БАЗ-дың дисперстік жүйеге тұрақтандырғыштық әсері

Тұ рақ тандырғ ыш БАЗ-дың ә сері фазааралық бетте адсорбциялану қ абілетінен анық талады. Нә тижесінде, беттік қ абатта БАЗ концентрациясының жоғ ары беттік активтілігі кө лемдік концентрацияны 10 мың дағ ан есеге жоғ арылатады. Адсорбциялық қ абыршақ тарда, БАЗ мицеллаларында да жү ргендей полярлы емес топтардың ассоциациясы жү реді. Адсорбциялық қ абаттың қ ұ рылымы БАЗ-дың табиғ атына байланысты жә не фазааралық бетке, беттің толу сатысына байланысты. Адсорбциялық қ абаттың қ ұ рылымының ө згерісі, оның қ орғ ау қ асиеттерін де ө згертеді.

БАЗ-дың адсорбциялық қ абаттары лиофилизирленеді, ал сулы ерітінділерде бет гидрофильденеді, нә тижесінде бө лшектердің жақ ындасуы кезінде тебілу дамиды. Ионогендік БАЗ-дар ү шін ДЛФО теориясымен анық талатын, қ ос электрлік қ абаттың электростатикалық тебілуі –бұ рын қ арастырылғ ан. Ионогендік емес БАЗ ү шін ә детте электростатикалық тебілу маң ызды роль атқ армайды; бұ л заттармен дисперстік жү йелердің стабилизациясы жө ніндегі мә селе коллоидтық химияның шешімін таппағ ан мә селелердің бірі болып табылады.

Ионогенді емес БАЗ-дар ү шін, сондай-ақ полимерлердің адсорбциялық қ абаттары ү шін келесі тү сініктердің келешегі мол болып табылады. Бө лшектер адсорбциялық қ абаттың екі еселенген қ алың дығ ынан аз қ ашық тық та жақ ындағ ан кезінде адсорбциялық қ абаттың ө зара жабылуы жү реді жә не ИЕБАЗ концентрациясы осы аймақ та адсорбциялық қ абатқ а қ арағ анда ө седі. Сонымен бірге егер орта адсорбциялық қ абат тү зетін зат ү шін жақ сы еріткіш болса, онда ісіну қ ысымына ұ қ сас осмостық қ ысым пайда болады (13-сурет).

Uосм = 2ВN_А * c² V_δ kT

Мұ ндағ ы B – еріген затпен еріткіш молекулаларының ә рекеттесуін сипаттайтын коэффициент; N_А – Авагадро саң ы; с – фазааралық қ абаттағ ы ИЕБАЗ концентрациясы; V_δ – жабылу аймағ ының кө лемі, оны бө лшек радиусы ИЕБАЗ адсорбциялық қ абатының қ алың дығ ы δ жә не бө лшектер арасындағ ы арақ ашық тық белгілі болса есептеуге болады.

Жоғ арыдағ ы тең деуден кө рініп тұ рғ андай фазааралық қ абатта неғ ұ рлым адсорбтив концентрациясы кө п болғ ан сайын соғ ұ рлым тебілу энергиясы кө п болады. Ол тағ ы да, жабылу аймағ ының кө лемі ө скен сайын артады. Сонымен қ атар тебілу энергиясы В коэффицентінің таң басымен мә ніне тә уелді болады.

Жақ сы еріткіштерде, В > 0 кезде, жү йені тұ рақ тандыратын оң сыналық қ ысым пайда болады. Егер орта нашар еріткіш болса, онда В < 0 жә не сыналық қ ысым теріс болады, яғ ни орта жабылу аймағ ынан шығ ады. Осы кезде осмостық эффект, молекулааралық тарту кү штерімен қ атар бө лшектердің агрегациясын жү ргізе алады. Соң ында, В = 0 болғ ан кезде тебілу де 0-ге тең болады. Адсорбциялық қ абаттар, тіпті еріткішпен ә серлесу болмағ ан кезінде В ≤ 0, бө лшектердің ең жақ ын арақ ашық та жақ ындауына стерикалық тосқ ауыл болып ә сер етеді. Бұ нда молекулааралық тарту кү штер маң ызды рө л атқ арады. Аяғ ында, эффективті стерикалық стабилизация адсорбциялық қ абаттар қ анық қ ан жә не, тү зілген молекулалар десорбирлеуге қ абілетсіз болғ ан кезде жү зеге асады. Мұ ндай стерикалық тұ рақ танғ ан жү йелер ү шін бө лшектердің тікелей жанасуымен болатын коагуляция мү мкін емес, ал қ ашық агрегация болуы мү мкін.