Тізбектеле қоздырылатын ТТҚ – ның электр жетегі

Жоғ ары аса жү ктемелік икемділігі есебінен тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ ө ндірісте қ олданыс тапты жә не трамвай мен троллейбуста, жү к кө тергіш механизмдерде жә не т.б. жерлерде кең қ олданылады. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның негізгі ерекшелігі оның ағ ыны жү ктеме тогының мә ніне тә уелді. Жалпы жағ дайда машинаның магниттелу қ исығ ы қ исық сызық ты функция болады.

2.12 - сурет

Машинаның қ анығ уын есепке алмай, яғ ни машинаның ағ ыны Ф қ озғ алтқ ыштың якорь тогына пропорционал деп есептеп, машинаның механикалық сипаттамасының тең деуін аламыз. Тә уелсіз қ оздырылатын ТТҚ – ның механикалық сипаттамасының тең деуін қ олданамыз

. (2.27)

Жоғ арыда жазылғ андай, машина ағ ыны якорь тогына припорционал болғ анда, машина иін кү ші ү шін келесі формуланы аламыз

(2.28)

мұ нда c - пропорционалдық коэффициенті.

(2.28) формуладан анық талғ ан машина ағ ыны Ф келесі мә ніне тең болады

.

Ағ ынды Ф (2.27) тең деуге қ ойып, тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның механикалық сипаттамасының тең деуін аламыз:

. (2.29)

(2.29) тең деуді талдай келе, машина ағ ыны Ф мен қ озғ алтқ ыштың якорь тогы I_я пропорционал деп есептеп, қ озғ алтқ ыштың механикалық сипаттамасы гипербола екенін анық таймыз (2.13 - сурет). Аз жү ктеме токтары (иін кү штері) кезінде қ озғ алтқ ыштың айналу жылдамдығ ы w тым ө сіп кетеді. МСТ бойынша жылдамдық тың рұ қ сат етілген шамасы мә ндерін қ ұ райды.

Ү зік сызық пен белгіленген аймақ қ озғ алтқ ыштың тыйым салынғ ан жұ мыс аймағ ы болады, сондық тан қ озғ алтқ ыш тыйым салынғ ан аймақ қ а кетіп қ алмас ү шін МСТ бойынша қ озғ алтқ ыштың автоматтандыру нысанымен қ атаң механикалық жалғ ануын алдын-ала қ арастырады, жетектің механикалық бө лігінде белбеулік беріліс тыйым салынғ ан. Механикалық сипаттамасынан (2.13 - сурет) кө рініп тұ рғ андай, қ алыпты қ осылу сұ лбасы кезінде (2.12 - сурет) қ озғ алтқ ыш екінші квадранттағ ы жұ мыс режиміне кө ше алмайды (рекуперация режимі).

Машинаны рекуперация режиміне ауыстыру ү шін арнайы қ осылу сұ лбалары қ олданылады. Машинаның механикалық сипаттамасы қ исық сызық ты болғ андық тан, іске қ осуды реттеу аппараттарын есептеудің негізгі ә дістері графиктік жә не графиктік-талдау ә дістері болады.

Жалпы жағ дайда ү ш тү рлі тежеу режимдері мү мкін болады: рекуперативті, қ арсы қ осумен жә не динамикалық тежеу.

2.13 – сурет. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның механикалық сипаттамасы

Қ алыпты қ осылу сұ лбасы ү шін рекуперация режимі мү мкін емес, ө йткені машина екінші квадранттағ ы жұ мыс режиміне кө ше алмайды. Бұ л режимді іске асыру ү шін кү рделі қ осылу сұ лбалары деп аталатын арнайы қ осылу сұ лбалары қ олданылады. Қ арсы қ осу режимінде қ озғ алтқ ыш жылдамдығ ының бағ ыты ө зінің иін кү шіне қ арама-қ арсы болады. Қ арсы қ осу якорь тізбегіне едә уір кедергі қ осу арқ ылы орындалады.

Қ арсы қ осу режимінің аймақ тары 2.14 - суретте екінші жә не тө ртінші квадранттарда кө рсетілген. Бұ л режимнің кемшілігі – қ озғ алтқ ыш айналу бағ ытын ө згертуі мү мкін жә не қ озғ алтқ ыштың механикалық сипаттамасы жұ мсақ болады.

Қ озғ алтқ ыштың нолдік жылдамдық тар аймағ ында ө з еркімен кері айналуын шектеу ү шін оның білігіне механикалық тежеу қ ойылады.

2.14 - сурет

Динамикалық тежеу қ озғ алтқ ыштың якорь тізбегін қ орек кө зінен ажыратып, оны тежеу кедергісіне R_т қ осу арқ ылы жү зеге асырылады (2.15 - сурет). Тә уелсіз қ оздырылатын ТТҚ сияқ ты, тежеу кедергісі ө скен кезде механикалық сипаттамасы тө мен орналасады (2.16 - сурет). Аз иін кү штермен жұ мыс істеген кезінде машина тұ рақ сыз болады, бұ л 2.28 - суретте ү зік сызық пен кө рсетілген.

2.15 – сурет.Кері айналдыру машинаның якорь орамасы немесе қ оздыру орамасы полюстерін ауыстыру арқ ылы орындалады. Кері айналдырудың ық шамдалғ ан принциптік сұ лбасы

2.17 -суретте кө рсетілген. Машинаны кері айналдырудың механикалық сипаттамалары 2.16 - суретте екінші жә не тө ртінші квадранттарда орналасқ ан. Машинаны іске қ осқ ан уақ ытта қ озғ алтқ ыштың қ арсы э.қ.к – сі нолдік мә нге тең, сондық тан якорь тогының секіруі қ озғ алтқ ыштың нақ ты тогынан I_н бірнеше есе асып тү седі. Бұ л қ ауіпті жағ дайды болдырмау ү шін, якорь тогының секіруі шекті рұ қ сат етілген шамасына дейін машинаның якорь тізбегіне қ осымша кедергі R_{қ ос} енгізу арқ ылы азайтылады (2.19 - сурет).

2.16 - сурет Тежеу сипаттамалары

Қ озғ алтқ ыштың жылдамдығ ы кө бейе бастағ анда, қ арсы э.қ.к – сі пайда болады, якорь тогы азаяды. Якорь тізбегінен кедергісін бір-бірлеп шығ ара отырып, қ озғ алтқ ыштың ө зіндік сипаттамасында жұ мыс істеуге болады (R_{қ ос}=0). Тізбектеле қ оздырылатын машинаның іске қ осу диаграммасы 2.20 - суретте келтірілген. Якорь тізбегіне R_{қ ос2} кедергісін енгізгенде, қ озғ алтқ ыш жасанды сипаттамада жылдамдығ ын ө сіре бастайды.

2.17 - сурет 2.18 - сурет

Егер R_{қ ос2} кедергісін тізбектен шығ арып тастау ү шін шара қ олданбаса, жетектің жылдамдық ө сіруі 3-ші нү ктеде аяқ талады, ө йткені динамикалық иін кү ш М_дин нолге тең жә не қ озғ алтқ ыш келесі жылдамдығ ын ө сіруге деген икемділігін жоғ алтып алады. Сондық тан 2-ші нү ктеде, яғ ни машинаның иін кү ші М₂=(1, 05¸ 1, 1)М_н мә ніне жеткенше R_{қ ос} кедергісінің бір бө лігі якорь тізбегінен алынып тасталынады. Кедергіні шығ арып тастау ток, жылдамдық немесе уақ ыт функциясында басқ ару жү йесінің релелі-тү йіспелі бө лігімен орындалады. Қ озғ алтқ ыш келесі, алғ ашқ ыдан қ атаң дау механикалық сипаттамағ а (R_{қ ос1}) жұ мыс істеуге кө шеді жә не сипаттаманың 4-5 бө лігі бойымен жылдамдығ ы ө седі. 5-ші нү ктеде барлық кедергі R_{қ ос} тұ йық талады, ал қ озғ алтқ ыш ө зіндік сипаттамағ а жұ мыc істеуге кө шеді.

2.20 – сурет. Қ озғ алтқ ышты іске қ осу диаграммасы

Жетектің жылдамдығ ын ө сіруі 8-ші нү ктеде аяқ талады. Кейбір жағ дайларда кедергі сатыларының саны 2-ге (2.20 - сурет) тең болмауы мү мкін. Кейбір бө ліктерде қ озғ алтқ ыш жылдамдығ ы w₁, w₂, w_н мә ндерін қ ұ райды. 2.20 - суреттің сол жағ ында машинаның толық жү ріп кету сипаттамасы w=f(t) кө рсетілген.

Механикалық сипаттамалар қ исық сызық ты болғ андық тан есептеудің негізгі ә дістері графиктік жә не графиктік талдау ә дістері болады:

- механикалық сипаттамалардың топтары бойынша;

- кедергілер ә дісі (Андронов ә дісі);

- ө тпелі сипаттамалар ә дісі;

- шектік сипаттамалар ә дісі.

Жасанды механикалық сипаттамаларды есептеу кезінде бірінші ә діс бойынша ә ртү рлі кедергілер r % ү шін салыстырмалы бірліктегі механикалық сипаттамасының топтамасын қ олданамыз. Ә дісті қ олдану ү шін салыстырмалы бірліктегі сипаттамалар топтамасын жылдамдық w_н пен иін кү штің М_н нақ ты мә ндерін қ олдана отырып, абсолютті бірлікке аударамыз. 2.21 - суретте r % мә ні кедергісінің салыстырмалы мә ніне (пайызда) сә йкес келеді.

2.21 – сурет. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның сипаттамалары

Бұ л ә діс бойынша синтез кезінде талап етілген нү ктесі белгіленеді. Интерполяциямен r % мә ні, одан кейін А нү ктесінде берілген жылдамдық режимін іске асыру ү шін якорь тізбегіне қ осылатын қ осымша кедергісі анық талады.

.

Кедергілер ә дісі бойынша (Андронов ә дісі) тізбектеле қ оздырылатын машинаның электр механикалық сипаттамасы координатында кө рсетіледі. Қ озғ алтқ ыштың якорь кедергісін R_Я, қ осымша полюстердің кедергісін R_{Қ П}, тізбектеле жалғ анғ ан қ оздыру орамасының кедергісін R_{Қ ОЗ}, якорь тізбегіндегі қ осымша кедергіні R_{Қ ОС} арқ ылы белгілеп, келесі формуланы аламыз

. (2.30)

Қ озғ алтқ ыштың электр механикалық сипаттамасының тең деуі координатында жү ктеме тогы I тұ рақ ты кезде тү зу сызық болады. (2.30) тең деудегі белгілеулер

,

, .

Ә дісті қ олдану ү шін бірінші квадрантта машинаның ө зіндік электр механикалық сипаттамасы сызылады. Сипаттама бойына есептік I₁, I₂, I₃ токтары кезіндегі ө зіндік сипаттамада жататын 1, 2, 3 нү ктелері белгіленеді. Токтардың мә ндерінің саны жасанды сипаттамалардың есептеу дә лдігін анық тайды. Екінші квадрантта координатында I₁=const, I₂=const, I₃=const токтарының тұ рақ ты кезіндегі электр механикалық сипаттамалары тұ рғ ызылады. R_қ кедергісінің мә ні ө з масштабында белгіленеді жә не ол арқ ылы тік тү зу сызық жү ргізіледі. 1, 2, 3 нү ктелері екінші квадрантқ а 4, 5, 6 нү ктелері болып кө шіріледі.

Есептелінген ; ; кедергілерінің мә ні масштабында белгіленеді жә не I₁=const, I₂=const, I₃=const якорь токтарына сә йкес 7, 8, 9 нү ктелері алынады. I₁, I₂, I₃ токтары тұ рақ танғ ан режимге сә йкес 4-7, 5-8, 6-9 нү ктелері ө зара тү зу қ осылады. Машинаның якорь тізбегіне R_{қ ос} қ осымша кедергісін енгізген кезде жасанды электр механикалық сипаттаманы тұ рғ ызу ү шін R_{қ ос} мә ні R_қ кедергісі мә нінен бастап тұ рғ ызылады жә не алынғ ан R_{қ ос}+R_қ мә нінің нү ктесі арқ ылы вертикаль тұ рғ ызылады. I₁=const, I₂=const, I₃=const токтары тұ рақ ты кезінде тү зу сызық тармен вертикаль қ иылысқ анда, оларғ а сә йкес 10, 11, 12 нү ктелерін аламыз. Ол нү ктелерді бірінші квадрантқ а кө шіргенде қ осымша кедергісінің мә ніне сә йкес жасанды механикалық сипаттамада жататын 13, 14, 15 нү ктелерін аламыз. Жоғ арыда жазылғ ан графиктік тұ рғ ызулар 2.22 - суретте кө рсетілген.

2.22 – сурет. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның сипаттамасын тұ рғ ызу

Шектік механикалық сипаттама деп якорь тізбегінің кедергісі болмағ ан кездегі R_қ =0 қ озғ алтқ ыштың сипаттамасын атайды.

I₁=const, I₂=const, I₃=const тү зулері мен вертикаль осінің қ иылысын анық тай отырып, 16, 17, 18 нү ктелерін аламыз. Бұ л алынғ ан 16, 17, 18 нү ктелерін бірінші квадрантқ а кө шіріп, I₁, I₂, I₃ токтары кезіндегі 19, 20, 21 нү ктелерін анық таймыз. Бұ л алынғ ан 19, 20, 21 нү ктелері шектік сипаттаманы қ ұ райды. Шектік сипаттама ө зіндік сипаттамадан жоғ ары орналасады.

Шектік сипаттама ә дісі.R_қ кедергісі мә нін есептемеген кезде қ озғ алтқ ыш жылдамдығ ы ω ү шін, шектік сипаттамадағ ы жылдамдық ү шін w_шек, ө зіндік w_{ө з} жә не жасанды w_жас сипаттамадағ ы жылдамдық ү шін келесі арақ атынасын аламыз.

, (2.31)

, (2.32)

, (2.33)

, (2.34)

. (2.35)

Шектік сипаттама (2.32) бойынша kФ мә ні есептелінеді. (2.32) жә не (2.33) формулалардағ ы тең деулерде қ озғ алтқ ыштың ө зіндік E_{ө з} жә не жасанды Е_жас сипаттамаларындағ ы қ орек беруші э.қ.к – сі. (2.32), (2.33) тең деулер бойынша жасанды механикалық сипаттаманың есептік тең деуі (2.34) анық талады.

,

, (2.34)

Жасанды механикалық сипаттаманы есептеу реті:

а) ө зіндік механикалық сипаттамасына I₁, I₂, I₃ есептеу токтарын белгілейміз. Есептеу нү ктелерінің саны жасанды механикалық сипаттамалардың есептеу дә лдігін анық тайды. Ө зіндік сипаттама салыстырмалы бірліктен абсолютті бірлікке аударылады;

б) I₁, I₂, I₃ токтарының мә ндері бойынша ө зіндік сипаттама бойында ω _{ө з1}, ω _{ө з2}, ω _{ө з3} жылдамдық тарын анық таймыз;

в) ө зіндік сипаттамадан қ арсы э.қ.к – сін Е_{ө з1}=U-I₁R_Қ , Е_{ө з2}=U-I₂R_Қ арақ атынастары бойынша анық таймыз;

г) жасанды сипаттамадан қ арсы э.қ.к – сі Е_жас1=U-I₁(R_Қ +R_{қ ос}), Е_жас2=U-I₂(R_Қ +R_{қ ос}) арақ атынастары бойынша анық талады;

д) жасанды сипаттамадан ω _жас1, ω _жас2, ω _жас3 жылдамдық тары ω _жас1=ω _{ө з1}· Е_жас1/Е_{ө з1}, ω _жас2=ω _{ө з2}· Е_жас2/Е_{ө з2} арақ атынастары бойынша анық талады;

е) бұ л нү ктелер w=f(I_я) координаттарында белгіленеді, оларды ө зара жалғ ап, жасанды сипаттаманы аламыз.

2.23 – сурет. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның ө зіндік сипаттамасы

Жылдамдық шамасын бө ліндіге кө шіріп, келесі арақ атынасты аламыз

. (2.35)

Ө тпелі сипаттама тең деуі

. (2.36)

Ә дісті қ олдану ү шін ө тпелі сипаттама машина ү шін бір рет реттеледі. Ө тпелі сипаттаманы салыстырмалы бірліктерде берілген ө зіндік сипаттама бойынша есептеу ү шін абсолютті шамаларда ө зіндік сипаттама тұ рғ ызылады. I₁, I₂, I₃ есептеу токтары белгіленеді жә не ө зіндік сипаттама бойындағ ы ω _{ө з1}, ω _{ө з2}, ω _{ө з3} жылдамдық тарына сә йкес жылдамдық тар табылады. Ә рбір есептеу нү ктелері ү шін қ арсы э.қ.к – сі анық талады Е_{ө з1}=U-I₁R_Қ ; Е_{ө з2}=U-I₂R_Қ ; Е_{ө з3}=U-I₃R_Қ .

Ә рбір есептеу нү ктелері Е_{ө з1}/ω _{ө з1}, Е_{ө з2}/ω _{ө з2}, Е_{ө з3}/ω _{ө з3} ү шін Е/ω қ атынасы анық талады жә не магниттелу қ исығ ына ұ қ сас, ө тпелі сипаттама (Е/ω)_{ө з}=f(I_Я) тұ рғ ызылады. Ә дісті қ олдану ү шін келесі амалдарды жасаймыз: сол есептеу токтары I₁, I₂, I₃ шамалары ү шін жасанды сипаттамада қ арсы э.қ.к – сі Е_жас1=U-I₁(R_қ +R_{қ ос}), Е_жас3=U-I₃(R_қ +R_{қ ос}) анық талады.

Сол есептеу токтары I₁, I₂, I₃ ү шін ө тпелі сипаттамада (Е/ω)_жас1, (Е/ω)_жас2, (Е/ω)_жас3 мә ндері анық талады. Жасанды сипаттамада I₁, I₂, I₃ токтарының мә ндері ү шін жылдамдық анық талады жә не жасанды сипаттама тұ рғ ызылады

.

2.24 – сурет. Э.Қ.К – нің сипаттамасы

2.25 – сурет. Жасанды сипаттама

Қ озғ алтқ ыштың жылдамдығ ын реттеу кезінде кү рделі қ осылу сұ лбалары қ олданылады:

а) қ озғ алтқ ышты кедергімен тұ йық тау (шунттау). Бұ л жағ дайда кедергімен тұ йық талғ ан қ озғ алтқ ыш желіге жалпы тізбектеліп қ осылғ ан кедергі R_т арқ ылы қ осылғ ан. 2.26 - суретте қ озғ алтқ ыштың қ осылу сұ лбасы жә не 2.27 суретте ә ртү рлі R_т, R_кт кедергілері кезіндегі механикалық сипаттамалары келтірілген. Кедергілер R_кт=¥, R_т=0÷ ¥ мә ндері кезіндегі механикалық сипаттамалар тізбектеле қ оздырылатын қ озғ алтқ ыштың қ алыпты қ осу сұ лбасы кезіндегі кә дімгі сипаттамалары болады. Бұ л сипаттамалардың тү рі мен тізбектеле қ осылғ ан кедергінің ә сері жоғ арыда қ арастырылғ ан. Қ озғ алтқ ышты кедергімен тұ йық тау кезіндегі механикалық сипаттамаларды қ арастыру келесі қ орытындыларды жасауғ а мү мкіндік береді:

1) ә ртү лі тұ йық тала жә не тізбектеле қ осылғ ан кедергілердің мә ндері кезіндегі механикалық сипаттамалар ө зіндік сипаттаманың тү рін сақ тап қ алады жә не аз иін кү ш мә ндері кезінде ө те жоғ ары жылдамдық тарғ а ұ мтылады;

2) тізбектеле қ осылғ ан кедергі шамасының кө беюі қ озғ алтқ ышқ а қ осылғ ан кернеудің азаюына ә келеді жә не иін кү штің берілген мә ндері кезінде айналу жылдамдығ ын тө мендетеді;

3) тізбектеле қ осылғ ан кедергі шамасының кө беюі сипаттаманың ең істігінің ө суіне, иін кү ш ө суі кезінде жылдамдық тың жоғ ары қ арай ө суіне ә келеді;

4) ү лкен жү ктемелер кезінде тұ йық тау кедергісі сипаттаманың ең істігін тө мендетеді, бірақ аз иін кү штер кезінде тиімсіз болады;

5) теріс қ осумен тежеу біріншіден тө ртінші немесе ү шіншіден екінші квадрантқ а сипаттамалардың ө туін қ амтамасыз ететін тек қ ана біршама тізбектеле қ осылғ ан кедергісі бар кезде ғ ана потенциалды, сонымен бірге реактивті иіккү ш ү шін мү мкін болады.

R_т = ¥ жә не R_кт¹ ¥ кезіндегі сипаттамалар ө зін-ө зі қ оздырумен электр динамикалық тежеу режиміне сә йкес келеді.

2.27 – сурет. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ – ның сипаттамалары

б) қ озғ алтқ ыштың якорін кедергімен тұ йық тау. Ық шамдалғ ан принциптік сұ лба 2.28 - суретте келтірілген. Тек қ ана якорь орамасын тұ йық тайтын кедергінің болуы якорь тізбегінде ток болмағ ан кезде қ оздыру орамасымен ток ағ атын мү мкіндікті туғ ызады. Бұ л жағ дайда бос жү ріс кезіндегі жұ мыс істеу мү мкіндігін қ амтамасыз етіп, сонымен бірге белгілі шектерде генераторлық тежеу режимін алуғ а мү мкін болады. Кедергімен тұ йық тау контурының тогы ә сері есебінен, сондай-ақ тізбектеле қ осылғ ан кедергідегі осы токтан қ осымша кернеу тө мендеуі жылдамдық тың біршама тө мендеуіне апарады (2.29 - сурет). Тұ йық тау кедергісі мә нінің азаюы сипаттаманы тө мен жә не солғ а, екінші квадрантқ а жылжытады. “Идеалды бос жү ріс жылдамдығ ы” тұ йық тау кедергісі, қ оздыру орамасы жә не тізбектеле қ осылғ ан кедергісі бойымен ағ атын токтың ә серінен пайда болатын якорьдің э.қ.к - сі тұ йық тау кедергісіндегі R_КТ кернеу тө мендеуіне тең болғ анда орын алады.

Жылдамдық тың одан ары жоғ арылауы кезінде якорь желімен бірге тұ йық талғ ан кедергі контурын қ оректендіреді, сондық тан онда ток кө бейеді. Нә тижесінде, тү йық талу кедергісінің R_КТ қ ысқ ыштарында кернеу тө мендеуі жоғ арылайды, соның салдарынан магнит ағ ыны азаяды.

Сондық тан, қ айсыбір жылдамдық кезінде тежеу иін кү ші максимумғ а жетеді, содан кейін жылдамдық кө бейгенде, иін кү ш азая бастайды.

2.29– сурет. R_кт -var кезіндегі сипаттамалар

2.29 - суретте келтірілген сипаттамалар қ озғ атқ ыш режимінде тү йық тау кедергісінің азаюы іске қ осу иін кү ші мен сипаттаманың ең істігін тө мендетеді. Бұ л жағ дайда теріс қ осумен тежеуді қ олдануғ а болмайды, ө йткені ол тежеу иін кү шінің тым ү лкен мә нін береді. Динамикалық тежеу аймағ ында сипаттамаларда біршама ең істіктер бар;

в) қ оздыру орамасын кедергімен тү йық тау.

Жоғ арыда қ арастырылғ ан сұ лбалардың негізгі мақ саты айналу жылдамдығ ын тө мендету жә не механикалық сипаттаманың керек тү рін алу болды. Тә жірибеде кейбір кезде нақ ты жылдамдығ ынан асып тү сетін айналу жылдамдығ ын алу қ ажеттілігі кездеседі. Желінің тұ рақ ты кернеуі кезінде бұ л магнит ағ ынының азаюы есебінен алынады. Тізбектеле қ оздырылатын ТТҚ - да магнит ағ ынының азаюы R_кт кедергісімен қ оздыру орамасын тұ йық тау арқ ылы орындалады.

Қ озғ алтқ ыштың қ осылу сұ лбасы 2.30 - суретте келтірілген. Бұ л жағ дайда алынатын механикалық сипаттамалар 2.31 суретте келтірілген. R_кт=¥ жағ дайында қ озғ алтқ ыштың қ алыпты қ осылу сұ лбасын аламыз, яғ ни бұ л кезде I_я =I_{қ оз}.

R_кт< ¥ кезінде қ оздыру орамасындағ ы токтың мә ні

.

Сондық тан, қ оздыру орамасын кедергімен тұ йық тау кезінде магнит ағ ыны қ озғ алтқ ыштың қ алыпты қ осылу сұ лбасы бойынша жұ мыс кезінен аз болады, яғ ни жылдамдық жоғ ары кө теріледі.

2.31 - сурет Механикалық сипаттамалар

Механикалық сипаттаманың жалпы тү рі сақ талады, бірақ ол жоғ ары жылдамдық тар жағ ына кө шеді;

г) якорь мен қ оздыру орамасын қ атар қ осу. Кейбір жағ дайларда тізбектеле қ оздырылатын қ озғ алтқ ыш қ оздыру жә не якорь орамасы қ атар қ осылғ анда, ә рине қ осымша кедергілер бар кезде жұ мыс істей алады. Бұ л кезде қ оздыру орамасы тогының шамасы бойынша нақ ты мә ніне жақ ын болу керек, осы себептен, қ оздыру орамасымен тізбектеле қ осылғ ан кедергі біршама энергияны тұ тынады.

2.32 - суретте қ озғ алтқ ыштың орамаларын қ атар қ осу сұ лбасы келтірілген. Қ осымша кедергілердің ә ртү рлі мә ндері кезіндегі механикалық сипаттамалар 2.33 - суретте кө рсетілген. Тізбектеле қ осылғ ан кедергі болмағ ан кезде, яғ ни R_т=0 кезінде, қ оздыру орамасы тізбегіндегі кедергі R_кт тек қ оздыру тогын шектеу ү шін қ ызмет етеді. Бұ л жағ дайда қ озғ алтқ ыш тә уелсіз қ оздыру арқ ылы жұ мыс істейді. Осығ ан сә йкес сипаттамалары тү зу сызық ты болып келеді. R_кт кедергісінің азаюы айналу жылдамдығ ының жә не сипаттама ең істігінің азаюына апарады. R_т ≠ 0 жағ дайда қ озғ алтқ ыш якорі R_кт жә не R_т кедергілері қ ұ рағ ан кернеу бө лгішінің бір бө лігіне қ осылғ ан.

2.33 – сурет. R – var кезіндегі механикалық сипаттамалар

Қ оздырудың қ атар контуры якорь тогы нолге тең болғ ан кезде магнит ағ ынының болуын қ амтамасыз етеді. Осығ ан байланысты идеалды бос жү ріс жылдамдығ ы мен тұ йық таушы тізбекке энергияны беретін генератор режиміне қ озғ алтқ ыш режимінен кө шу мү мкіндігі бар.

Идеалды бос жү ріс жылдамдығ ы қ оздыру орамасы тізбегіндегі R_кт кедергісінің мә німен анық талады. Бұ л кедергінің аз мә нінде қ оздыру тогы жоғ ары, ал якорьдегі кернеу тө мен болады. Сондық тан идеалды бос жү ріс жылдамдығ ы аз болады. R_кт кедергісінің жоғ арылауы магнит ағ ынын ә лсіретеді жә не бір уақ ытта бос жү ріс жылдамдығ ын ө сіреді.

R_кт мә ні ө згеріссіз кезде тізбектеле қ осылғ ан кедергінің R_т кө беюі қ оздыру орамасындағ ы токты тө мендетеді жә не бір уақ ытта қ озғ алтқ ыш якоріне қ осылғ ан кернеуді тө мендетеді. Бұ л кезде екінші фактордың ә рекеті басым болады жә не магнит ағ ынының ә лсіреуіне қ арамастан, идеалды бос жү ріс жылдамдығ ы тө мендейді. Бұ л сұ лбада якорь тогы тым кө бейген кезде, соның салдарынан қ озғ алтқ ыштың білігіндегі иін кү ш кө бейгенде, R_т кедергісіндегі кернеу тө мендеуі кө бейгендіктен, автоматты тү рде қ оздыру тогы азаяды.

Белгілі бір нү ктеде якорь тогы мен магнит ағ ынының кө бейтіндісі максимумғ а жетеді, одан кейін реттеу мү мкін болмайтын қ ұ былыс болады. Осымен анық кө рсетілген иін кү ш максимумы тү сіндіріледі. Тізбектеле қ осылғ ан кедергі шексіз ү лкен мә ніне R_т=¥ дейін ө скен кезде, қ озғ алтқ ыш ө зін-ө зі қ оздыратын генераторғ а айналады.