Орытынды. 3 Төменгі деңгейлі бағдарламалау тілдері

Процедуралар

Функциялар

3 Тө менгі дең гейлі бағ дарламалау тілдері

4 Жоғ ары дең гейлі бағ дарламалау тілдері

Фортран

Кобол

Алгол

Бейсик

4.5 Си++

Ява

5 Жү йелік бағ дарламалау

6 Объектіге бағ ытталғ ан бағ дарламалау

Visual Basic

6.2 Си++

орытынды

Қ ауіпсіздік техникасы мен ө рт қ ауіпсіздігінің нұ сқ аулығ ы

Техникалық қ ұ ралдармен жабдық талғ андық тан жә не токпен жұ мыс жасайтын қ ұ ралдарды пайдаланатындық ттан кабинет – арнаулы кабинет болып саналады. Сондық тан, оқ ушылардың ө мірін, денсаулық тарын сақ тау мақ сатында, мектептің дү ние-мү ліктерін бү лдірмей қ олдану мақ сатында арнайы ережелер қ арастырылғ ан. Бұ л ережелермен оқ ушы жыл басында міндетті тү рде тансуы керек. Оқ ушылармен осы ережелермен танысып, бұ лжытпай орындауғ а міндетті. Мұ ғ алім ережелерді таныстыру керек жә не олардың орындалуын қ адағ алау қ ажет. Компьютердің адамғ а тигізетін ә серлерін тү сіндіру керек. Егер оқ ушылар зақ ымданғ ан жағ дайда алғ ашқ ы кө мек кө рсетілуі керек.

Қ ауіпсіздік техникасы ережелері.

Қ ауіпсіздік техникасы ережелерін мына пункттерге бө луге болады:

1. Жалпы;

2. ДК - де жұ мыс істеу алдындағ ы;

3. Жұ мыс кезіндегі;

4. Апатты жағ дайдағ ы;

5. Жұ мыс аяқ талғ андағ ы:

Қ ауіпсіздікке қ ойылатын жалпы талаптарғ а мыналар жатады:

1. Сымдарды, жалғ аушы ашаларды, розеткаларды, штекерлерді қ озғ ауғ а; жабдық ты мұ ғ алімнің рұ қ сатынсыз жылжытуғ а тыйым салынады.

2. Мұ ғ алімнің рұ қ сатынсыз компьютерлік сыныпқ а кіруге жә не одан шығ уғ а болмайды.

3. Мұ ғ алімнің рұ қ сатынсыз сынып ішінде жү руге болмайды.

4. ДК-де ылғ алды қ олмен жә не дымқ ыл киіммен жұ мыс істеуге болмайды.

5. Қ орабы немесе сымдары зақ ымданғ ан ДК-де жұ мыс істеуге тыйым салынады.

6. ДК-мен қ атар ү стел ү стіне портфель, сө мке, кітап қ оюғ а тыйым салынады. Ү стел ү стінде тек қ алам мен дә птер ғ ана жатуы тиіс.

7. Пернетақ та ү стіне ештең е қ оюғ а болмайды.

8. Компьютерлік сыныпта жү гіруге, ойнауғ а, жұ мыс істеп отырғ ан оқ ушылардың кө ң ілін алаң датуғ а, басқ а жұ мыспен айналысуғ а болмайды.

ДК-де жұ мыс істеу алдындағ ы қ ауіпсіздік талаптары:

1. Қ оректендіру кө зіне қ осылғ ан ДК-ді мұ қ ият қ арап, оң ашалануының жә не компьютер корпусы мен сымдарының ақ ауы жоқ екеніне кө з жеткізу керек.

2. Сымдары жұ мыс кезінде байқ аусыззда ілініп кететіндей болып салбырап тұ рмағ анына кө ң іл аудару керек.

3. Жұ мыс орнын тексеру жә не пайдалануды есепке алу журналына белгі қ ою керектігін ескеру керек.

ДК жұ мысы кезіндегі қ ауіпсіздік талаптары:

1. ЭЕМ жұ мысы кезінде кө здің экраннан оң тайлы арақ ашық тығ ын (60-70 см) сақ тау қ ажет. Жұ мыс істеуге ың ғ айлы, тиімді қ ашық тық – 50 см.

2. Сыныпқ а сырттан кірген мұ ғ алімдер мен ү лкен кісілерге оқ ушылардың тұ руының қ ажеті жоқ.

3. Кө здің талуы немесе шаршауы жағ дайында оқ ушылар орнынан тұ рмай-ақ кө здің талуын немесе шаршауын басатын бірнеше жаттығ у орындауына болады.

4. Оқ ушылар электр тогымен зақ ымдану кезінде алғ ашқ ы медициналық кө мек кө рсету тә сілдерін, ө ртсө ндіргішпен жұ мыс істеу тә сілдерін жә не ө рт сө ндіру тә сілдерін білуі тиіс.

5. Оқ ушылар кө здің талуы жә не шаршауын болдырмайтын жаттығ уларды білулері керек.

Апат (тө тенше) жағ дайындағ ы қ ауіпсіздік талаптары:

1. ДК жұ мысы кезінде ақ ау байқ алса, кү йген иіс немесе бө где дыбыс пайда болса, компьютер жұ мысын бірден тоқ татып, аппаратураны ток кө зінен ажыратып, мұ ғ алімге немесе кабинет мең герушісіне хабарлау керек.

2. Қ ажет болғ анда ө рт сө ндіруге кө мектесу керек.

3. Қ ажет болғ анда, электр тогынан зақ ымданғ андарғ а дә рігерлік алғ ашқ ы кө мек кө рсету керек.

4. Компьютерлік сыныпта ө рт болғ ан жағ дайда, оны су шашып сө ндіруге болмайтынын білуі тиіс. Қ ұ мды немесе кө бікті ө ртсө ндіргішті пайдалануғ а болады.

5. Егер зақ ымданғ ан кісі электр тогының ә серінде болса, онда оны жалаң аш қ олмен қ озғ ауғ а болмайтынын білуі тиіс. Электр тогын ө ткізбейтін материал пайдаланып, зақ ымданғ ан адамды босатып алу керек.

ДК жұ мысын аяқ тағ андағ ы қ ауіпсіздік талаптары:

1. Мұ ғ алімнің айтуы бойынша аппаратураны ток кө зінен ажырату керек.

2. Жұ мыс орнын ретке келтіру керек.

Жұ мыс орнын пайдалануды есепке алу журналында белгі жасау керек.

Дербес компьютерлердің шығ у тарихы

Адамзат баласы дамудың барлық тарихи кезең дерінде есептеу жұ мыстарын жү ргізіп отыруғ а ә рқ ашан мұ қ таж болды. Алғ ашқ ы кезең дерде оғ ан, аяқ -қ ол саусақ тары секілді қ арапайым қ ұ ралдар жеткілікті болды. Ғ ылым мен техника дамуына байланысты есептеу жұ мыстарының қ ажеттілігі артып, оны жең ілдету ү шін арнайы қ ұ ралдар –абак, есепшот, арифмометр арнаулы математикалық кестелер шығ арыла бастады. Бірақ ү стіміздегі ғ асырдың 40 жылдарында, ядролық физиканың даму ерекшеліктеріне байланысты, қ олмен есептеу істері кө птеген материалдық ресурстарды жә не адамның тікелей араласуын талап ете бастады. Мысалы. «Манхеттен жобасын» (АҚ Ш-тағ ы атом бомбасн жасау) іске асыру кезінде есептеу жұ мыстарына 600 адам қ атысты, олардың бірсыпырасы тікелей есептеумен айналысып, қ алғ андары сол жұ мыстың дұ рыстығ ын тексеріп отырды.
ХХ ғ асырдың ортасында информацияны ө ң деуді автоматтандыру ісінің қ ажеттілігі электрондық техника мен технологияның қ арқ ынды дамуына себепші болды.
Электроника табыстары нә тижесінде жасалғ ан техникалық аспаптар электрондық есептеуіш машиналар (ЭЕМ) деп атала бастады.
1946 жылы алғ аш пайда болғ ан ЭЕМ-дер электрондық шамдар негізінде жұ мыс істейтін, ү лкен залдарда орналасқ ан, кө лемді электрондық жабдық тар болатын. Бірақ 1948 жылдың ө зінде-ақ элекрондық шамдар шағ ын электрондық аспаптармен- тразисторлармен алмастырылып, компьютерлердің бұ рынғ ы жұ мыс ө німділігі сақ талғ аны-мен, кө лемі жү з есеге дейін тө мендеді.
70 жылдар соң ында интегралдық схемалардан немесе чиптерден жасалғ ан мини - ЭЕМ-дер шығ а бастады. Осындай микропрессорлардың (біріктірілген интегралдық схемадан – БИС элементерінен тұ ратын) шығ уы дербес компьютерлер заманы басталғ анының алғ ашқ ы белгісі болды.
Алғ ашқ ы есептеу жұ мыстарын автоматтандыруғ а арналғ ан ЭЕМ–дер кү ннен кү нге артып келе жатқ ан информация ағ ынымен жұ мыс істеуге ың ғ айлы қ ұ рал болып шық ты.
Бастапқ ы кезең де ЭЕМ-дерде тек арнайы ү йретілген адамдар ғ ана жұ мыс істеді, бірақ онша дайындығ ы жоқ адамдардың компьютерді пайдалану мұ қ таждығ ы маман еместерге арналғ ан машина жасау қ ажеттігін тудырды.
70 жылдардың басында «тұ рмыстық» (ү йдегі) компьютерлер деп аталғ ан микрокомпьютерлер шық ты. Олардың мү мкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау ү шін жә не шағ ын мә тіндер теру ү шін ғ ана пайдаланылды. 70 жылдар ортасында тұ рмыстық компьютерлердің етек алғ аны сондай, оларды сусын шығ аратын фирмалар да (Соса СоІа) жасай бастады.
Дегенмен, микрокомпьютерлер дамуындағ ы ең елеулі оқ иғ а болып 1981 жылы ІВМ фирмасы жасағ ан, кейіннен «дербес компьютер» деп аталғ ан шағ ын компьютердің шығ уы болды.
Сол уақ ыттан бастап осы атау шағ ын компьютерлер тобының жалпы аты есебінде тұ рақ талып қ алды.

Компьютерлік жү йелер

ІВМ фирмасының анық тамасы бойынша компьютерлік (есептеу) жү йелер тө рт негізгі қ ұ рамнан тұ рады:
1) шығ арылатын есепті, орындалатын жұ мысты мә селе ретінде қ ойып, соның нә тижесін алатын адам;
2) аппараттық жасақ тама (Наrdware);
3) мә ліметтер файлы;
4) компьютердің программалық жасақ тамасы (Software).
Компьютерлік жү йелер ұ ғ ымын немесе мә ліметтерді ө ң деу жү йелерін осы тө рт комбинацияны – машиналарды, мә ліметтерді, программаларды жә не адамды – біріктіре қ арастыру кезінде қ олданады.

Компьютерлік жү йелерді пайдалану

Жұ мыс ө німділігі. Басқ а қ ұ ралдар мен машиналарды қ олданғ андағ ы сияқ ты, компьютерді пайдаланудың ең алғ ашқ ы себебі жұ мыс ө німділігін арттыру болып саналады.
Егер компьютерде есеп-қ исап жасау, мә ліметтерді ө ң деу немесе қ ұ жаттарды қ ағ азғ а басып алу істеріне пайдаланса-ң ыз, сіз бір сағ атта кө птеген істерді тындырасыз. Мысалы, машинкада мә тін басатын шебер адам бір минутта 60-тан 80 сө зге дейін немесе 6-8 жолғ а дейін мә тін басатын болса, орташа мү мкіндікті компьютер минутына 1200 жол баса алады. Демек, бір компьютер 150-200 адамды алмастыра алады деген сө з.
Мә ліметтерді ө ң деу жылдамдығ ы. Компьютерді пайдаланудағ ы екінші себеп мә ліметтерді ү лкен жылдам-дық пен ө ң деу болып саналады. Дайындығ ы мол маман адам минутына 250 сө з оқ ып шығ а алатын болса, компьютер 1000 000 сө з оқ и алады екен. Мысалы, Чикаго қ аласының телефон анық тамалығ ы 788 000 адамдар атауынан, ал адрестер мен телефон нө мірлерін қ оссақ, 32 000 000 жол информациядан тұ рады екен. Минутына 250 сө з оқ итын адам осы анық тамалық ты оқ ып шығ у ү шін 250 сағ ат уақ ыт жібереді. Ал, орта мү мкіндікті компьютер оны 30 секундқ а жетпейтін уақ ытта оқ ып шығ а алады. Сол себепті телефон станцияларында, анық тамалық іздеу қ ызметтерінде ЭЕМ кең інен қ олданылады.
Дә лдік пен ұ қ ыптылық. Компьютерлік жү йелерді пайдаланудағ ы ү шінші себеп – олардың дә лдігі мен ұ қ ыптылығ ында жатыр. Егер біз компьютерге нақ ты мә ліметтер беріп, оларды ө ң деудің дұ рыс жолдарын кө рсетсек, ол ә рқ ашанда қ атесіз нә тижелер береді. Кейде компьютер қ ате нә тиже берді деп айтады. Мұ ндайда компьютердің қ ателеспейтінін, қ атенің себебі мә ліметтердің оғ ан дұ рыс берілмегендігінен немесе осы мақ сатқ а арналғ ан мә ліметтерді ө ң деу алгоритмнің қ ате болғ аны екенін ашып айту қ ажет.

Аппараттық жабдық тар

Біз ү лкен ЭЕМ-ді немесе дербес компьютерді алсақ та, олар бір-біріне ұ қ сас принципте жұ мыс істейтін мынадай қ ұ рамнан тұ рады:
1. Орталық процессор;
2. Енгізу қ ұ рылғ ысы;
3. Есте сақ тау қ ұ рылғ ысы;
4. Шығ ару қ ұ рылғ ысы.
Орталық процессор барлық, есептеу жә не информация ө ң деу істерін орындайды. Бір интегралдық схемадан тұ ратын процессор микропроцессор деп аталады. Кү рделі машиналарда процессор бір-бірімен ө зара байланысты бірнеше интегралдық схемалар жиынынан тұ рады.
Енгізу қ ұ рылғ ысы информацияны компьютерге енгізу қ ызметін атқ арады.
Есте сақ тау қ ұ рылғ ысы программаларды, мә ліметтер-ді жә не жұ мыс нә тижелерін компьютер жадына сақ тауғ а арналғ ан.
Шығ ару қ ұ рылғ ысы компьютердің жұ мыс нә тижесін адамдарғ а жеткізу ү шін қ олданылады.
Дербес компьютер – пайдаланушының жұ мыс орнында не ү йінде жұ мыс қ ұ ралы ретінде пайдаланатын шағ ын электронды есептеуіш машиналар. Дербес компьютерлер пайдалануғ а ың ғ айлы, қ арапайым, жұ мысының сенімділігі жоғ ары, арзан болып келеді ә рі оларда қ олданылатын бағ дарламалық жабдық тар тез игеріледі. Сондық тан олардың қ ызметтің алуан тү рлі саласында кең інен қ олданылу мү мкіндігі бар. «Дербес компьютерлер» термині, кө бінесе АҚ Ш-тағ ы ІВМ (International Buziness Machines) фирмасы жасап шығ арғ ан компьютерлерге қ атысты айтылады. Дербес компьютерлер мынадай негізгі бө ліктен тұ рады: 1 – шұ ғ ыл жұ мыс істейтін жә не бір жақ ты жады бар процессор (жү йелік блок), 2 – дисплей, 3 – пернетақ та (клавиатура), 4 – курсорды жылжытқ ыш қ ұ рал (тышқ ан тә різді қ олтетік), 5 – динамиктер (дыбыс зорайтқ ыш), 6 – жазу қ ұ рылғ ысы (принтер). Оқ уғ а арналғ ан дербес компьютерлер қ ұ рылғ ылары мен бағ дарламалық қ ұ ралдары білім алуғ а, ү йренуге бағ ытталғ ан. Мамандандырылғ ан дербес компьютерлер қ ызметкерлердің жұ мыс орны ретінде пайдаланып, жергілікті есептеу желілерінде жә не қ ашық тан мә лімет ө ң деуге қ олданылады. Олар ә ртү рлі деректерді жазылғ ан ә уендермен дыбыстарды, мә тіндерді, жылжымалы бейнелерді, суреттермен сызбаларды ө ң дей алады. Интернет желісімен байланысып, деректерді электрондық пошта арқ ылы тасымалдай алады. Шағ ын дербес компью-терлер – кө лікпен, қ олмен алып жү руге ың ғ айлы, мө лшері 300х200 мм, массасы 3кг шамасында, ішкі қ оректену батареясы бар, перне-тақ тасы шағ ын дисплейлі компьютер-лер тобы. Олардың мү мкіндіктері ү стелге қ ойылатын кә дімгі дербес компьютерлермен бірдей болады. Кең седе пайдалануғ а арналғ ан дербес компьютерлер – ү стелге орналастырылатын компьютерлер тобы. Олар кең се жұ мысын автоматтандыруғ а бағ ытталғ ан жә не мә тін теруге, тү зетуге жә не қ ағ аз басып алуғ а, сондай-ақ деректер базасын жү ргізіп, іс-қ ағ аздарын даярлауғ а ө те ың ғ айлы.

Операциялық жү йе – компьютер іске қ осылғ ан кезде бірден жұ мыс жасайтын программа. Операциялық жү йе қ олданушымен сұ хбат ұ йымдастырады, компьютермен жә не оның ресурстарымен (оперативті жад, дискіде орынды, т.б.) басқ ару жұ мыстарын, орындауғ а басқ а қ олданбалы программаларды іске қ осу жұ мыстарын орындайды. Операциялық жү йе қ олданушымен, қ олданбалы программалармен жә не компьютер қ ұ рылғ ыларымен байланыс тү рін (интерфейс) орнатуды қ амтамасыз етеді. Ол адамғ а программаларды іске қ осуғ а, барлық мү мкін деректерді оларғ а беруге жә не олардан алуғ а, программаның жұ мысын басқ аруғ а, компьютердің параметрлерін жә не оғ ан қ осылғ ан қ ұ рылғ ыларды ө згертуге, ресурстарды қ айта бө луге мү мкіндік береді.

ОЖ-ның екі негізгі қ ызметін атап айту керек, олар:

1. Барлық қ олданбалы жә не жү йелік программалардың жұ мысын, оларды бір-бірімен жә не аппаратық жабдық тармен байланыстыра отырып, қ амтамасыз ету;

2. Ә рбір адамғ а ЭЕМ-ді жалпы басқ ару мү мкіншілігін беру;

Компьютерді басқ ару ОЖ-нің командалық тілі арқ ылы жү ргізіледі, ол дискіні басқ ару, мә ліметтерді кө шіру, файлдарды баспағ а шығ ару, кез-келген программаны іске қ осу, қ ажетті жұ мыс режимін орнату сияқ ты ә р тү рлі ә рекеттерден тұ рады.

ОЖ-ның жіктелуі

Дербес компьютерлер ү шін операциялық жү йе бірнеше параметрлер бойынша ө згешеленеді. ОЖ:

Бір қ олданушы жә не кө п қ олданушылы (жү йемен бір мезгілде жұ мыс жасайтын қ олданушылар саны);

Бір есепті жә не кө п есепті (ОЖ кө мегімен кез-келген мезгілде шешіліп шығ арыла алатын есептер саны);

ОЖ-мен қ олданушының байланысының базалық тү рі (командалар тү рінде диалог, меню тілінде диалог, графикалық кө ріністер тү рінде диалог орнату);

Адрестік шинаның разрядтарының саны (16, 32 немесе 64);

Ең аз қ ажетті ресурстар, яғ ни оперативті жә не дискілі жадтардың ең аз кө лемдері, микропроцессорлар класы қ ажет.

Кө п есепті операциялық жү йе бір мезгілде бірнеше програмаларды іске қ осуғ а мү мкіндік береді. Бұ л программалар бір-біріне кедергі келтірмей параллель жұ мыс істейтін болады. Мысалы, бір программа ә уен тың дай отырып дайын қ ұ жатты баспағ а шығ арады, ал екіншісі жаң а қ ұ жатты форматтайды. Адрестік шинаның разрядтылығ ы жад кө лемін анық тайды. Дербес компьютерлер ү шін 32 разрядтық ОЖ-ні қ олданудың ү лкен мә ні бар:

– компьютер іске қ осылғ ан кезде бірден жұ мыс жасайтын программа. Операциялық жү йе қ олданушымен сұ хбат ұ йымдастырады, компьютермен жә не оның ресурстарымен (оперативті жад, дискіде орынды, т.б.) басқ ару жұ мыстарын, орындауғ а басқ а қ олданбалы программаларды іске қ осу жұ мыстарын орындайды. Операциялық жү йе қ олданушымен, қ олданбалы программалармен жә не компьютер қ ұ рылғ ыларымен байланыс тү рін (интерфейс) орнатуды қ амтамасыз етеді. Ол адамғ а программаларды іске қ осуғ а, барлық мү мкін деректерді оларғ а беруге жә не олардан алуғ а, программаның жұ мысын басқ аруғ а, компьютердің параметрлерін жә не оғ ан қ осылғ ан қ ұ рылғ ыларды ө згертуге, ресурстарды қ айта бө луге мү мкіндік береді.

ОЖ-ның екі негізгі қ ызметін атап айту керек, олар:

1. Барлық қ олданбалы жә не жү йелік программалардың жұ мысын, оларды бір-бірімен жә не аппаратық жабдық тармен байланыстыра отырып, қ амтамасыз ету;

2. Ә рбір адамғ а ЭЕМ-ді жалпы басқ ару мү мкіншілігін беру;

Компьютерді басқ ару ОЖ-нің командалық тілі арқ ылы жү ргізіледі, ол дискіні басқ ару, мә ліметтерді кө шіру, файлдарды баспағ а шығ ару, кез-келген программаны іске қ осу, қ ажетті жұ мыс режимін орнату сияқ ты ә р тү рлі ә рекеттерден тұ рады.

ОЖ-ның жіктелуі

Дербес компьютерлер ү шін операциялық жү йе бірнеше параметрлер бойынша ө згешеленеді. ОЖ:

Бір қ олданушы жә не кө п қ олданушылы (жү йемен бір мезгілде жұ мыс жасайтын қ олданушылар саны);

Бір есепті жә не кө п есепті (ОЖ кө мегімен кез-келген мезгілде шешіліп шығ арыла алатын есептер саны);

ОЖ-мен қ олданушының байланысының базалық тү рі (командалар тү рінде диалог, меню тілінде диалог, графикалық кө ріністер тү рінде диалог орнату);

Адрестік шинаның разрядтарының саны (16, 32 немесе 64);

Ең аз қ ажетті ресурстар, яғ ни оперативті жә не дискілі жадтардың ең аз кө лемдері, микропроцессорлар класы қ ажет.

Кө п есепті операциялық жү йе бір мезгілде бірнеше програмаларды іске қ осуғ а мү мкіндік береді. Бұ л программалар бір-біріне кедергі келтірмей параллель жұ мыс істейтін болады. Мысалы, бір программа ә уен тың дай отырып дайын қ ұ жатты баспағ а шығ арады, ал екіншісі жаң а қ ұ жатты форматтайды. Адрестік шинаның разрядтылығ ы жад кө лемін анық тайды. Дербес компьютерлер ү шін 32 разрядтық ОЖ-ні қ олданудың ү лкен мә ні бар.

Ішкі бағ дарлама - кө лемі жағ ынан орташа болып келетін бағ дарламаларды (бірнеше мың жолды код) қ ұ растырғ анда қ ұ рылымды бағ дарламалауқ олданылады. Бағ дарламаның қ ұ рылымы шығ арылып жатқ ан есептің қ ұ рылымын кө рсету керек, сонда бағ дарлама мә тінінен есепті шығ ару алгоритмі тү сінікті болады. Ол ү шін қ арапайым операторлар жеткіліксіз, алгоритмнің нақ ты қ ұ рылымын дә лірек кө рсететін қ ұ ралдар қ ажет. Сондық тан бағ дарламалауғ а жаң а ұ ғ ым – ішкі бағ дарламалар енгізілді.

Қ андай да бір алгоритм бойынша жұ мыс жасайтын жә не ө зіне негізгі бағ дарламаның кез келген бө лігінен қ атысуғ а болатын бағ дарламаның жекелеме бө лігін ішкі бағ дарлама деп атайды. Ішкі бағ дарламалар негізгі бағ дарламының ішіндегі кіретін жә не шығ атын орындары бар тұ йық талғ ан бө лігі болып табылады. Негізгі бағ дарлама мен ішкі бағ дарламадағ ы айнымалылар бір-біріне бағ ынышты емес.

Ішкі бағ дарламаның екі тү рі болады – процедуралар жә не функциялар. Олардың айырмашылығ ы: процедура белгілі бір операторлар тобын орындаса, функция осығ ан қ оса қ андай да бір нә тижені есептеп, оны негізгі бағ дарламағ а қ айта жібереді. Бұ л нә тиженің ө зіне тә н типі болады. Си++ бағ дарламалау тілінде «процедура» деген ұ ғ ым жоқ, онда тек қ ана функция қ олданылады. Егер функция ешбір нә тиже есептемесе, онда ол «ешқ андай» (void) типін қ айтарады.

Кез келген бағ дарламада бірнеше процедура немесе функция қ олданылуы мү мкін. Процедура мен функция сипаттау бө лігінде айнымалылар бө лігінен кейін жарияланады.

Бағ дарламаның орындалуы негізгі бағ дарламаның операторларынан басталады. Қ ажет жағ дайда ішкі бағ дарлама шақ ырылып, оның операторлары орындалады. Содан соң басқ ару қ айтадан негізгі бағ дарламағ а беріліп, бағ дарламаның орындалуы жалғ асады.

Ішкі бағ дарлама негізгі бағ дарлама сияқ ты қ ұ рылады, яғ ни бағ дарлама атауынан, операторлар бө лігінен жә не аяқ талуынан қ ұ рылады.

Параметрдің екі тү рі болады:

· формальды

· шын мә ніндегі параметрлер.

Шын мә ніндегі параметр деп процедураны шақ ырар кездегі негізгі бағ дарламадағ ы параметрлерді айтамыз. Ал формальды параметрлер ішкі бағ дарламаның атауынан кейін кө рсетіледі.

Формальды параметрлер тізімінде айнымалылар аталып, олардың типтері кө рсетіледі.

Формальды параметрлерді екіге бө луге болады:

1. параметр-аргументтер, яғ ни процедура ү шін кіретін мә ліметтер;

2. параметр-нә тижелер, осы параметр-нә тижелер арқ ылы процедураның жұ мысының нә тижесін негізгі бағ дарламағ а қ айтарады.

Параметр - нә тижелер тізімдерінің алдында var сө зі жазылады.