Эйнштейн постулаттары.

1) Салыстырмалылық принципі: берілген инерциалды санақ жү йесінде жү ргізілген ешбір тә жірибе, жү йенің тыныштық та ма, ә лде қ озғ алыста ма оны айта алмайды. Табиғ атта бір жү йе екіншісіне ө ткенде барлық заң бір-біріне инвариантты.

2) Жарық жылдамдығ ының инварианттылығ ының принципі: жарық жылдамдығ ы вакуумда барлық санақ жү йесі ү шін бірдей.

3.3 Лоренц тү рлендіруі

Лоренц тү рлендіруінің Галилей тү рлендіруінен айырмасы, ол жылдамдық ты жарық жылдамдығ ына жуық деп есептеді: .

Лоренц тү рлендіруі мынадай тең деуден тұ рады:

Бұ лар кең істік пен уақ ыт арасындағ ы байланысты кө рсетеді - координаталарды тү рлендіру заң ына уақ ыт кіреді, ал уақ ытты тү рлендіруге – кең істік координаталары кіреді.

3.4 Релятивистік динамикадағ ы негізгі тең деулер

Массасы m релятивистік бө лшектің жылдамдық пен байланысы:

мұ ндағ ы m_{0 –} бө лшектің тыныштық тағ ы массасы, ал b - жылдамдық тардың қ атынасын береді:

Релятивистік импульс

Кең істіктің шектілігінің салдарынан релятивистік импульсі сақ талады.

Релятивистік динамикадағ ы негізгі тең деу:

Бұ л тең деу v< < c шекті шарт ү шін:

Толық энергия: ; ал - тыныштық энергиясы болып табылады.

Тұ йық жү йеде толық энергия сақ талады: ол уақ ыттың біртектілігінің салдары.

Кинетикалық энергия сақ талады:

4. Механикадағ ы кү штер.

41 Ауырлық кү ші жә не салмақ

Жердің тартылу кү шінің ә серінен барлық дене жоғ арыдан тө менге бірдей ү деумен қ ұ лайды. Ол ү деу еркін тү су ү деуі g=9, 7892 м/с². Жермен байланысты санақ жү йесінде, барлық денеге кү ш ә сер етеді, ол Жердің тартылу кү ші.

Денеге Жердің тартылу кү шімен ә сер ететін кү шті ауырлық кү ші деп атайды.

Дененің Жерге тартылуы кезінде оғ ан қ арсы ә сер ететін екінші денеге тү сетін кү шті салмақ деп атайды.

Егер Жерге қ атысты ү деу болса, онда , егер дене еркін қ озғ алыста болса , онда Р=0, яғ ни дененің салмағ ы жоқ.

4.2 Ү йкеліс кү ші

Ү йкеліс кү ші деп денелердің бір-біріне қ атысты ү йкеле отырып орын ауыстыруын айтады.

мұ ндағ ы k - ү йкеліс коэффициенті, N -қ алыпты қ ысым кү ші.

Бұ л тең деуден, ү йкеліс кү ші ү йкелетін денелердің ауданына байланысты емес, ол денеге тү сірілген қ ысымғ а тура пропорционал екендігі шығ ады. Ү йкеліс коэффициенті ү йкелетін денелердің табиғ атына байланысты.

Табиғ атта жә не кү нделікті ө мірімізде ү йкеліс кү ші кө п кездеседі. Оның пайдалы жағ ы да, зиянды жағ ы да бар.

4.3 Серпімді кү штер

Кез келген дене тү сірілген кү штің ә серінен деформацияланады, яғ ни ө зінің ө лшемі мен пішінін ө згертеді. Егер кү штің ә серін тоқ татсақ, дене ө зінің бастапқ ы пішіні мен ө лшемін алады, мұ ндай деформацияны серпімді деп атайды.

Ә р дененің ө зіне тә н серпілу шегі болады, егер кү ш осы шектен аспаса серпімді деформация байқ алады.

Серпімді кү ш - серіппенің тыныштық кү йден ығ ысуына (ұ заруына не қ ысылуына) тура пропорционал:

мұ ндағ ы k - пропорционалдық коэффициент, ол серіппенің қ атаң дығ ы деп аталады, x -серпімді деформация.

5. Механикалық жұ мыс

Жұ мыс деп ә серлесуші денелердің бір-бірімен энергия алмасуының сандық ө лшемін айтады.

Тү зу сызық ты қ озғ алыс кезінде кү ш тұ рақ ты жә не орын ауыстыру бойымен бағ ытталғ ан жағ дайда жұ мыс кү шімен оның тү скен нү ктесінің орын ауыстыруының кө бейтіндісіне пропорционал, яғ ни

мұ ндағ ы k – пропорционалдық коэффициенті, егер k=1 жә не болса онда,

F – денеге тү сірілген кү ш, S – орын ауыстыру, a - кү ш бағ ытымен орын ауыстыру арасындағ ы бұ рыш.

Сонда жұ мыс шамасы сан жағ ынан F – кү штің, кү ш тү сірілген нү ктенің S – орын ауыстыруының жә не кү ш бағ ытымен орын ауыстыру арасындағ ы a бұ рышы косинусының кө бейтіндісіне тең болады. Жұ мыс – скалярлық шама.

Егер кү ш бағ ыты мен орын ауыстыруының арасындағ ы бұ рыш сү йір () болса, онда .

Егер кү ш бағ ыты мен дененің орын ауыстыруының арасындағ ы бұ рыш доғ ал болса, . Бұ л жағ дайда кү ш теріс жұ мыс жасамайды, керісінше жұ мыс тү сірілген кү шке қ арсы істелінеді.

Егер кү ш пен орын ауыстыру арасындағ ы бұ рыш болса, , яғ ни А=0 жұ мыс жасалмайды.

Жұ мыстың ө лшем бірлігі – Джоуль (Дж), 1Н кү штің 1м жолда жасағ ан жұ мысы 1Дж=1Н·м

Уат.

Механизмнің уақ ыт бірлігінде істейтін жұ мысын қ уат деп атайды.

мұ ндағ ы dA – жұ мыс, dt – уақ ыт, яғ ни қ уат – жұ мыстың уақ ыт бойынша алынғ ан туындысы.

Егер қ озғ алтқ ыштың (двигательдің) жұ мыс істеуі кезінде қ уаты тұ рақ ты болса, оның қ озғ алысы бір қ алыпты болады, ендеше қ уат:

кү ш векторының жылдамдық векторына скалярлық кө бейтіндісін береді.

Қ уаттың ө лшем бірлігі - Ватт (Вт), 1Вт – 1с –та 1 Дж жұ мыстың жасалуы, 1Вт=1Дж/с.