Цæрцойы кадæг

Уæ д та дын иуахæ мы Цæ рцо зилынтæ систа скæ нгæ зæ ххыл. Иу хохрæ бын фæ цæ уы æ мæ арв ферттывта, æ рбасæ ста, ныннæ рыд, бæ стæ ныкъкъæ с-къæ с кодта. Цæ рцо айнæ гмæ йæ хи нылхъывта æ мæ йæ размæ æ рхауди уæ ларвон тымбыл дур. Уый афтæ тæ вд уыди, æ мæ йæ м февналæ н нæ уыди. Дзала [1] æ мæ цъæ нуд [2] кæ рдæ г йæ тæ вдæ й ссыгъдысты, зæ ххыл арт сирвæ зти. Сырдæ й, маргъæ й лидзынмæ фесты, артæ й тарстысты, фæ лæ сæ арт кæ й кæ м æ ййæ фта, уым сæ физонæ г кодта. Цæ рцо дис кодта ууыл, уый нæ ма зыдта зынджы миниуæ г. Физонæ г цы сырдтæ баисты, уыдон фыд æ м фыхæ й адджын фæ касти. Бацыди уæ ларвæ й æ рхаугæ тымбыл дурмæ, донæ й йæ æ рыхсадта æ мæ æ руазал ис. Батылдта йæ иу ранмæ æ мæ цæ хæ ртæ калдта. Æ хсæ вы тары та рухсытæ уагъта. Дуры бауарзта Цæ рцо, йæ цурæ й нал цыди, æ рмæ ст-иу дзы цуаны заманы фæ иппæ рд.

Дур æ вæ рд кæ м уыди, уый цур уыдис æ хсидгæ цад, нывонд цад зæ дтæ æ мæ дауджытæ н. Сæ хи-иу дзы надтой, дур та сын æ й хъарм кодта.

Хуыцауы хæ рæ фырт Хурæ мæ й чызг уыдис, иу бон йæ мадæ н афтæ зæ гъы:

— Мæ хи найынмæ хъуамæ фæ цæ уон æ хсидгæ цадмæ.

— О, уый цы загътай? — фæ рсы йæ мад, — дæ уæ н уырдæ м цæ й цæ уæ н ис, Мæ й дæ фендзæ ни æ мæ дæ æ выдæ й нæ ныууадздзæ н.

— Мæ й алæ хсæ в нæ фæ кæ сы, науæ д куы сцæ йкæ са, уæ д ралидздзынæ н.

— Мæ й Хуыцауимæ быцæ у сты, Хуримæ йæ кæ й фæ хицæ н кодта, уый тыххæ й.

— О, ма мын фæ тæ рс, мæ хи нæ сафын.

Мад уæ лдай ницыуал загъта æ мæ Хурæ мæ й æ хсидгæ цадмæ æ рцыди йæ хи найынмæ. Йæ дарæ с феппæ рста æ мæ цады смидæ г ис. Мæ й фæ схох улæ фыди, ауыдта чызджы, йæ хи рауагъта, йæ дарæ с акалдта æ мæ уый дæ р цады фæ мидæ г. Цæ рцо сæ м кæ сы. Мæ й Хуыцауы хæ рæ фырт Хурæ мæ йы æ рцахста æ мæ йæ нал рауагъта. Хурæ мæ й ма йæ хи атон-атон кодта, фæ лæ йæ бон ницы уыдис æ мæ боны цъæ хтæ м Мæ йимæ баззади цады. Бонцъæ хты Хурæ мæ й дзуры Мæ ймæ:

— Батыхми мын кодтай, ныр цы бакæ нон, мæ мад мæ дæ уæ й фæ дзæ хста. Мæ фыд мæ куы базона, уæ д мæ маргæ кæ ндзæ ни. Ам лæ ууон æ мæ уый та фыддæ р ми у. Мæ гуыбыны гуырдз сæ взæ рди, ныр æ хсæ вы куы райгуыра, уæ д мæ фыд зæ гъдзæ ни «дæ умæ æ хсæ выгон цыдтæ н», бонæ й куы райгуыра, уæ д та æ нхъæ л уыдзæ ни, дæ умæ æ з сусæ гæ й цыдтæ н.

Мæ й загъта:

— Уæ химæ ацу, бон æ мæ æ хсæ в кæ рæ дзийы цы афон хицæ н кæ нынц, уæ д. Чи райгуыра, уый-иу ацы æ хсидгæ цадмæ раппар, стæ й йын хос уыдзæ ни.

Хуыцауы хæ рæ фырт чызг Хурæ мæ й фæ цыди уæ ларвмæ, бон æ мæ æ хсæ в сæ кæ рæ дзийæ куы хицæ н кодтой, уæ д. Чызг йæ мадмæ нымдгæ нгæ бацыди, скуыдта æ мæ радзырдта йæ хабар.

Мад фæ маст кодта æ мæ зæ гъы:

— Мауал ку ныр, мæ бон, Мæ й йæ маст райста, уымæ н æ мæ фыдæ х уыди Хуыцауимæ, мæ нг нæ акæ нынц: «Æ нæ уарзæ гæ н йæ дзыхы арф фæ д ныууадзы сау калм, æ мæ свæ ййы дзыллæ ты, сафæ г». Ахæ м у, гъе, мæ къона, Мæ й дæ р. Уæ ддæ р дæ фæ дзæ хстон, нæ мæ м байхъуыстай, ныр дын исты хос кæ ндзынæ н.

Хурæ мæ йæ н боныцъæ хты чызг райгуырди æ мæ йæ æ хсидгæ цадмæ ныппæ рстой. Чызджы тæ ппалгъ æ ртæ бæ кк и, йæ хуылыдзтæ йын йæ мад тæ рфæ хсад [3] æ ркодта, æ рмæ ст ма иу туджы къуыбар фæ скъона аззади æ мæ уый æ нæ бары тæ фы смаг кодта хæ дзары.

Уалынмæ хæ дзары хицау æ рцыдис. Хуыцауы сиахс, арасмуд-басмуд кодта æ мæ зæ гъы:

— Уæ, мæ ардыстæ н, цыдæ р аллон-биллоны тæ ф мыл цæ уы.

Йæ ус æ м дзуры:

— Ой, бæ ргæ дын æ й зæ гъин, фæ лæ исты фыдбылыз куы скæ най, уæ д æ лгъыстагæ н баззайдзыстæ м.

— Ницы фыдбылыз скæ ндзынæ н, æ рмæ ст мын мацы басусæ г кæ н, зæ гъ мын алцы дæ р раст.

— Уæ дæ нæ чызг Хурæ мæ й йæ хи надта æ хсидгæ цады, Мæ й йæ м бахъуызыди, батых ын кодта æ мæ уый тæ ф у, сывæ ллоны тæ ф.

— Оххай, — зæ гъы йæ лæ г, — Мæ й Хуыцаумæ мæ сты у, йæ маст дзы исы, кæ м и сывæ ллон, цæ мæ й мæ бауырна. Кæ д, мыййаг, мæ чызг Мæ ймæ изæ рмилты цыди.

— Цытæ дзурыс, нæ лæ г, нæ чызг изæ рмилты æ ддæ мæ дæ р куы нæ цыди.

— Уæ д та йæ м, чи зоны, бонрæ фты цыди?

— Боны дæ р æ ддæ мæ нæ цыди, йæ буар нырма хуры тын куы нæ федта.

— Уæ д та цафон райгуырди?

— Бонцъæ хты, æ хсæ в-бонæ й куыд хицæ н кодта, афтæ.

— Уæ дæ уæ д йæ ном Бонвæ рнон уæ д, фæ лæ Мæ й фыдлæ г разынди, уымæ н фæ зæ гъынц «Фыдбылыз хæ ссæ г — адæ мæ й иппæ рд, фыд ыл куы цæ уа, уæ д-иу йæ сау маст йæ хицæ й исæ д».

Бонвæ рнон æ хсидгæ цады хъомыл кодта. Хуыцауæ н æ й йæ сиахс фехъусын кодта, Бонвæ рнон ном ыл кæ й сæ вæ рдта. Уæ д Хуыцау зæ гъы:

— Уадз, уыцы гуырд бон æ мæ æ хсæ в бæ рæ ггæ нæ гæ й баззайæ д фæ стагæ ттæ н. Йæ амонд та Цæ рцойы бауæ д.

Æ хсидгæ цады Бонвæ рнон кæ сагау ленк кодта, иу ранæ й-иу иннæ ранмæ ацъыгъгъуытт кодта. Хур-иу йемæ хъазыди, рæ вдыдта йæ. Мæ й йæ м йæ мидбылты худти, нæ дзы хицæ н кодта. Фыдрæ сугъд раци Бонвæ рнон, Цæ рцойы зæ рдæ мæ арф бахызти æ мæ -иу хъуыды кодта: «Оххай, ды кæ й хай кæ ндзынæ. Ныр мемæ куы цæ рид, уæ д нал фæ лмæ цин. Иугæ ндзон сырдтæ æ мæ мæ ргътæ м чи фæ разы хъусын». Бонвæ рнон ахæ м цырд уыди, æ мæ агæ ппмæ — сæ гуыт, йæ ацыд — уад, йæ фезмæ лд — зынг.

Иу бон Цæ рцо саг амардта æ мæ царды былтыл рацæ йцыд. Фæ комкоммæ ис Бонвæ рнонмæ, уый хъазыди цады мидæ г. Æ рбадти. Бирæ йæ м фæ касти, йæ зæ рдæ дзы ради. Уыйонг хъуыдыты ацыди, æ мæ йæ саг уым ферох и, йæ бынатмæ æ рбацыди. Фæ хъуыды кодта: «Уæ дæ мæ саджы мард цы фæ кодтон?» Цадбылмæ раздæ хти, кæ сы: Бонвæ рнон сугтæ амбырд кодта, йæ къухтæ кæ рæ дзийыл ацагъта, сугтæ ссыгъдысты. Саджы мардæ й физонджытæ акодта æ мæ сæ хæ ры. Цæ рцомæ диссаг фæ касти æ мæ алы бон дæ р сырды мард хаста, Бонвæ рнон та сæ физонджытæ кодта йæ хицæ н.

Иу бон та æ рхаста сырды мард æ мæ йæ цады былыл æ рæ вæ рдта, стæ й Хуыцаумæ скуывта:

Хуыцау, ацы чызджы къухтæ й цæ хæ р мауал ракæ лæ д!

Бонвæ рнон та сагæ й физонджытæ акодта, сугтæ кæ рæ дзийыл авæ рдта, йæ къухтæ ацагъта, фæ лæ сæ зынг нал рахаудта. Фенкъард и æ мæ дзуры:

— Кæ й аххосæ й нал хауы мæ къухтæ й зынг, уый мæ м йæ хи равдисæ д. Кæ д ас лæ г дæ, уæ д æ з дæ чызг, ды та мæ фыд.

Цæ рцо йæ хи нæ равдыста. Бонвæ рнон та дзуры:

— Кæ д чызг дæ мæ нау, уæ д хотæ уыдзыстæ м æ мæ рацу.

Ацы хатт дæ р та нæ равдыста йæ хи Цæ рцо. Зæ гъы та чызг:

— Цæ й, кæ д усгур дæ, уæ д мæ Хуыцау дæ уæ н загъта æ мæ рацу.

Цæ рцо ныр йæ хи раргом кодта. Бонвæ рноны цонгыл фæ хæ цыди, чызг æ м дзуры:

— Мæ дарæ с кæ нын мæ уæ ддæ р бауадз, æ фсæ рмæ г дæ р мæ нæ кæ ныс?

Цæ рцо зæ гъы:

— Нæ цард иумæ кæ м уыдзæ ни, уым не ’фсæ рмæ г дæ р нæ хи у.

Бонвæ рнон акодта йæ дарæ с æ мæ зæ гъы Цæ рцойæ н:

— Кæ м цæ рыс, уырдæ м мæ акæ н.

— Кæ м хъуамæ цæ рон, — зæ гъы Цæ рцо, — мæ цæ рæ н бынат бастуаг [4] хæ дзар.

— Уæ ддæ р мын æ й равдис.

Цæ рцо Бонвæ рноны бакодта, уæ ларвон дуры кæ м бавæ рдта, уырдæ м, æ мæ зæ гъы:

— Ам у мæ цæ рæ н, ардыгæ й хæ хтыл — мæ цæ уæ нтæ, быдыртыл — мæ фæ ндæ гтæ.

— Уæ дæ хорз цæ угæ цард фæ кæ ныс, фæ лæ ацы уæ ларвон дур зынгдæ ттæ г у, рахæ сс-бахæ сс æ й нæ фæ кæ ндзыстæ м, ам дзы арт кæ ндзыстæ м, ам уыдзæ н нæ цæ рæ ндон.

Уæ ларвон дурæ й æ рцъыккæ хсон скодтой, саджы мардæ й физонджытæ сарæ зтой æ мæ иумæ адджын бадт фæ кодтой. Кæ рæ дзийыл узæ лыдысты. Уыдон уым сырддзæ рмттæ й агъуыст сарæ зтой. Уæ дæ й фæ стæ мæ Бонвæ рнон хæ дзармæ касти, Цæ рцо та цуаны куыст кодта.

Уæ д иу бон зæ дтæ æ мæ дауджытæ Хуыцаумæ хъаст байдыдтой:

— Уæ ларвон дурæ й Цæ рцо æ мæ Бонвæ рнон зынг скодтой, арт дзы кæ нынц, сомбоны та дын дæ химæ цæ удзысты æ мæ дуры фæ стæ мæ куы байсис.

Хуыцау сын зæ гъы:

— Хуыцау тыхгæ нæ г нæ фæ цæ уы, зонд фæ амоны. Уыцы дур зæ ххыл сæ мбæ лди æ мæ йæ м мæ нæ н æ вналæ н нал ис, уæ д ма цæ й Хуыцау уыдзынæ н. Зæ ххы æ з нæ рафæ лдыстон, Хур æ мæ Мæ йæ конд у. Сымах дуры Уарппы бæ рзæ ндмæ схæ ссут, уым-иу дзы афæ дзæ й-афæ дзмæ баззайæ д хуыцæ уттæ н, зæ ххæ н та ард хæ рынæ н фæ уæ д, сомы дзы куыд кæ ной йæ номæ й.

Уæ дæ й баззади сомы кæ нын дæ р æ мæ зæ ххæ й ард хæ рын дæ р. Хуыцауы фæ ндоныл ничиуал ницы загъта, фæ лæ уæ ддæ р дуры Уарппы бæ рзæ ндмæ фæ хастой сусæ гæ й. Афæ дзæ й-афæ дзмæ дзы арт фæ кодтаиккой хуыцæ уттæ нывонд зынджы номæ й, фæ лæ давд дзуæ рттæ й баззади, дур кæ й ахастой, уый аххосæ й.