Сурет. Қараңғы әдіс конденсорларындағы сәуленің жүру сұлбасы

Егер параллепипедтің биіктігін h, ал параллелепипедтің негізі болатын квадраттың жағ ын деп белгілесек, онда бө лшектерді санап отырғ ан кө леміміз мынағ ан тең болады:

Бө лшектер ә рқ ашанда броундық қ озғ алыста болғ андық тан, олардың саны қ арастырып отырғ ан кө лемде ә рқ ашанда ө згеріп отырады. Сол себептен оларды есептегенде белгілі уақ ыт аралығ ында олардың орташа мә нін алу керек. Қ арастырып отырғ ан кө лем мен бө лшектердің сандық концентрациясы ө те ү лкен болмағ ан жө н, олай болмаса бө лшектерді санау қ иынғ а соғ ады.

Бө лшектердің орташа мә нін (n) деп есептесек, қ арастырып отырғ ан кө лемдегі (V) бө лшектердің сандық концентрациясын былайша табуғ а болады:

ν =

Егер дисперстік фазаның тығ ыздылығ ы () жә не салмақ тық концентрациясы (c) белгілі болса, онда мынадай тепе-тең дікті жазуғ а болады:

Мұ нда, V-бө лшектің орташа кө лемі.

Бұ дан:

Егер бө лшектер шар тә різді болса, оның радиусын былайша табамыз:

Егер куб тә різді болса:

Коллоидтық жү йелерді ультрамикроскоптың кө мегімен байқ ай отырып, бө лшектердің шамасы ғ ана емес, олардың пішінін де анық тауғ а болады. Егер қ араң ғ ы ө рісте бө лшектер жылтылдап тұ рса, онда оларды анизодиаметрлік бө лшектер деп атайды. Жылтылдаудың себебі шар тә різді емес бө лшектердің броундық қ озғ алыстың ә серінен жарық сә улесіне ә ртү рлі жазық тық тан бұ рылады да, ә ртү рлі шашырағ ан сә уле байқ аймыз. Егер бө лшектер жылтылдамай жә й ғ ана жарық танса, олардың пішіні изодиаметрлік болады.

Бө лшектердің шамасын ультрамикроскоппен анық таудың кемшілігі сол, алынғ ан мә німіз бө лшектердің шамасының орташа мә нін есептеу керек.

Сол себептен Б.В. Дерягин мен Г.Я. Власенко арнайы ағ ындық (тасқ ындық) ультрамикроскоп конструкциясын жасады. Бұ л арқ ылы аэрокірнедегі, не лиокірнедегі бө лшектердің санын жылдам анық тауғ а болады.Оның сұ лбалық қ ұ рылысы 2.7 – суретте кө рсетілген.