Глоссарий. Ұңғы – тереңдігі 100-950м-ден 5000-6000 м-ге дейін және одан да көп болатын

Ұ ң ғ ы – терең дігі 100-950м-ден 5000-6000 м-ге дейін жә не одан да кө п болатын, кө лденең немесе кө лбеу-кө лденең дө ң гелек қ ималы аз диаметрлі тау қ азбасы. Ұ ң ғ ыла кө денең немесе кө лбеген-кө лденең болады.

Ө ндіруші (қ олданылатын) ұ ң ғ ы – мұ найды, газды немесе конденсатты ө ндіру ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Айдаушы ұ ң ғ ы – қ абатқ а суды (сығ ылғ ан газды, ауаны) немесе басқ а сұ йық тарды айдау ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы, жә не де кө тергіш қ ұ бырларда газды сақ тау ү шін арналғ ан.

Барлаушы ұ ң ғ ы – мұ найгаз беруші немесе басқ а кен орынды (қ абат, горизонт) аң ық тау ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Бақ ылау ұ ң ғ ысы – бақ ылау жү ргізу ү шін жә не қ абат жә не қ абат сұ йық тарын зерттеу ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Пьезометриялық ұ ң ғ ы – қ абат қ ысымын ұ стап тұ ру процесін жә не ә серлердің басқ а ә дістерінің жү ргізілуін бақ ылау ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Бағ алау ұ ң ғ ы – мұ най-қ андырғ ыш қ абаттарды бағ алау ү шін жә не мұ найлылық контурларының орналасуын дә лдеу ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Су алғ ыш ұ ң ғ ы – бұ рғ ылау қ ондырғ ыларды жә не суды ө німділік қ абаттарғ а айдау жү йесін сумен қ амтамасыз ету ү шін арналғ ан ұ ң ғ ы.

Жұ тушы ұ ң ғ ы – терең жатқ ан қ абаттарғ а ағ ын суларды тү сіру ұ ң ғ ысы.

Тұ тандыру (жандандырушы) ұ ң ғ ы – игерудің жылулық ә дістерін қ олданғ анда мұ найдың жер асты жану ошақ тарының пайда болу ұ ң ғ ылары.

Атқ ылағ ан тау жыныстары – магманың жер қ ыртысында немесе вулкандық лаваның жер бетінде қ атуы кезінде пайда болғ ан тау жыныстары.

Тұ нбалы тау жыныстары – минералды жә не органикалық заттардың кейінгі тығ ыздалуымен тұ нбалану жолымен пайда болғ ан жыныстар.

Кен – бір немесе бірнеше гидродинамикалық байланысқ ан қ абаттардың (коллекторлардың) ловушкасында (мұ найдың бір жерінде жиналуы) мұ най мен газдың жиналуы.

Кен орны – бір территорияда орналасқ ан бір кен немесе кендер тобы.

Қ абат қ ысымы – қ абаттағ ы сұ йық жә не газғ а ә сер ететін қ ысым.

Кендерді игеру жү йесі – кендердің игеру процесіне ә сер етуге болатын жә не онымен басқ аруғ а болатын шаралар жиынтығ ы.

Игеру жү йесін реттеу – бұ л жү йені жақ сартатын оперативті шаралардың комплексі.

Торпедттеу - пробойлы соннаны (пробойная сонна) бө тен заттардан босату жә не ұ ң ғ ы тү бінде мұ най мен газдың ағ ындарын кө бейту ү шін жарылу заттардың зарядын жару.

Дросселдеу – ағ ындағ ы қ ысымды тө мендету процесі кезінде жергілікті гидравликалық кедергіні ө ткен кездегі сыртқ ы жұ мыстың жасалуынсыз жә не жылуды жеткізіп алу жә не бұ рып жіберу.

Абсолютті ылғ алдылық – қ алыпты жағ дайдағ ы газдың м³-дағ ы су булардың қ ұ рамы.

Абсорбация – газдың сұ йық жұ тушының массасы (абсорбент) арқ ылы ө ткенде су буы мен басқ а да компоненттерді жұ ту процесі.

Адгезия – жабысу, беттік созылудың кү штерін пайдалану жә не оларды газдан тамшылы сұ йық ты жә не механикалық бө лшектерді шығ арып жіберуге қ олдану.

Адсорбция – тек қ ана ү лкен тесік беттері бар қ атты жұ тушылармен газдан су буы мен конденсатты шығ ару.

Барботаж – сұ йық арқ ылы қ ысым астындағ ы газды жіберу, интенсивті араластыру немесе жұ ту ү шін қ олданады.

Газды фактор – мұ най қ абатынан еркін тү рде, сонымен қ атар мұ найды ә р тү рлі сепарациялау сатыларынан кейін шығ арылатын газдың толық кө лемі.

Су глобуласы (мұ найдың) – дисперсті ортада бушығ арушы бө лшегі.

Деэмульгаторлар – эмульгаторларғ а қ арағ анда айтарлық тай кө бірек белсенділікке ие мұ най эмульсияларын жою ү шін қ олданатын беттік-белсенді заттар (ББЗ).

Эмульгаторлар – эмульсиялар, асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафиндер, тұ здар мен механикалық қ оспалардың пайда болуына ә серін тигізетін заттар.

Эжектор – ә рекеті газдың ү лкен жылдамдық пен қ озғ алуынан пайда болатын босатуғ а негізделген газ қ ысымын арттыруғ а арналғ ан бағ ыттаушы аппарат.

Шлам – кішкентай қ атты бө лшектер тү ріндегі тұ нба, ол сұ йық тың фильтрациясы немесе тұ рып қ алу кезінде бө лінеді.

Сепарация – фазалардың бө лінуі, мұ найлы ұ ң ғ ылардың ө німінің газдық жә не сұ йық фазаларына бө ліну процессі.

Ұ ң ғ ылық ө нім – ұ ң ғ ыдан шығ атын кө пқ ұ рамды зат, ол мұ найдан, қ абат судан, ә р тү рлі қ оспалардан жә не ерітілген газдан тұ рады.

Тұ рақ тану (стабилизация) – тұ рақ ты мұ найды алу процессі, олар атмосферағ а буланбайды.

Шикі мұ най – ұ ң ғ ыдан дайындау қ ондырғ ысына тү сетін мұ най.

Тауарлы мұ най – нормаларғ а сә йкес сапасына дейін жеткізілген, дайындалғ ан мұ най.

Клюдирленген газ – мұ най массасында жеке кө піршік ретінде таралғ ан газ.

Мұ найлы эмульсия – бір-бірінде ерімейтін жә не кішкентай дисперлі жағ дайда болатын мұ най жә не қ абат судың механикалық қ оспасы.

Ньютондық емес сұ йық тық тар – жылдамдық тың жылжуы мен градиентінің кернеуіне байланысты тұ тқ ырлығ ы ө згеретін сұ йық тық тар. Оларғ а парафинді мұ най мен эмульсиялар жатады.

Кондиция – тауардың (мұ най, газ) сә йкес болу керек нормасы, стандарты, сапасы.

Коррозия – сыртқ ы жә не ішкі ортамен ә серлескенінен жабдық тар жә не қ ұ бырлар металдарының бірте-бірте ө здігінен бұ зылуы.

Конденсат – будың сұ йық қ а айналуы кезінде пайда болатын ө нім.

Конденсация – заттың газ кү йінен сұ йық қ а айналуы.

Конвекция – жылудың сұ йық немесе газ кү йіндегі бө лшектерімен кең істіктің бір нү ктесінен екінші нү ктесіне тасымалдануы.

Коагуляция – молекулярлы ілінісу кү штері ә рекетінен жабысудан болатын дисперсирленген бө лшектердің іріленуі.

Коагулянттар – дисперсті жү йелерге қ осқ ан кезде диперсті фазаның дифуззиялық қ абатын босататын, жә не бө лшектердің соқ тығ ысуы кезінде олардың жабысуын тудыратын заттар (электролиттер).

Инверсия – фазалардың айналуы (эмульсияның бір тү рінің екінші тү рге айналуы).

Дроссель – тарылғ ыш қ ұ рылғ ы.

Д иффузор – қ ұ бырдың кең ейткіш бө лігі, бұ л жерде сұ йық ағ ынының немесе газдың жылдамдығ ы азаяды жә не кинетикалық энергия потенциалдық энергияғ а айналады, жә не бұ л кезде қ ысым артуы болады.

Адилбеков М.А.