Жұқпалы науқастарды емдеу принциптері, әдістері және оны ұйымдастыру.

Жұ қ палы науқ астарды емдеу – кү рделі процесс болып табылады, себебі емді тағ айындау барысында нозологиялық тү рге, жұ қ палы процестің сатысына, негізгі синдромның ауырлық дә режесіне, ағ заның преморбидтік жағ дайына назар бө лу қ ажет.

Жұ қ палы науқ астардың емінің негізгі қ ағ идалары:

-қ оздырғ ыштың патогенді ә серін жойып жә не организмнен шығ ару мақ сатымен (этиотропты терапия);

-жұ қ палы процесс барысында дамығ ан зат алмасу жә не қ ызметтік бұ зылыстарды қ алыптастыруғ а (патогенетикалық терапия);

-макроағ заның арнайы емес резистенттілігін жә не толық иммундық жауапқ а қ абілеттігін жоғ арылату мақ сатымен;

-асқ ынуларды алдын-алуғ а жә не емдеуге,

сонымен қ атар реабилитациялық шараларғ а бағ ытталғ ан.

Жұ қ палы науқ астардың емдік тамақ тандыруы (диетасы)

Жұ қ палы аурулар кезінде энергия жоғ алту процесстері жоғ арылайды, асқ орыту жә не қ оректі заттардың, дә румендердің, микроэлементтердің сорылуы нашарлайды, олардың ә р тү рлі сө лдермен (секреттермен), экскреттермен жоғ алуы кү шейеді. Бұ л ө згерістер белок, май, кө мірсулар, минералдар жә не витаминдер алмасуының бұ зылуына жә не науқ астың салмағ ын жоғ алтуына ә кеп соғ ады. Белок аз мө лшерде тү суі, оның сорылуының бұ зылуы жә не секреттермен, экскреттермен жоғ алуы иммундық жү йенің бұ зылыстарына ә келеді (антиденелер синтезі, иммунокомпетенттік жасушалардың активтілігі, қ ан сарысуының бактерицидтік белсең ділігі тө мендейді).

Жұ қ палы аурулардың кө бісінде дамитын қ ызба кезінде зат алмасу жылдамдығ ы кү шейіп, энергияның жұ мсалуы жоғ арылайды. Энергия жұ мсалудың жоғ арылауына сіреспе кезінде кездесетін бұ лшық еттер қ ұ рысуларына ә келеді.

Ішекте белоктардың, майлардың жә не кө мірсулардың сорылуы қ ызба нә тижесінде пайда болатын асқ орыту жолдарының ферменттері активтілігінің ө згерістеріне жә не ішектің шырышты қ абатының қ абыну процесіне байланысты бұ зылады.

Қ ұ су, диарея, судың, электролиттердің, сонымен қ атар ақ уыздардың жоғ алуына ә кеп соғ ады. Одан басқ а, ақ уыз термен, қ ақ ырық пен, зә рмен жоғ алуы да мү мкін.

Витаминдер қ ажеттілігінің жоғ арылауы, олардың ішектен сорылуы жә не тағ аммен тү суінің азаюы полигиповитаминозғ а ә келеді.

Қ ұ нды жә не реттелген тамақ тандыру жұ қ палы науқ астардың емінің ө те маң ызды бө лігі болып табылады. Тағ ам жең іл қ орытылуы қ ажет, сонымен қ атар механикалық, химиялық жә не термикалық қ олайлы болуы керек. Ө ң деу барысында тек қ ана суда жә не бумен пісіру ә дістері қ оданылады. Диетаны дә румендермен толық тыру ү шін табиғ и жеміс-жидекті шырындар ұ сынылады.

Диетаны тағ айындағ ан кезде аурудың ауырлығ ына жә не кезең іне асқ азан-ішек жолдарының жағ дайына, қ осымша патологияларғ а назар бө лінеді.

Қ азіргі кезде жұ қ палы ауруханаларда кө бінесе № 4, 5, 13, 15 диеталар қ олданылады. Іш ө тумен кө рінетін жедел ішек аурулары кезінде №4 диета тағ айындағ ан дұ рыс. Тағ ам асқ азан – ішек жолдарына механикалық жә не химиялық қ олайлы, ішек перистальтикасын жә не ашыту процестерін кү шейтетін ө німдер қ осылмайды. Ет сорпалары, шырышты сорпалар, кисель жә не желе, кептірілген нан, ірімшік, айран, ет, буғ а пісірілген котлеттер, кнель, фрикадель тү рлеріне, асылғ ан балық, ү гітілген ботқ а рұ қ сат етіледі. Жемісті шырындар ұ сынылады. Диетағ а сү т, табиғ и кофе, қ ұ рамына клетчатка кіретін ө німдер (бұ ршақ, қ ырық қ абат, қ ызылша, шалқ ан, шпинат, атқ ұ лақ (щавель)), тұ здық тар, сү рленген ө німдер, тә тті тағ амдар кірмейді.

Бауыр зақ ымдалғ ан кезде (вирусты гепатит, лептоспироз, инфекциялық мононуклеоз т.б.) №5 диета ұ сынылады. Оның қ ұ рамына тығ ыз еритін майлар, холестерінге бай ө німдер кірмеуі қ ажет. Ірімшік, айран, сү тті жә не кө кө ністі сорпалар, сү тті ботқ алар, салаттар, кисель, жеміс тосабы (компот), жемістер ұ сынылады. Майлы емес ет, балық асылғ ан тү рде, ақ жә не қ ара нан, кү нбағ ыс майы, аз мө лшерде сары май рұ қ сат етіледі.

Қ ызбамен ө тетін аурулардың жедел кезең інде (тұ мау, ЖРВИ, баспа, пневмония т.б.) №13 (2) диета ұ сынылады. Диета физиологиялық қ алыпқ а сай, қ ұ рамына керекті мө лшерде белоктар, майлар, кө мірсулар, дә румендер (ә сіресе, аскорбин қ ышқ ылы) кіреді. Сү т жә не қ ұ рамына дө рекі клетчатка кіретін ө німдер шектеледі. Барлық тағ амдар ү гітілген жә не ұ сақ талғ ан тү рде дайындалады. Кө п мө лшерде сұ йық тық тар тағ айындалады.

№15 диета арнайы тамақ тануды талап етпейтін науқ астарғ а, кө бінесе жұ қ палы аурулардың реконвалесценттеріне ұ сынылады. Нә руыз, кө мірсу, май қ ұ рамы жә не калориялық дең гейі физикалық ең бекпен айналыспағ ан сау адамның тамақ тану қ алыптарына сай. Орталық жү йке жү йесін қ оздыратын ө німдер (шай, кофе, шоколад т.б.) жә не қ ұ рамына дө рекі клетчатка мен эфир майлары кіретін ө німдер (сарымсақ, редис т.б.) шектеледі. Кондитерлік ө німдер ұ сынылмайды.

Қ ант диабетімен ауырғ ан науқ астарғ а №9 диета тағ айындалады.

Тағ амды қ абылдау тә ртібіне аса назар бө лу керек. Тә улігіне 5-6 рет, аз мө лшерде тамақ танғ ан дұ рыс. Жағ дайы ауыр науқ астарғ а тағ ам тә улігіне 6-8 рет беріледі. Кө п жағ дайларда жұ қ палы науқ астар кө п мө лшерде сұ йық тық ішуді қ ажет етеді. Мысалы, диарея, қ ұ су, терлеу, ентігу кезінде. Сонымен қ атар, тә тті сұ йық тық, энергия кө зі болып табылады. Науқ астарғ а морс, кисель, компот, шай ә ртү рлі шырындар, минералды су (газсыз), дайын глюкозо-электролиттік ерітінділер (регидрон, цитроглюкосалам) ұ сынылады. Жемістер шө лді жақ сы қ андырады. Сонымен қ атар, жемістердің қ ұ рамына дә румендер, минералді элементтер, қ анттар кіреді жә не олар ішек перистальтикасын кү шейтеді.

Зонд арқ ылы тамақ тандыру есін жоғ алтқ ан немесе шайнау жә не жұ ту қ ызметтері бұ зылғ ан науқ астарғ а кө рсетілген. Жұ мсақ резинадан немесе пластмассадан жасалғ ан назогастральды зонд қ олданылады. Зонд 5-7 жә не одан кө п кү нге ең гізіледі. Зондты дә рігер ең гізеді. Шырышты қ абаттың зақ ымдалуын жә не ойық жараларды алдын алу ү шін тә улігіне бірнеше рет зондты ары-бері жылжыту керек. Тағ ам піспектің (шприц) немесе тамшылатып ең гізуге арналғ ан системаның кө мегімен ең гізіледі. Піспек арқ ылы алдын-ала асқ азандағ ы сұ йық тық алынады (бұ л кезде хлорлы натрий жоғ алады). Зонд арқ ылы сү т, айран, сорпалар, жеміс шырындары, сары май жә не басқ а жартылай сұ йық ө німдер ең гізіледі. Тығ ыз ө німдерді ү гітіп, сұ йық тық пен араластырады. Сонымен қ атар, зондпен тамақ тандыруғ а арнайы ұ нтақ тә різді концентраттар (энпиттер, инпитан, овалакт, унипиттер) қ олданылады. 45-50°С-ге дейін қ ыздырылғ ан тағ амды 100-250 мл кө лемінде баяу ең гізеді. Бірінші тамақ тандыру – 100 мл. Тағ амды ең гізгеннен кейін 20-40 мл жылы су ең гізіледі. Одан басқ а зонд арқ ылы дә рі ең гізуге болады.

Организмнің қ ажеттіліктерін қ амтамасыз ететін басқ а ә діс- парентералді тамақ тандыру. Бұ л ә діс жағ дайы ауыр науқ астарда немесе ауыз арқ ылы тағ ам қ абылдау кө рсетілмеген жағ дайларда (ішектің ауыр қ абыну процесі; зондпен тамақ тандыру асқ ынуларғ а ә кеп соғ атын жағ дайда т.б.) қ олданылады.

Кө к тамырғ а ең гізу ү шін аминоқ ыщқ ылдардың дайын жиынтық тары (полиамин, аминофузин, аминостерил т.б.), инсулин қ осылғ ан (3-4 г. глюкозағ а 1 бірлік) (5-50%). Сонымен қ атар, минеральды заттар, витаминдер тағ айындалады.