БАЗ ерітінділеріндегі солюбилизация.

Солюбилизация БАЗ ерітінділерінің маң ызды қ асиеті болып табылады. Ол оның мицеллярлық қ ұ рылымымен байланысты болады. Жеткілікті концентрлі БАЗ ерітінділеріне тіпті суда ерімейтін органикалық заттарды қ осқ анда (алифатикалық жә не ароматикалық кө мірсутектер, майда еритін бояғ ыштарды жә не т.б.), соң ғ ылары коллоидты еруге немесе солюбилизирленуге бейім. Осындай солюбилизацияның нә тижесінде мө лдір термодинамикалық тепе-тең діктегі ерітінділер тү зіледі. БАЗ ерітіндісінде еритін зат солюбилизат деп аталады.

Ә ртү рлі БАЗ-дың солюбилизирлеуші қ асиеттері ә ртү рлі. Коллоидты еріген органикалық заттың мө лшері БАЗ-дың гомологтық қ атарында кө мірсутекті радикалдың ұ зындығ ының артуымен ө седі.

Солюбилизирленген заттар саны сфералық мицеллалары бар облыста БАЗ ерітіндісінің концентрациясына пропорционалды болып жә не қ атпарланғ ан мицеллаларыдың тү зілуі кезінде тез артады. Солюбилизация, сондай-ақ солюбилизаттың молекулярлы қ ұ рылымына тә уелді болады. Егер солюбилизат ретінде комірсутекті қ олдансақ, оның молекулярлы салмағ ының тө мендеуімен коллоидты ерігіштік артады. Солюбилизатқ а полярлы топтарды енгізу де ә детте солюбилизацияны арттырады. Қ азіргі тү сініктер бойынша, солюбилизация БАЗ мицеллаларындағ ы органикалық заттардың еруі болып табылады.

Солюбилизацияның ә ртү рлі механизмдері болуы мү мкін. Полярлы емес комірсутектер мицелла ядросында (11а-сурет) ериді, ал полярлы органикалық заттар (спирттер, аминдер) мицеллағ а олардың кө мірсутекті тізбектері мицелланың ішіне, ал полярлы топтары – сулы фазағ а қ арай бағ ыттала орналасқ ан (11б-сурет).

Ионогендік емес БАЗ-дар ү шін қ ұ рамында полиоксиэтиленді топтар бар заттар солюбилизацияның ерекше тә сілі белгілі. Солюбилизаттың молекулалары (мысалы, фенол) мицеллалар терең дігіне енбейді, оттегінің эфирлі атомымен сутектік байланыс тү зіп, периферикалық бө лігіне, иілген оксиэтиленді тізбектер арасына орналасады.

Солюбилизация кезінде БАЗ-дың мицеллярлық салмағ ы артады. Ол солюбилизат молекуласын қ осу салдарынан ғ ана емес, сонымен қ атар мицелладағ ы БАЗ молекулаларының санының артуына да байланысты. Мұ ндай мицелланың қ айта қ ұ рылуы кө мірсутектердің солюбилизациясы кезінде мицелла ядросының гидрофобтығ ы артады, сондық тан тепе-тең дік сақ тау ү шін мицелла тү зетін БАЗ молекулаларының саны да арту қ ажеттілігінен болады.

Қ атпарланғ ан мицеллаларда солюбилизация кезінде органикалық зат мицелла ішіне кіреді. Ол сабынның молекулаларының кө мірсутекті аяқ тарының арасында орналасқ ан, сол арқ ылы молекулалы тізбектердің қ абаттарын қ озғ алту арқ ылы жү зеге асады. Бұ л ойдың дұ рыстығ ы рентгенографиялық зерттеулермен расталды. Ол зерттеулер солюбилизация кезінде мицелладағ ы сабынның молекулалары арасындағ ы ара-қ ашық тық артатынын кө рсетті. Солюбилизация кезінде қ атпарлы мицеллалардың қ ұ рылымының ө згерісі 12-суретте кө рсетілген.

Солюбилизация қ ұ рылысы латекстердің синтезі кезінде майларда кө мірсутектердің полимеризациясын жү ргізу ү шін ө те маң ызды. Кө птеген зерттеулер нә тижесі кө рсеткендей, полимеризацияү дерісіі негізінен бө лінбеген кө мірсутегінің тамшыларында емес, ішінде немесе сабынның мицелласының бетінде жү реді.

Кері солюбилизация – майдағ ы БАЗ коллоидтық ерітінділер қ атысында майлардағ ы судың коллоидты еруі. Бұ л тамақ ө неркә сібінде, соның ішінде маргарин ө неркә сібінде маң ызды рө л атқ арады.