Мұхиттық аралдардың табиғатына жалпы сипаттама 2 страница

3.Қ азақ станның агроө неркә сібіне жалпы сипаттама- Ауыл шаруашылық ө німдерін ө ндіріі қ оюдың ө зі жеткіліксіз.Оны сақ тап жедел тү рде ө ң дегеннен кейін халық қ а уақ ытында жеткізу керек.Сондық тан оның қ ажеттіліктерін қ амтамасыз етіп, ө німдерін ө ң дейтін ө неркә сіп ө німдері мен ауыл шаруашылығ ының арасында тікелей байланыс қ алыптасқ ан.басқ аша айтқ анда АӨ К пайда болды.АӨ К нің негізгі мақ саты халық ты азық тү лікпен, ал ө неркә сіпті қ ажетті шикізатпен қ амтамасыз ету.АӨ К қ ұ рамына 3 буын бар. 1- буын АӨ К қ ызмет кө рсететін, оны техникамен тың айтқ ыштармен қ амтамасыз ететін салалар қ ұ райды.2 – буын- бұ л ауыл шаруашылығ ы, ал 3-буын – тамақ жә не жең іл ө неркә сіптері.олар ауыл шарушылық ө німдерін халық тұ тынатын тауарларғ а айналдырады.Жұ мыскерлердің саны жө нінен (2, 4 млн адам) АӨ К аса ірі сала аралық кегшен болып табылады.Олар елдегі ішкі жалпы ө німнің 1\10 бө лігін береді.АӨ К ө німдері барлық тауар саудасының 50 %- дан астамын, халы ауқ атын жақ сартуғ а халық тың ә л – ауқ атын жақ сыартуғ а септігін тигзеді.Сонымен бірге ө німдері шет елге сатылады.Мысалы, бидай жә не ұ н қ азақ станның маң ызды экспорттық тауары.Елімізде ә лі де болса ескі техника пайдаланылады, қ ол ең бегінің ү лесі жоғ ары, аул шаруашылық дақ ылдары мен малдардың ө німділігі тө мен.Ө ндірілген ө німнің аз ғ ана ү лесі ө ң деледі.Еліміз шет елдерден азық – тү лікті кө п мө лшерде сатып алады.Қ азақ станда ө ндірілген еттің 16 % - ы, сү ттің 13%- ы, жеміс жидектердің 0, 2 –ы ғ ана ө неркә сіптік ө ң деуден ө теді.Тамақ ө неркә сібінің 3800 кә сіпорынның 20 – ы ғ ана жемсі – кө кө ніс консервілерін шығ арады.Республикада пайддаланылатын азық тү ліктің 20, оның ішінде ет консервілерінің 40- ын, жеміс консервілерінің 70, сары майдың 20, қ анттың 30 пайызын, тауық етінің 70 % - ын импортқ а алады.Қ азақ стан экономикасының негізгі салаларының бірі болып табылады. Аграрлық сектордың даму дең гейі қ ашан да қ азақ стандық қ оғ амның экономикалық жә не қ оғ амдық саяси тұ рақ тылығ ын анық тайтын факторы болып келеді. Ең ірі ет комбинаттары: Алматы, Петропавл, Семей, Қ ызылорда, Орал, Тараз қ алаларында. Ірі сү т, май ө неркә сібі Алматы, Қ арағ анды, Астана, Орал, Ө скемен. Қ останай, Семей, Петропавл, Павлодар, Шымкент, Кө кшетау қ алаларында Қ ант ө неркә сібі Тараз, Шу, Боралдай, Қ арабұ лақ, Киров, Меркеде Балық ө неркә сібі: Атырау, Балқ аш, Зайсанда Ұ н жарма ө неркә сібі: Солтү стік Қ азақ стан, Астана, Тараз, Қ апшағ ай, Қ останайда Макарон ө німдері: Ақ тө бе, Алматы, Қ арағ анды, Петропавл, Шымкент, Семейде Мақ та майын шығ ару ө неркә сібі: Шымкентте Ірі ас тұ зының қ оры: Павлодар, Қ ызылордада Жү н жуу кә сіпорындары: Семей, Тараз, Ақ тө бе қ алаларында Жү ннен бұ йым жасау: Семей, Қ останай, Алматы қ алаларында Киіз басу: Орал, Петропавл қ алаларында Киім тігу: Алматы, Тараз, Семей, Павлодар, Талдық орғ ан, Қ останай, Қ ызылорда Тері илеу: Алматы, Семей, Орал, Тараз, Қ останай, Қ ызылорда қ алаларында Шұ лық фабрикасы: Семей, Қ арағ анды, Шымкентте Жү н иіретін комбинат: Астанада, Ө скеменде жібек мата шығ арады, Фарфор-фаянс: Астана мен Қ апшағ айда Трикотаж фабрикасы: Алматы, Қ арағ анды, Шымкент, Ө скемен, Жезқ азғ анда Мақ та тазалау зауыты: Тү ркістан, Мақ тааралда.

4.Ғ ылыми географияның терең детілген курстарын ұ йымдастыру-. География – ең ежелгі ғ ылымдардың бірі. Грек тілінде гео – жер, графо – жазу. Сонымен «география» сө зі «жерді сипаттап жазу» дегенді білдіреді. Бұ л атауды біздің заманымыздан бұ рын ежелгі грек ғ алымдары қ олданғ ан.Ұ зақ уақ ыт бойы география Жер бетінің табиғ атын, халқ ын жә не оның шаруашылығ ын сипаттайтын біртұ тас ғ ылым ретінде дамып келді. Ол тек ХІX ғ асырда ғ ана ө зінің зерттейтін бө лек нысаны бар физикалық жә не экономикалық ғ ылым салаларына бө лінді.Физикалық география табиғ ат денелері мен қ ұ былыстарының Жер бетінде таралу заң дылық тарын жә не олардың себептерін зерттейді.Ө неркә сіп пен ауыл шаруашылығ ы тұ рмысы, кө ліктің, халық тардың орналасу заң дылық тарын зерттеу экономикалық географияның міндетіне жатады.Ө з кезегінде физикалық география жалпы жә не аймақ тық салаларғ а бө лінеді. Жалпы физикалық география Жер беті табиғ атының бү кіл Жер шарына тә н жалпы ерекшеліктерін зерттеумен айналысады. Ал аймақ тық физикалық география Жер беті табиғ атын жеке бө ліктерге (материктерге, материк бө ліктеріне, елдерге) бө ліп қ арастырады. Биылғ ы оқ у жылында сендер жалпы физикалық географияны оқ умен айналысасың дар. Онда Жер бетінің жеке аймақ тарының табиғ ат жағ дайларын оқ ып білу ү шін қ ажетті жалпы мағ лұ маттар беріледі. Сондық тан ол бастапқ ы курс деп аталады. Географияның алдына қ ойғ ан ғ ылыми мақ саттарының тарихи кезең дерде ө згеруі. География ғ ылым ретінде ежелгі Грекияда туғ ан. Біздің заманымыздан бұ рынғ ы ІІІ ғ асырда ө мір сү рген грек ғ алымы Эратосфен ө зінің Жерді сипаттауғ а арналғ ан ең бегін «География» деп атағ ан.Ұ зақ уақ ыт бойы география жаң а жерлерді ашып, сипаттаумен ғ ана айналысатын ғ ылым деп есептелініп келді. ХІХ ғ асырдың басында бү кіл Жер шарында ашылмағ ан, белгісіз жер қ алғ ан жоқ. Соғ ан орай географияның міндеті де ө згерді. Ендігі жерде ол Жер бетіндегі денелер мен қ ұ былыстардың таралуын сипаттап қ ана қ оймай, олардың себебін де тү сіндіретін ғ ылымғ а айналды.Қ азіргі заманда адамдардың айнала қ оршағ ан ортағ а ә сері тез ұ лғ айып, бү кіл Жер шарын қ амтыды. Адам іс-ә рекетінің ә серінен жер бедері, климат жағ дайлары ө згеруде. Бір жерлерде қ олдан орасан зор бө гендер жасалып жатса, оғ ан керісінше басқ а бір ө ң ірлерде кө лемді су алаптары жойылуда (мысалы, Арал тең ізі). Жер қ ыртысынан миллиондағ ан тонна тау жыныстары қ опарылып, топырақ қ ұ рамы азып-тозуда. Ө сімдіктер мен жануарлардың кө птеген тү рлері қ ұ рып кетудің аз-ақ алдында тұ р, т.б. Осындай жағ дайлар география ғ ылымының алдына табиғ атты қ орғ ау жә не оны тиімді пайдалану шараларын жү зеге асыру міндетін қ ойып отыр.Адамның шаруашылық ә рекетінің мық тап ө ркендеуі табиғ атта болуы мү мкін ө згерістерді алдын ала болжау қ ажеттігін тудырады. Мысалы, ірі су электр стансасын салуғ а байланысты сол тө ң іректің табиғ аты қ ай бағ ытта ө згереді, ол ө згерістердің тиімді жә не тиімсіз жақ тары қ андай болмақ деген мә селелер туады. Оғ ан физикалық география мамандары зерттеу жү ргізіп, алдын ала болжам жасайды.География ғ ылымы ө неркә сіп пен ауыл шаруашылығ ы салаларын тиімді орналастыруғ а, т.б. жобалау жұ мыстарына да ө з ү лесін қ осады.Бұ л оқ улық физикалық география ғ ылымының жалпы мә селелеріне арналғ ан. Онда Жер табиғ атының бү кіл планетағ а тә н жалпылама заң дылық тары қ арастырылады. Атап айтқ анда, Жердің Кү н жү йесіндегі орны, пішіні мен мө лшері, жер бетінің план мен картада бейнеленуі, Жер қ абық тары жә не олардың ө зара ә рекеттестігі туралы ұ ғ ым беріледі.

5.Жер бедерін қ алыптастырушы факторлар- Жер бедерінің барлық пішіндерінің қ алыптасуына ә сер етуші кү штер екі топқ а — ішкі (эндогендік) жә не сыртқ ы кү штерге (экзогендік) жіктеледі. Ішкі кү штер ә рекеті. Ішкі кү штер (оны кейде тектоникалық қ озғ алыс деп те атайды) Жердің ішкі қ ойнауындағ ы жылу, химиялық жә не радиоактивтік энергия ә серінен жер қ ыртысында тay тузілуі мен тербелмелі қ озғ алыстарды туғ ызады. Тау тү зілуі жер қ ыртысындағ ы катпарлық тардың тү зілуіне, терең тектоникалық жарық тардың пайда болуына жә не осы жарық тар бойымен жекелеген жер қ ыртысы бө ліктерінің тік қ озғ алыстарғ а ұ шырауына, магманың сыртқ а шығ уына ә сер етеді. Тербелмелі қ озғ алыстар жер қ ыртысының біртіндеп кө терілуі мен тө мен тү суіне, соның нә тижесінде мұ хит дең гейінің кө терілуі мен тө мендеуше себепші болады. Тербелмелі қ озғ алыстар қ айтымды сипатта болады, яғ ни жоғ ары кө терілген жер қ ыртысы қ айта тө мен тү суі немесе майысып, тө мен тү скен жерлер қ айта кө терілуі мү мкін. Ал тау тү зілуі кезінде қ атпарлануғ а ұ шырағ ан жерлер, сондай-ақ жарық тар бойымен жылжып кеткен бө ліктер енді қ айтып қ алпына келмейді. Жанартау атқ ылауы мен жерсілкінуі де осы ішкі кү штердің нә тижесі болып табылады Сыртқ ы кү штер ә рекеті. Сыртқ ы кү штер болып табылатын Кү н сә улесі энергиясы мен қ ысым кү ші эндогендік ә рекет нә тижесінде қ алыптасқ ан жер бедері пішіндерін бұ зумен қ атар, жер бедерінің жаң а шгттіндерін де тү зеді. Ү гілу ә рекеті нә тижесінде тау жыныстарының химиялық қ ұ рамы ө згеріске ұ шырамаса физикалық ү гілу, ал минералдық қ ұ рамы ө згеріске ұ шырай отырып ү гітілсе химиялық ү гілу деп аталады.Тау жыныстарының кристалдық торларының температуралык, ө згерістер ә серінен кең еюі мен сырылуының тү рліше болуы физикалық ү гілуге негіз болады. Бұ л ө згерістер жыл маусымдары айқ ын ажыратылатын аудандар мен климат континенттілігі жоғ ары болатын, ә сіресе тә уліктік температура ү лкен айырма- шылық жасайтын жерлерде каркынды жү реді. Мұ ндай аудандарда ү гілу ә серінен киыршьщтасты қ орымдар тү зіледі. Тау жыныстарындағ ы ұ сақ. жарық шақ тарғ а су кіріп, ол кең ейеді, тү нге қ арай мұ з қ атып, жарық тар одан ә рі ұ лғ аяды. Мұ ндай қ ұ былыс поляр маң ы мен биік таулы жерлерге, сондай-ақ Сахара сияқ ты табиғ аты " қ атал" шө лдерге тә н.Химиялық ү гілу дегеніміз — тау жыныстары мен минералдардың қ ұ рамындағ ы реакцияғ а тез тү сетін заттардың (оттек, кемір қ ышқ ылы, тұ здар, қ ышқ ылдар, негіздер) ауадағ ы су буының кө мегімен ө згеруі жә не ө зара ә рекеттесуі нә тижесінде бұ зылуы. Сондық тан химиялық ү гілу ылғ алды, ыстық климат жағ дайындағ ы субтропиктер мен тропиктерге, сондай-ақ тең із маң ы аудандарына тә н. Ә детте, ү гілудің барлық ә рекеттері қ атар жү ріп отырады, сондық тан айқ ын басымдылық танытатын ә рекет тү рі бірінші кезекте айтылады. Ө сімдіктер ө лемі мен жануарлар дү ниесі де белгілі дә режеде физикалық жә не химиялық ү гілу ә рекеттеріне қ атысып, кейде тіпті оның жү ру қ арқ ынын кү шейтеді.

№3

1. Климат жә не оның тү рлері - белгілі бір аумақ қ а тә н ауа райының ұ зақ, жылдар бойы қ айталанып отыратын жиынтығ ын климат. Климатология ғ ылымының қ алыптасып дамуына орыс географы А. И. Воейков, неміс жаратылыс зерттеушісі, географы А. Гумбольдт жә не орыс климатологы В. Кеппен зерттеулері негіз болды. Б.П.Алиссетын чгимзтъч аудандастыруы атмосфера циркуляциясының заң дылық тарына негізделген. Ғ алым Жер шарын 7 негізгі, 6 ө тпелі климаттық белдеуге жү ктеген. Негізгі климаттық белдеулердің шекарасы жыл бойы басым болатын ауа массаларының орнымен анық талады. Мысалы, экваторлық белдеуде жыл бойы экваторғ а ауа массасы басым болады. Ө тпелі климаттық белдеулер негізгі белдеулігінде орналасады жә не мұ нда екі тү рлі ауа массасы жыл ішінде алмастырады. Субэкваторлық белдем қ ыста тропиктік, ал жазда экваторлық, ауа массаларының ық палында болады. Климаттық белдеулердің шекарасы ретінде атмосфералық негізгі (климаттық) фронттардың қ ыс пен жаздағ ы ең шеткі орнын алады. Б.П.Алисовтың аудандастыруында климаттың белдеу ішіндегі ө згерістері де тексерілген. Субэкваторлық белдеу экваторғ а жалғ ас жатқ ан екі жарты шардың, шамамен, 5° жә не 20° ендіктер аралығ ын алып жатыр. Географиялық орнына байланысты температуралық режімі экваторлық белдеуден аса ү лкен айырмашылық жасамайды. Температура жыл ішінде екі рет (кө ктем, кү з) жоғ арылап, екі рет (қ ыс пен жаз) салыстырмалы тү рде тө мендейді. Қ ыс пен жаздың температура айырмашылығ ы 5°С-қ а дейін жетеді. Ә сіресе, бұ л айырмашылық қ ұ рлық ү стінде айқ ынырақ байқ алады. Ауа массаларының жыл ішінде алмасуына байланысты субэкваторлың белдеудің жазы экваторлық белдеуге, ал қ ысы тропиктік белдеуге ұ қ сас. Ө йткені, жазда экваторлық муссондар аса мол ылғ ал, ал қ ыста қ ұ рлық ү стінен соғ атын тропиктік муссон қ ұ рғ ақ ауа ө келеді. Сол себепті жазы ылғ алды, қ ысы салыстырмалы тү рде қ ұ рғ ақ болады. Тропиктік белдеу жыл бойы тропиктік ауа массаларының ық палында болады жә не тропиктер ү стіндегі орнына сә йкес, сондай-ақ бұ лттылық тың тө мен болуына байланысты кү н жылуын аса мол алады. Мұ нда жазда ауа массаларының температурасы ө те жоғ ары, ал қ ыста салқ ынырақ. Ауа тө мендеген сайын қ ызып, бұ рынғ ысынан да қ ұ рғ ақ бола тү седі. Сондық тан бұ л белдеуде тұ рақ ты жоғ ары қ ысым, тө мендеген ауа қ озғ алысы басым, жаң быр қ ұ рлық тың жазық бө ліктерінде ғ ана емес, ашық мұ хит ү стінде де ө те сирек жауады. Сондық тан тропиктік белдеулерде Жер шарындағ ы аса ірі континенттік шө лдер: Сахара, Арабия, Калахари, Виктория орналасқ ан. Тропиктік белдеудің шығ ыс жағ алауы климаттық жағ дайдың біршама қ олайлылығ ымен ерекшеленеді. Жағ алау бойымен жылы ағ ыстардың ө туіне байланысты батыспен салыстырғ анда температура біршама жоғ ары, жауын-шашын мол.Тау беткейлерінде жылына 1500 -2000 мм жауын шашын тү седі. Субтропиктік белдеудің жазы тропиктік белдеуге ө те ұ қ сас Антипиклондық режім басым болады. Тропиктік белдеуге қ арағ анда субтроттктер кү н жылуын 20%-дай аз алады Қ оң ыржай белдеулерде жыл бойы қ оң ыржай ауа массалары мен батыс желдері басым болады, тропиктік белдеулермен салыстырғ анда едә уір салқ ын, жыл мезгілдері айқ ын байқ алады Субарктикалық жә не субантарктикалық белдеулер оң тү стік жарты шардың поляр маң ы аудандарын алып жатыр. Мұ нда жылдық радиациялық баланс 630-102 Дж/см2-ден 924-102 Дж/см2-ге дейін ө згереді Жазда қ оныржай, қ ыста арктикалық жә не антарктикалық ауа массалары басым болады. Жазы салыстырмалы тү рде жылы, бірақ қ ысқ а болады, қ ысы ө те қ атал. Жылдық, температуралық амплитуда аса ү лкен емес. Жауын-шашынның жылдық мө лшері 200 мм-ден аз, кө бінесе қ атты кү йде тү седі.

2. Географияны оқ ытудағ ы жаң а ақ параттық технологиялар -Географияны оқ ытудағ ы жаң а ақ параттық технологиялар коммуникациялық технология, оқ у барысында компьютерді пайдалануғ а, модельдеуге, электрондық оқ улық тарды, интерактивті қ ұ ралдарды қ олдануғ а, интернетте жұ мыс істеуге, компьютерлік оқ ыту бағ дарламаларына негізделеді. Бұ л оқ у технологиясын география сабағ ында тиімді пайдалана отырып оқ ушылардың білімін жетілдіріп, география сабағ ында білімі мен біліктілігін арттырып дағ дысын қ алыптастыруғ а болады. Ел басымыз айтқ андай қ азіргі заман талабына сай ақ параттық технологияларды қ олдану мұ ғ алімдердің ізденісін тудырып оқ ушыларғ а жан жақ ты білім қ орларын жинақ тап білім беру сапасын арттыруда. Бұ л технологияны қ олдану арқ ылы оқ ушылар мен ұ стаздар білім кө зін тез алмасып, жақ ын қ арым қ атынаста жұ мыс жасап келеді.

3. Оң тү стік-Шығ ыс Азия елдеріне экономикалық -географиялық сипаттама — Қ ытай, Ү ндістан жә не Австралияның орталарында орналасқ ан континеналды аралдар тобы. Ү ндіқ ытай тү бегі де кіреді.Континенталды бө лігінде Вьетнам Астанасы – Ханой., Камбоджа Жер кө лемі – 181 мың км². Халқ ы 11, 6 млн. адам (1998). Астанасы – Пномпень, Лаос Жер аумағ ы – 236, 8 мың км². Астанасы – Вьентьян қ аласы. Халқ ы 5, 5 млн. адам. Этникалық қ ұ рамында лао-лум (68%), лао-тенг (22%), т.б. халық тар бар. Мемлекеттік тiлi – лаос тiлi. Халқ ының басым кө пшiлiгi будда дiнiн ұ станады (85%). Ақ ша бiрлiгi – кип., Мьянма Жер аумағ ы 678, 5 мың км². Халқ ы – 41, 7 млн. (2000). Астанасы – Нейпидо қ аласы(3, 5 млн.). Мьянма 7 ұ лттық облыс пен 7 ә кімшілік облыстан қ ұ ралғ ан, Тайланд, аралды бө лігінде — Бруней, Шығ ыс Тимор, Индонезия, Сингапур, Филиппиндер. Малай тү бегінде Малайзия орын тепкен. Вьетнам, Камбоджа жә не Лаос елдерін Ү ндіқ ытай мемлекеттері деп те атайды, жалпылау атауы Нусантара. Аталғ ан елдер Оң тү стік-шығ ыс Азия елдерінің ассоциациясын қ ұ райды (АСЕАН).Территорияда 599 млн адам ө мір сү реді, бұ л ә лемнің тұ рғ андарының 8 %. Ә сіресе Ява аралында адамдар тығ ыз орналасқ ан.

4.Оқ ушылардың ү йірмеде ө з бетінше атқ аратын жұ мыстары -Ү йірмені ұ йымдастыруда дұ рыс мақ сат пен міндеттер ө те ү лкен мә нге ие, ү йірмелердің мынадай ерекшеліктері бар: 1.ү йірмеге мү шелік еркіндік негізде жү зеге асады.2.оқ уылардың белсенділігін кү шейуге жағ дай жасалынады.3.ү йірмеде талқ ыланатын мә селелер оұ ушының қ алауымен жасалады.4. ү йірме жү йелі жұ мыс жү ргізіп, ол туралы ақ парат берілу керек. ү йірме жұ мысының басты ерекшелігі оқ ушыларды дамыта отырып оқ ыту жә не дамыта тә рбиелеуге, яғ ни оқ ушылардың барлық бойындағ ы қ абілетін ашу, тұ лғ а ретінде қ алыптастыру, білім ізгілендіру, мұ ғ алім мен оқ ушының дұ рыс бағ ытталғ ан педагогикалық қ арым қ атынас негізінде оқ ушылар ө з пікірін айта білу, шығ армашылық пен жұ мыс орындау, берілетін тапсырмалар оқ ушының психологиялық ерекшклігіне сай болуы қ ажет. Ү йірменің бағ дарламасы мектептегі пә ндер мазмұ нына байланысты жү зеге асу керек. Ү йірмеде оқ кушының ізденісін арттыру мақ сатында паралелль сынып кө рші мектептермен сайыстар ұ йымдастыру.

5.Қ азақ станның рекреациялық ресурстары -қ -да шипалы су шығ атын ә рі емдік балшығ ы бар табиғ аты ғ ажап жер коп. Мұ ндай шипалы су, емдік балшығ ы бар табиғ аты кө ріктә і жерлерде емдеу сауық тыру, демалыс уйлері, туристтік базалар, санаториилар орналаскан жерлерді география тілінде рекрец-қ ауд д, а. Рекреа-я куш жинау, ягни енбек етип шаршаган не денсаулыгы нашарлаган кісілердің тынығ ып ем кабылдап куш куатын калпына келтиру деген соз. Казак жеріндегі табиғ и емдік қ асиетң бар жерлер туралы алғ ашкы мә ліметтер 19г орта кезинде пб бастады.1834-80 аралығ ында шыгыс каз-дағ ы рахманов булағ ы, капал арасан, бурабай кө лінің, барлык арасан булагының шипалы касиеттері туралы мерзимді баспа соз беттерінде кабарлар жарияланды. Солай бола турсада 20г дейин казақ даласында бурабай мен бершү гірде ә ркайсысы30 орынды 2 шипажай ғ ана салынды. 1920-25 ж аралығ ында бурабай, ауыл, сер, рахманв булақ тары, жаң а корган шипажайлары ашылды. Кз ның химиялық курамы ар алуан минералды булак кө здері, шипалы балшығ ы бар кө лдері, корикти жерлері, курорт санаторий жуйелерін дамытуғ а оте колайлы. Рес-да 120дан астам курорт санторий демалыс уйлері бар. Шипажай емдеу турлеріне карай минералды сумен емдейтң н, шипалы балшық пен емдейтін климатпен емдейтін б б. Минералды сумен емдейтін турксіб, сарыағ аш, алма арасан, барлык арасанды жаткызуга болады. Шипалы балшыкпен емдейтін ши пажай Шортанды, Мойылды, Атырау, Жаң ақ орғ ан жатады. каз-ң санаторий курорттарныда климатпен емдеудің бирнеше турлери – гелиотерапия кун сә лесімен емдеу, аэротерапия ауамен емдеу, мезгіл таза ауада болу(терренкур) жаяу турзмге шыгу т.б емдеу ә дістері колд.

№4

1. Мемлекеттердің типологиясы жә не оларды топтастыру тү рлері- Елдер, мемлекеттер дү ние жү зі саяси картасының басты нысаны. Бұ л картадағ ы елдердің жалпы саны ХХ ғ асырдың соң ында 230-ғ а жетті. Дү ние жү зі елдерін топтастырудың негізгі белгілері: 1.Мемлекеттердің басқ ару тү рлері бойынша; 2.Территориясының кө лемі бойынша; 3.Халқ ының саны мен тығ ыздығ ы бойынша; 4.Географиялық орны бойынша; 5.Ә леуметтік-экономикалық даму дең гейі бойынша; 6.Ө кіметтің демократиялану дә режесіне байланысты; 7.Ә лемдік экономикағ а енуіне байланысты; 8.Жан басына шақ қ анда жалпы ішкі ө нім кө рсеткішіне байланысты. Дү ние жү зі елдерін топтастырудың негізгі белгілері: 1.Мемлекеттердің басқ ару тү рлері бойынша;

2.Территориясының кө лемі бойынша; 3.Халқ ының саны мен тығ ыздығ ы бойынша; 4.Географиялық орны бойынша; 5.Ә леуметтік-экономикалық даму дең гейі бойынша; 6.Ө кіметтің демократиялану дә режесіне байланысты; 7.Ә лемдік экономикағ а енуіне байланысты; 8.Жан басына шақ қ анда жалпы ішкі ө нім кө рсеткішіне байланысты. 1990-жылғ а дейінгі елдер типологиясы.Социалистік- Бұ рынғ ы СССР, оның қ ұ рамындағ ы елдер. Еуроада орналасқ ан сегіз, Азиядағ ы бес мемлекет. Капиталистік- АҚ Ш, ГФР, Оң тү стік Корея, Канада, Ұ лыбритания, Франция, Жапония т.б Дамушы- Азия, Африка жә не Латын Америкасын дағ ы дамушы елдер. 90-жылдардың басына дейін дү ние жү зінің барлық елдерін; 1) социалистік; 2) дамығ ан капиталистік; 3) дамушы деп ү шке бө лген. Дү ниежү зілік социалистік жү йе ыдырағ аннан кейін орнына басқ алары келді. Соның бірі ү ш жү йелі бола отырып, дү ние жү зінің барлық елдерін: экономикалық дамығ ан, дамушы, жоспарлы-орталық тандырылғ ан экономикадан нарық тық экономикағ а кө шуді жү зеге асырушы ө тпелі экономикалы елдер деп бө леді. Ә лем елдерінің қ азіргі таң дағ ы типологиясы Экономикалық дамығ ан елдер- БҰ Ұ -ның есебі бойынша 60 ел кіреді: 1.Батыс елдерінің ү лкен жетілігі.2.Еуропа елдері3.Австралия, Жаң а Зеландия, ОАР, Израиль. Дамушы елдер- Дү ние жү зінде 150 ел мен аумақ тар кіреді: Азия, Африка жә не мұ хиттық аралдардағ ы елдер .Жоспарлы орталық тандырылғ ан экономикадан нарық тық экономикағ а кө шуші елдер-Шығ ыс Еуропа жә не кө не Балқ ан елдері, ТМД елдері Ресей, Украина, Қ азақ стан тб. Сонымен бірге, барлық елдерді экономикалық дамығ ан жә не дамушы елдер деп типологиялайды. Мұ ндай типологияның негізгі белгісі ретінде жан басына шақ қ анда жалпы ішкі ө нім кө рсеткіші арқ ылы кө рінетін белгілі бір мемлекеттің ә леуметтік-экономикалық даму дең гейі алынады. Қ азіргі дү ниежү зіндегі постиндустриалды елдердің орны „Постиндустриалды елдер” экономикасы мен халық қ ұ рылымының басқ а топтағ ы елдермен салыстырмалы ерекшеліктер, айырмашылық тарының нә тижесіне бағ а беру

2.География кабинетінің негізгі элементтері жә не олардың сипаты- Жалпы білім беретін мектептерде география кабинетіне қ ажетті болғ ан 400-ден астам фабрикалық ү лгідегі қ ұ рал жабдық тар болса 200-300-ден астам қ олдан жасалғ ан қ ұ ралдар болуы қ ажет. Қ олдан жасалғ ан қ ұ ралдардың тиімділігі: 1.тақ ырыпқ а сай. 2.Тақ ырыпқ а сай болуы.3.тасымалдауғ а ө те қ олайлы.4.сақ тауғ а жаң артуғ а қ олайлыболуы. Сондық тан қ олдан жасалғ ан кө рнекі қ ұ ралдарғ а аса назар аударғ ан жө н. География кабинетінің жабдық талуының мынадай тә ртібі бар: 1 оқ ушылардың қ арағ ан жағ ына жә не тақ таның маң дайында атақ ты саяхатшылар мен географтардың суреті болуы қ ажет.2 кабинеттегі қ алғ ан кө рнекі қ ұ ралдар оқ ушалардың оң жағ ынан басталып тө менгі сыныптан жоғ арылай тү суі керек. 3 қ азақ стан респу-кам менің атты бұ рыш шартты тү рде талап етіледі.4 материктер мен мұ хиттар ү лгілері кабинетте басым бө лігі зертханалық бө лмеде сақ талуы қ ажет. Кабинетте сонымен бірге кө рнекі эстетикалық талғ амғ а негізделуі қ ажет. Кабитетте санитарлық тазалық сақ талу керек. География пә нінде ең басты кө рнекілік қ ұ рал – карта. Картаның тү рлері: тақ та картасы, ү стел ү стіндегі оқ улық картасы, кескін картасы. Географияны оқ ыту ә дістемесінде карталармен жұ мыс ә стеуде ү ш мақ сат қ ойылады: картаны тү сіну, картаны оқ у, картаны білу. Географиялық карталардың атқ аратын рө лі. Глобус – Жердің моделі. Картаның мазмұ ны жә не картаны тү сінуді оқ ытудағ ы негізгі ә дістер. Картографиялық ұ ғ ымдар жү йесі. Картаны оқ уғ а ү йрету ә дістері. Басты картографиялық іскерліктер жә не олардың физикалық жә не экономикалық география курстары бойынша айырмашылығ ы. Картаны білуді қ амтамасыз ететін оқ ыту ә дістері. Географиядағ ы ішінара іздену жіне зерттеу ә дістері мен проблемалы оқ ыту қ ұ рамында картамен жү ргізілетін жұ мыстар.Географиялық оқ улық тар, олардың атқ аратын қ ызметі. Оқ улық, оқ у қ ұ ралы жә не онымен жұ мыс iстеу ә дiстемесi. Оқ улық тың ғ ылыми мазмұ ны мен ә дістемелікаппараттың сипаты. Мә тіннің қ ұ рылымдық компоненттері. Оқ улық тың мә тін жіне мә тіннен тыс компоненттерімен жү ргізілетін негізгі ә дістер. Физикалық, экономикалық географиялардың мазмұ нын жә не оқ ушылардың жас ерекшелігін ескеріп оқ ытудың ә р сатысында мә тінмен жұ мыс істеу ә дістерінің ө згеруі. Оқ ушылардың оқ улық ты пайдалануында шығ армашылық сипаттың кү шеюі. Оқ улық пен жү ргізілетін жұ мыстарғ а қ ойылатын жалпы ә дістемелік талаптар. Кө рнекілік тү рлері: суретті кө рнекілік (бейнесурет, картина, диафильм, слайд); Дыбыстық кө рнекіліктер (кү йтабақ тар, ү нтаспағ а жазылғ ан матералдар); Символдық жә не графикалық кө рнекіліктер: (карта, жоспар, сызба, диаграмма); Географияны оқ ытуда пайдалынатын негізгі қ ұ ралдармен жұ мыс істеу. Географиялық карталар, глобуспен жұ мыс істеу. Карталардың мазмұ ны, оларды оқ у жә не тү сіне білу тә сілдері.Физикалық жә не экономикалық география курстарындағ ы статистикалық кө рсеткіштердің маң ызы жә не олармен оқ ыту ү рдісінде жү ргізілетін жұ мыстар. Берілу тә сіліне байланысты мектеп географиясында статистикалық мә ліметтердің негізгі топтары. Жеке (топтастырылмағ ан) кө рсеткіштермен жұ мыс жү ргізу ә дістері. Графиктер, программалар жә не статистикалық кестелердің танымдық мү мкіндіктері, оларды оқ у ә дістері. Сандық материалдардың ерекшеліктерін ескеріп графиктер, диаграммалар жә не статистикалық кестелерді оқ ытудың мазмұ ны жә не жү йелігі. Қ азақ стан экономикалық жә не ә леуметтік географиясы курсындағ ы экономикалық есептер жә не олардың мақ саты.