө мендеуі, қ атпарлану, бедердің ірі элементтерінің пайда болуы, жер сілкіну), вулканизм процестері (магманың кө терілуі, бедердін жанартаулық пішіндерінің қ ұ рылуы мен жанартаулардың атқ ылауы), тау жыныстарының метаморфизмі жә не пайдалы қ азбалар кенорындарының қ алыптасуы тү рінде кө рініс береді. Эндогендік процестер жер бетінің морфоқ ұ рылымына себепші болады жә не экзогендік процестермен бірге Жер бедерінің қ алыптасуына қ атысады.

2.8 - сыныптағ ы «Қ азақ станның физикалық географиясы» курсының қ ұ рылымы мен мазмұ ны Курстың мақ саты жә неоқ ытудың бiлiмдiлiк, тә рбиелiк, дамытумақ саттары.

Курстың қ ұ рылымыжә немазмұ ны. Курстың негізгі бө лімдері: “Қ азақ стан табиғ атының ” зерттелуі, “Қ азақ стан табиғ атына жалпы сипаттама”, “Қ азақ стан табиғ ат кешендерінің ә р тү рлілігі”, “Табиғ ат ресурстарын ұ тымды пайдалану жә не табиғ аты қ орғ ау”, олардың мазмұ ны жә не ө зара байланысы.“Қ азақ стан табиғ атына жалпы сипаттамасы” бө лімін оқ ып ү йренуде білім мен іскерлік қ алыптастыру. Қ азақ стан табиғ атын жалпы заң дылық тар жағ дайында оқ ып ү йрену. Білімді оқ ып ү йренуде ө лкетану принциптерін жү зеге асыру. Проблемалы тә сілді қ олдану. Табиғ ат қ ұ былыстары мен процестерін оқ ып ү йренуде физика жә не биология пә ндерімен байланысты жү зеге асыру.“Қ азақ стан табиғ ат кешендерінің ә р тү рлілігі” бө лімін оқ ып ү йренуде білім мен іскерлікті қ алыптастыру.“Қ азақ стан табиғ атына жалпы сипаттамасы” бө лімін оқ ып ү йренуде білім мен іскерлік қ алыптастыру. Қ азақ стан табиғ атын жалпы заң дылық тар жағ дайында оқ ып ү йрену. Білімді оқ ып ү йренуде ө лкетану принциптерін жү зеге асыру. Проблемалы тә сілді қ олдану. Табиғ ат қ ұ былыстары мен процестерін оқ ып ү йренуде физика жә не биология пә ндерімен байланысты жү зеге асыру.“Қ азақ стан табиғ ат кешендерінің ә р тү рлілігі” бө лімін оқ ып ү йренуде білім мен іскерлікті қ алыптастыру.Курстың тә рбиелiк мiндеттерi. Оқ ушылар географияның ғ ылыми- теориялық негiздерiн, елiмiздiң табиғ ат жағ дайлары мен байлық тары туралы нақ ты бiлiмдерiн мең геруi қ ажет, сонымен қ атар олар ұ лттық патриотизм сезiмiн, отанғ а деген сү йiспеншiлiк, оның қ азiргісі мен болашағ ы ү шiн жауапкершiлiк сезiмiн дамыту ең маң ызды тә рбиелiк мiндеттер қ атарынан саналады. Ә рбiр оқ ушының жү регiне ө з отаны туралы мә лiметтер 8-сыныпта ғ ана емес, мектеп жасына дейiнгi уақ ытта қ аланып, ал мектеп пә ндерiнде тұ тас оқ у ү дерісiнiң бү кiл жү йесi арқ ылы қ алыптасады. Ұ лтжанды ұ рпақ тә рбиелеуде география, тарих, ана тiлi, ә дебиет пә ндерi белсендi рө л атқ арады. Отанның болашағ ын, оның табиғ аты мен жаратылыс байлық тарының бү кiл алуан тү рлiлiгi, ұ лылығ ы бү гiнгi экономиканың алып қ уаты мен келешекте шаруашылық пен мә дениеттi дамытудағ ы ө лшеусiз мол мү мкiндiктердi ашып беретiн «Қ азақ станның физикалық географиясына» да жауапты мiндет жү ктеледi. Елiмiздiң барлық байлық тарын бiлу, ө зiнiң шаруашылық қ ызметiнде пайдаланғ ан ресурстарды қ алпына келтiру жә не экономиканы ғ ылыми негiзде шапшаң ө ркендетудi сезiне отырып, байлық тың тү рлерiн тиiмдi пайдалану жә не табиғ атты қ орғ ау мә селелерін тү сінетін білімді ұ рпақ тә рбиелеу қ ажет.Бiздiң елде табиғ и қ орларды қ орғ ау, қ алпына келтiріп отыру жә не толық тыру мақ сатымен табиғ атты қ орғ ау, жер-суды дұ рыс пайдалану, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау негiзiнде бiршама заң дар қ абылданды. Елбасымыздың қ олдауымен 1999 жылы «Экологиялық бiлiм тұ жырымдамасы», «Экологиялық бiлiм бағ дарламасы», 2003 жылы Н.Ә.Назарбаев «Қ азақ стан Республикасының 2004-2015 жылдарғ а арнағ ан экологиялық қ ауiпсiздiк тұ жырымдамасына» қ ол қ ойды.

3.Дү ниежү зілік ғ аламдық проблемалар Ғ аламдық проблемалар - ә лемді тұ тас қ амтитын табиғ и, табиғ и-антропогендік немесе таза антропогендік қ ұ былыстар. Осы қ ұ былыстардың даму процесі жаһ андану деп аталады. Қ азіргі танда Халық аралық дең гейде мынадай ғ аламдық проблемалар бар: Ресурстар проблемасы; Азық -тү лік немесе ашаршылық проблемасы; Энергетикалық проблема; Демографиялық проблема; Климаттың ө згеруі; Экологиялық проблемалар; «Ү шінші ә лем» елдерінің артта қ алуын жою; Қ ауіпті ауруларды жою; Ә лемдік мұ хит пен космосты игеру; Қ ылмыспен жә не терроризммен кү рес; Наркобизнеспен кү рес.1Озон қ абатының (озоносфераның) бұ зылуы.2Парникті эффект (жылу эффекті).3Қ ышқ ыл жаң бырлар.4Ә лемдік мұ хит проблемалары.5Аймақ тық экологиялық проблемалар5.1Ормандардың азаюы.5.2Шө лейттену5.3Ө неркә сіптік қ алдық тар6Қ ала экологиясы7Халық санының ө суі.8«Жасыл революция» жә не оның салдары.9Дереккө здерОзон қ абатының (озоносфераның) бұ зылуы.Атмосферадағ ы озонның мө лшері бар болғ аны 0, 004%-ды қ ұ райды. Стратосферада (10-50 км биіктіктегі) қ алың дығ ы 2-4 мм-ді қ ұ райтын қ абат. Атмосферада электр зарядтарының, Кү ннің ультракү лгін радиацияларының ә серінен оттегінің молекуласынан (02) озон молекуласы (О3) тү зіледі. Озон қ абаты биосфераның жоғ арғ ы шекарасы болып есептеледі. Одан жоғ ары орналасқ ан қ абаттарда тіршілік нышаны білінбейді. Жер бетіндегі барлық организмдердің тіршілігіне қ ауіпті Кү ннің ө те қ ысқ а ультракү лгін сә улелерін сің іріп отыруына (6500 есе) байланысты озон қ абатын «қ орғ аныш қ абаты» деп те атайды. Озон қ абатының 50%-ғ а бұ зылуы ультракү лгін радиацияларды 10 есеге кө бейтеді. Озон қ абатынан кү ннің ұ зын толқ ынды ультракү лгін сә улелері (290-380 нм) ө тіп кетеді.

4.Географияны оқ ытуда білім мен іскерлікті қ алыптастыру Географиялық білімдер қ алыптасуы. Географиялық ұ ғ ымдарды игеру ерекшелігі. Жалпы географиялық ұ ғ ымдар қ алыптасуының индукциялық жә не дедукциялық амалдары, лайық ты жолдарды таң дау жағ дайлары. Жеке ұ ғ ымдарды оқ ып — ү йрену ерекшеліктері. Географиялық ұ ғ ымдарды қ алыптастыру ә дістері.Оқ у материалы мазмұ ны мен оқ ыту жағ дайларына байланысты себеп -салдарбайланыстарын оқ ып – ү йрену ә дістері. Себеп-салдар байланысын зерттеу. Себеп-салдар байланысын игеру ерекшеліктері мен кө рсеткіштері. Себеп-салдар байланысын анық тауда оқ ытудың кезең деріГеографиялық заң дылық тар, елестету туралы білімдердің қ алыптасуы; бұ л ү рдістің негізгі кезең дерінің сипаты жә не оқ ушылардың білімді игеруіндегі ерекшеліктер. Географиялық заң дылық тарды ашу ә дістері.Эмпирикалық білім қ алыптасудағ ы ө згешеліктер. Жалпы жә не географиялық ө згешеліктер, оларды қ алыптастыру ә дістері. Географиялық тү сініктер мен ұ ғ ымдардың байланысы. Мектепті қ оршағ ан жерлердегі байқ ауларды жә не кө рнекілік оқ ыту амалдарын пайдалану. Оқ ытудың кө рнекілік ә дісіне оқ у материалдарын игерудегі кө рнекі қ ұ ралдар мен техникалық қ ұ рал–жбдық тарды пайдалану жатады.Іскерлік пен дағ ды қ алыптасуы. Бұ л ү рдістің географиялық білімді игерумен байланысы. Іскерлік пен дағ дыны қ алыптастыру ә дістері; картаның рө лі; физикалық жә не экономикалық географиялық нысандарғ а сипаттама берудің қ алыптасқ ан жолдарымен жұ мыс. Іскерлікке ү йретудің жалпы кезең дері; оларды игеру кө рсеткіші. Білім мен іскерлікті қ алыптастыру жә не географияны оқ ыту принциптерін жү зеге асыру арасындағ ы байланыс: ө лкетану, экологиялық жә не экономикалық.

5.Қ аратау жотасына физикалық -географиялық сипаттама Қ аратау – Еуразияның тү ркі тілдес халық тар қ оныстанғ ан аймақ тарындағ ы биіктігі орташа жә не аласа тау жоталары. Алатаумен салыстырғ анда Қ аратауда жаз айларында қ ар жымылғ ысы болмайды, сондық тан осылай аталады. Қ аратаудан шағ ын ө зендер ғ ана бастау алып, тау алды жазық тарында қ ұ мғ а сің іп кетеді. Мұ ндай таулардың беткейлері тасты, қ орымды келеді. Қ азақ станда Қ аратау жотасы деген атау (Оң тү стік Қ азақ стан, Жамбыл жә неҚ ызылорда облыстары аумағ ында), Қ аратау таулары (Маң ғ ыстауда), Кетпен (Ұ зынқ ора) жотасында да кездеседі. Қ аратау жотасы (Тянь-ШаньҚ аратау - Тянь-Шань тау жү йесінің солтү стік-батысында орналасқ ан тау жотасы.Географиялық орны. Қ аратау негізінен, Жамбыл облысының аумағ ында орналасқ ан. Тек солтү стік-батыс бө лігі Оң тү стік Қ азақ стан облысы аумағ ында. Солтү стік-батыстан оң тү стік-шығ ысқ а қ арай 420 км-ге созылып жатыр, енді жері 60 – 80 км (оң тү стік-шығ ысындағ ы Боралдай жотасы). Ең биік жері Бессаз тауы (2175 м). Жота қ атарласа жатқ ан Кіші Қ аратау жә не оң тү стік-батыс Қ аратау жоталарынан тұ рады. Бұ ларды бір-бірінен тауаралық ойыстар бө ліп жатыр.Қ аратау жотасы – Маң ғ ыстау тү бегіндегі аласа тау жоталары.Географиялық орны. Маң ғ ыстау облысы Маң ғ ыстау ауданы жерінде орналасқ ан. Батыстан шығ ысқ а қ арай 110 км-ге созылып жатыр, енді жері 12 км. Батыс Қ аратау жә не Шығ ыс Қ аратау жоталарынан тұ рады. Ең биік жері – Шығ ыс Қ аратау жотасында орналасқ ан Бесшоқ ы тауы (556 м).

№18

1.Антарктида материгінің табиғ атына жалпы сипаттама Антарктида— Оң тү стік поляр аймағ ының орталығ ындағ ы материк. Кө лемі 14 млн шаршы км (14 107 000 км²) шамасындай. Антарктида Атлант, Ү нді жә не Тының мұ хиттарымен қ оршалган. Антарктиданы 1820 ж. орыстың саяхатшылары Беллинсгаузен мен Лазарев бірінші рет ашқ ан. Антарктиданы тү гелдей қ алың мұ з басып жатады. Оның орташа қ алың дығ ы - 1500 м шамасындай, ал ең қ алың ы - 4000 м. Ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесі тең ізге таяу жерде ұ шырасады.Бұ л - Жер шарымыздағ ы 6 материктың бірі.Ол Қ иыр оң тү стікте тү гелдей мұ з қ ұ рсанып жатыр.Географиясы. Антарктида — Жер шарының оң тү стік полюсі саналатын қ ұ рлық. Жерінің аумағ ы 12, 3 млн. км², ал қ айраң дық мұ здық тар мен аралдарды қ осқ анда 14, 0 млн. км² -ге жетеді. Жерінің 99%-ын қ алың мұ з басып жатыр. Оның жалпы кө лемі 26 млн. кm³. Антарктида – дү ние жү зіндегі ең биік қ ұ рлық. Оның мұ з жамылғ ысымен қ оса есептегендегі орташа биіктігі 2040 м, яғ ни барлық қ ұ рлық тардың орташа биіктігінен (870 м) 3 есе артық. Қ ұ рлық тың жағ алық сызығ ы онша тілімденбеген, оның қ ұ рамына бір ғ ана ү лкен тү бек – Антарктида тү бегі мен бірнеше іргелес аралдар – Александр І жері, Оң тү стік Шетланд, Георгия жә не Оркней, Беллени кіреді. Антарктиданың қ азіргі жер бедерінің қ алыптасуы жаң а жанартаулық атқ ылаулар нә тижесінде жү руде. Жанартаулық тауларғ а Эребус (3794 м), Террор (3262 м) жатады.Антарктиданың климаты – полярлық континенттік. Климаттық ерекшелігіне байланысты Антарктида – суық тық полюсі. Ол сондай-ақ, жер шарының ең кү шті желдер мен жазғ ы жиынтық радиацияның да полюсі болып табылады. Оң тү стік полюс аймағ ы Арктикамен салыстырғ анда Антарктида Жердің Кү нге ең жақ ын нү ктесінде (перигелий) орналасқ андық тан Кү н жылуын 7%-дай артық алады. Ауаның мө лдір ә рі қ ұ рғ ақ болуы, яғ ни антициклондық ауа райы кү н радиациясының жерге кедергісіз жетуіне мү мкіндік береді. Антарктида жазында, яғ ни желтоқ сан мен қ аң тар айларында, Орталық Антарктидада орташа айлық радиация жиынтығ ы Жер шарындағ ы ең жоғ ары кө рсеткішке (30 ккал/см2) жетеді. Бірақ, келетін жылудың 90%-ғ а жуығ ы мұ з жамылғ ысымен шағ ылысып, ә лем кең істігіне қ айта кететіндіктен, қ ұ рлық тың жылыну мү мкіншілігі ө те тө мен. Континенттің орталығ ында қ ысқ ы орташа температура –60 – 72Ә С-қ а дейін, жаз айларында –30Ә – 50Ә С-қ а дейін, ал жағ алауларда қ ыста –18Ә С, жазда –20Ә С-қ а дейін ө згереді. Жауын-шашынның жылдық мө лшері 30 – 50 мм, жағ алауларда 700 мм-ге дейін жетеді, негізінен қ ар кү йінде тү седі. Жануарлар мен ө сімдіктер дү ниесі. Антарктидадағ ы тіршілік дү ниесі ө те жұ таң. Онда тең із қ ұ старының 13 тү рі, антарктикалық суларда итбалық тардың – тең із пілі, тең із мысығ ы, Уэдделл итбалығ ы, шаян жегіш итбалық жә не тең із қ абыланы деп аталатын 5 тү рі мекендейді. Қ ұ рлық тың нағ ыз жағ алаулық бө лігінде пингвиндердің император жә не Адели атты тү рлері тіршілік етеді.

2.9- сыныптағ ы «Қ азақ станның экономикалық ә леуметтік географиясы» курсының қ ұ рылымы мен мазмұ ны Ι бө лім. Қ азақ станды экономикалық -географиялық тұ рғ ыдан шолу 1-тақ ырып. Аумағ ы, шекарасы, географиялық орны, мемлекеттік қ ұ рылысы2-тақ ырып. Қ азақ стан Республикасы нарық тық экономика бағ ытында даму жолындаΙ Ι бө лім. Қ азақ стан Республикасының шаруашылығ ын аумақ тық ұ йымдастырудың аса маң ызды фактрлары–тақ ырып. Табиғ ат жағ дайлары мен табиғ ат байлық тарын бағ алау1. Климаттың негізгі ерекшеліктер, 2. Су қ оры, 3.Топырағ ы мен ө сімдіктері, 4.Пайдалы қ азбалары, 5. Табиғ и орта жә не ө ндіргіш кү штердің дамуындағ ы оның рө лі 4-тақ ырып. Айналадығ ы ортаны қ орғ ау жә не экология проблемалары 1. Экология тү сініктер, 2. Қ азақ стандағ ы ауа кең істігі, су жә не топырақ тың экологиялық жағ дайы5-тақ ырып. Қ азақ сатан аумағ ын қ оныстану жә не шаруашылық жағ ынан игеру тарихы 1. Кең естік мемлекеттік қ ұ рылыс кезінде, 2. Мә дениет жә не білім беру6-тақ ырып. Халық тың орналасу географиясы 1. Халық санының динамикасы, 2. Халық тың ұ лттық қ ұ рамы, 3. Ең бек қ оры жә не оларды пайдалану, 4. Қ ала халқ ы жә не қ алалардың типтері, 5. Урбандалу жә не айналадағ ы ортаΙ Ι Ι бө лім. Шаруашылық салаларының геогрифиясы 7-тақ ырып. Егемен Қ азақ сатан экономикасы қ айта қ ұ ру кезең інде8-тақ ырып. Ө неркә сіп географиясы 1. Негізгі экономикалық ұ ғ ымдар, 2. Халық шаруашылығ ының салалық қ ұ рылымы, 3. Ө неркасіптің қ ұ рылымы9-тақ ырып. Отын-энергетика кешені (ОЭК). Отын ө неркә сібі, 1. Кө мір, 2. Мұ най жә не газ; 10- тақ ырып. Электр энергетикасы; 11- тақ ырып. Ө неркә сіп жә не айналадағ ы орта; 12- тақ ырып. Машина жасау кешені; 13- тақ ырып. Конструкциялық материалдар жә не химиялық ө німдер ө ндіретін салалар кешені. Металлургия кешені.Кешенің қ ұ рамы мен маң ызы 1. Қ ара металлургия, 2. Тусті металлургияΙ Vбө лім. Қ азақ стан Республикасы экономикалық аудандарының географиясы: 22- тақ ырып. Орталық Қ азақ стан; 23- тақ ырып. Шығ ыс Қ азақ стан; 24- тақ ырып. Батыс Қ азақ стан; 25- тақ ырып. Солтү стік Қ азақ стан; 26- тақ ырып. Оң тү стік Қ азақ станКурстың қ ұ рылымыжә немазмұ ны. Курс бө лімдері “Қ азақ станды экономикалық -географиялық тұ рғ ыдан шолу” жә не “ Қ азақ стан Республикасы экономикалық аудандарының географиясы”, олардың ө зара байланысы, қ ұ рылуы мен мазмұ ндағ ы ерекшеліктер. Курстың жалпы ұ ғ ымдар жү йесі, экономикалық географиялық байланыстардың тү рлері, іскерліктер жү йесі. Қ азақ станның физикалық географиясы пә німен курс аралық химия, физика, биология жә не тарихпен пә н аралық байланыстар. Курс мазмұ нындағ ы оқ ытудың ө лкетану принципін жү зеге асыру.