Сурет - Энергетикалық канал

Электромеханикалық тү рлендіргіш ЭМТ ә р уақ ытта электржетегіде болады, электрлік энергияны (U, I) механикалық энергияғ а (М, ) жә не керісінше тү рлендіреді.

Механикалық тү рлендіргіш (беріліс) – редуктор, бұ рама-сомын жұ бы, блоктар жү йесі, қ осиінді-бұ лғ ақ ты механизм жә не т.с.с. қ озғ алтқ ыштың М моментін жә не жылдамдығ ын технологиялық машинаның жұ мысшы органының М_м моментімен (F_м кү шімен) жә не w_м жылдамдығ ымен сә йкестендіреді.

Тү рленетін энергияны сипаттайтын шамаларды – кернеулер, токтар, моменттер (кү штер), жылдамдық тар – электржетегінің координаталары деп аталады.

Электржетегінің негізгі функциясы координаталарды басқ аруда, яғ ни олардың қ ызмет кө рсетілетін технологиялық процесстің талабына сә йкес мә жбү рлік бағ ытталғ ан ө згерісінде.

Координаталарды басқ ару электржетегінің элементтерінің қ ұ рылымының рұ қ сат етілген шегінде ғ ана жасалуы керек, осы арқ ылы жү йенің жұ мысының сенімділігі қ амтамасыз етіледі. Бұ л рұ қ сат етілген шектер жабдық ты жасағ андармен жә не оның оптималды пайдалануын қ амтамасыз ететін координаталардың номиналды мә ндерімен байланысты.

Дұ рыс ұ йымдастырылғ ан жү йеде координаталарды басқ ару (энергия ағ ынын) кезінде барлық элементте Р шығ ындары азайтылу керек жә не жұ мысшы органғ а сол кездегі қ ажетті қ уат берілуі керек.

Бұ л сұ рақ тар – ә р тү рлі электржетектерінің қ асиеттері мен сипаттамалары, олардың координаталарын орнық қ ан – статикалық - ө тпелі – динамикалық режимдерде қ алай дұ рыс басқ ару, энергетикалық қ асиеттерін қ алай бағ алау, жә не электржетегінің кү штік бө лімін қ алай дұ рыс жобалау – курстың негізгі пә ні болады.

Курста электржетегінің ақ параттық каналына тиісті қ ызық ты жә не қ арапайым емес мә селелер қ арастырылмайды: біз қ азіргі заманғ ы техникалық қ ұ рылғ ылар кез-келген қ ажетті ә серлерді қ амтамасыз ете алады деп есептейміз, жә не практика жү зінде қ алайша асырылатынына емес, электржетегін басқ ару жү йесі не істеу керек соғ ан баса кө ң іл аударамыз.

Электржетегінің кү штік бө лімінің қ ұ рылымына жай қ арағ анның ө зінен оқ у объектісінің кү рделі екендігін тү сінуге болады (1.2-сурет): ә р текті элементтер – электрлік жә не электрондық, механикалық, басқ аруғ а қ ажет қ арапайым емес процесстер, жә не т.с.с. Пә нді оқ ыту кезіндегі нә тиже – негізгі қ ұ былыстарды терең тү сіну жә не қ арапайым, бірақ практика ү шін маң ызды есептерді шығ ара білу – тек шарттар орындалғ аннан кейін ғ ана іске асырылатыны анық.

Біріншіден, ө те кү рделі объектілердің реалды модельдерімен жұ мыс істеуді ү йрену керек, яғ ни реалды объектінің оқ ытылатын қ асиеттері бейнеленетін жасанды қ арапайым объектілермен.

Екіншіден, не қ ажет жә не қ аншалық ты қ ажет екендігін бейнелейтін, артық емес, бірақ жаман да емес тек жақ сы модельдерді қ олдануғ а ұ мтылу керек. Бұ л оң ай емес, жә не оғ ан айтарлық тай кө ң іл бө лінеді

Ү шіншіден, сол немесе одан басқ а модель алынғ ан шарттар қ атаң болу керек. Егер олай болмаса, онда нә тижелерінде ешқ андай мә н болмауы мү мкін.

Сонымен, негізгіні таң дап, қ осалқ ыны (жекені) алып тастай білу керек. Негізгі принциптерді, ө лшемдерінің сә йкестігін, бас қ атынастарын, заң дылық тарын терең тү сіну жә не приактикада қ олдана білу – курстың негізгі мақ саты.

Электрлік машиналардың, аппараттардың, тү рлендіргіштердің жә не басқ ару қ ұ рылғ ыларының мақ саттылы бағ ытталғ ан байланысы болып табылатын электрлік жетектің тарихы оның қ ұ рамындағ ы компоненттермен ерекшеленеді. Электржетегінің энергияның басқ арылатын электрмеханикалық тү рленуін іске асыратын жү йе ретінде ө зінің тарихы бар.

Электржетегінің дамуының басы ХІХ ғ. бірінші жартысында электрлік қ озғ алтқ ыштың жұ мысқ а қ абілетті ү лгісінің қ ұ рылуымен байланысты.

ХІХ ғ асырдың соң ы – ХХ ғ асырдың басы электрлік станциялардың қ ұ рылысымен жә не электрлік желілердің дамуымен сипатталады. Электрлік энергияның орталық тандырылып ө ндірілуі, одан кейін таратылуы ө ндірістік электржетегінің қ ұ рылуына негіз болды.

Булық немесе гидравликалық бірінші ретті қ озғ алтқ ышты жә не, таспалар жә не арқ андар арқ ылы энергия механикалық таралатын топтық жетектің орнына топтық электржетек келді. Жалпы орналастырылуын ө згертпей, ол ә р фабрикада бу қ азандық ты немесе гидравликалық су доң ғ алақ тарлы жылу станцияларының болуына мү мкіндік жасады жә не орталық тандырылғ ан электрмен қ амтамасыз ету – электрлік желісін пайдалануғ а негізделген болатын.

Бұ л жаң аша кіріспе бастапқ ыда кө бісінде кү мә н келтірді, себебі жабдық тардың қ ымбаттылығ ы, оның кү рделілігі жә не оның сым арқ ылы ү лкен қ ашық тық тарғ а таратқ анда энергияның шығ ынының болуы.

ХХ ғ асырдың басында дара электржетегіне ауысу идеясы, яғ ни энергияның механикалық таралуын электрлікке ауыстыру, электрқ озғ алтқ ышты жұ мысшы машинағ а жақ ындату бұ дан да ү лкен қ арсылық тарғ а ә келді. Сол кезде болғ ан оң шешімдерге қ арамастан, ХХ ғ асырдың бірінші ширегін топтық жә не дара электржетектерінің жақ тастарының арасындағ ы кү ресі болғ андығ ын толық айтуғ а болады.