Минералды заттар

Ағ заның ө мірлік процестерін реттеуде маң ызды рө л атқ арады. Олар макроэлемент жә не микроэлемент болып бө лінеді. Макроэлементтер – бұ л денеде жоғ ары концентрацияда кездесетін минерал заттар (натрий, калий, кальций, магний, фосфор, хлор, кү кірт). Микроэлементтер – бұ л денеде ө те аз мө лшерде кездесетін микроэлементтер: темір, марганец, кобальт, йод, фтор.

Макроэлементтер ұ лпалардың тү зілуінде, ағ заның қ ышқ ылды-сілтілі жағ дайын, су-тұ з алмасуын, осмотикалық қ ысымды реттеуге қ атысады.

Микроэлементтер ферменттер, гормондар, дә румендер қ ұ рамына кіреді немесе олардың ә серін белсендетеді, сонымен зат алмасу процестерінде, қ ан тү зу процесінде, сү йек тү зуге қ атысады.

Кальций - сү йек ұ лпасын қ алыптастырады, жү йке ұ лпасының қ озуына, жә не бұ лшық еттердің жиырылуына ә сер етеді, қ ан ұ юына қ атысады, тамыр қ абырғ аларының ө ткізгіштігін тө мендетеді. Кальций кө зі - сү т ө німдері.

Калий - су-тұ з алмасуын, осмотикалық қ ысым, қ ышқ ылды-сілтілі жағ дайды реттеуде ү лкен рө л атқ арады. Калий бұ лшық еттердің, сонымен қ атар миокардтың қ алыпты қ ызметі ү шін қ ажет. Ағ задан су жә не натрийдің бө лінуіне ық пал етеді. Калийге тең із орамжапырағ ы, картоп, бұ ршақ тар, шабдалы бай болып келеді.

Магний - кө птеген ферментерді белсендетеді, жү йке жү йесінің қ озғ ыштығ ын тө мендетеді; ішектердің қ имыл-ә рекет қ ызметін жә не ө т бө лінуді кү шейтеді; антиспастикалық ә серге ие, ішектен холестериннің бө лінуіне ық пал жасайды. Магний бұ ршақ тарда, сұ лы, тары, кептірілген жеміс-жидектерде кө п мө лшерде кездеседі.

Фосфор - сү йек ұ лпасының тү зілуіне қ атысады, ағ заның ө мірлік процестерінде, ә сіресе жү йке, бұ лшық ет ұ лпаларында, бауыр, бү йректе зат алмасу процестерінде ү лкен рө л атқ арады. Фосфор кө зі - ірімшік, сыр, жұ мыртқ а, ет, балық, уылдырық.

Натрий жә не хлор - ағ зағ а ас тұ зымен тү седі. Натрий жасушаішілік жә не ұ лпааралық алмасуда маң ызды рө л атқ арады, су алмасуына қ атысады, қ ышқ ылды-сілтілі жағ дайды реттейді. Хлор асқ азан сө ліндегі тұ з қ ышқ ылының тү зілуіне қ атысады.

Темір - қ ан тү зуді жә не ағ зада ұ лпа тынысын қ амтамасыз етеді, эритроциттер гемоглобинінің, бұ лшық ет миоглобинінің, маң ызды ферменттердің қ ұ рамына кіреді. Темірдің ең жақ сы кө зі - ет ө німдері (олардың 20-25% темір сің іріледі), бұ ршақ тар, нан, жұ мыртқ а. Аз мө лшерде жеміс-жидектерде кездеседі.

Йод - қ алқ анша без гормонының тү зілуіне қ атысады. Ә сіресе тең із балық тары мен ө німдері: тең із орамжапырағ ы, креветкалар йодқ а бай.

Фтор - сү йектердің, ә сіресе тістердің тү зілуі ү шін ө те қ ажет. Тең із балық тары мен ө німдерінде кө п мө лшерде кездеседі.

Су

Су ересек адам денесі салмағ ының 2/3 бө лігін қ ұ райды. Ә сіресе судың мө лшері жас ағ зада кө п болады. Дененің қ артаюы барысында ағ за мен тіндерде судың мө лшері азаяды. Су адам денесінде маң ызды рө ль атқ арады. Су зат алмасу процестерімен байланысты барлық биохимиялық жә не биофизикалық реакциялар жү ретін орта болып келеді. Сонымен қ атар ол қ оректік заттарды тасымалдау қ ызметін атқ арады. Су кө мегімен зат алмасу кезінде пайда болатын керексіз заттар ағ задан сыртқ а шығ арылады, температуралық тепе-тең дік сақ талады.

Су секрет жә не экскреттердің пайда болуы ү шін қ ажет. Адамның суғ а қ ажеттілігі жоғ алтқ ан судың мө лшеріне сә йкес келеді. Қ алыпты жағ дайда ересек адам 1 тә улік ішінде орташа 2300-2800 мл сұ йық тық (зә рмен орташа 1500 мл, терлеу, булану арқ ылы 400-700 мл, тыныс алғ анда 300-400 мл, нә жіспен 70-200 мл) жоғ алтады. Сондық тан ересек адамның суғ а тапшылығ ы орташа есеппен 1кг дене салмағ ына 35-45 мл қ ұ райды.

Ауыр физикалық жұ мыста, сыртқ ы орта температурасы жоғ арылағ анда су жоғ алту кү шейеді, сондық тан суғ а қ ажеттілікті толық қ анағ аттандыру ү шін қ осымша 1200-1500 мл су (сү т, шырындар, сорпа т.б) қ абылдау қ ажет.

Су ащы ішекте сің іріледі, қ анғ а шамамен 20 минуттан соң ө теді. Натрий тұ здары, шектен тыс тамақ тану, кө мірсу жә не ақ уыздарғ а бай тағ амдар денеде судың жиналуына алып келеді. Ал калий жә не кальций тұ здары денеден судың тез бө лінуіне ә келеді.

Сұ йық тық ты шектен тыс қ абылдау жү рек-қ ан тамыр жү йесі жә не бү йрек қ ызметіне ә сер етеді, ақ уыздардың ыдырауына, денеден минерал тұ здардың жуып шығ арылуына алып келеді. Сұ йық тық ты қ абылдаудың шектелуі қ ан кө лемінің азаюына, қ оюлануына алып келеді.

Тамақ тану тә ртібі

Тә улікті тамақ тану қ ұ рамын ағ заның кү нделікті энергетикалық шығ ынына, оның қ ажеттілігіне байланысты қ ұ ру керек. Тә уліктік тамақ тың қ ұ ндылығ ы ағ заның қ ажеттілігіне сә йкес келуі керек. Ағ заның жалпы энергетикалық шығ ыны негізгі алмасу мен қ осымша алмасудан тұ рады.

Негізгі алмасу - бұ л қ оршағ ан ортаның температурасы 18-20˚ С жағ дайда, тамақ танудан 12-16 сағ ат соң психикалық тыныштық жағ дайында ішкі мү шелердің қ алыпты жұ мысы жә не бұ лшық ет тонусын бір қ алыпты ұ стауғ а қ ажет болғ ан энергия шығ ыны.

Негізгі алмасу дең гейі ағ за жасына, жынысына жә не конституциясына байланысты болады. Еркектерде негізгі алмасу ә йелдерге қ арағ анда 10-15 есе жоғ ары, ал қ арттарда ол тө мен. Ағ заның энергетикалық шығ ындары килокалориямен (ккал) есептелінеді.

Тағ амдық заттардың қ ұ рамын, олардың тамақ тану заттарындағ ы калориясын арнайы кестелер арқ ылы анық тауғ а болады. Ағ заның физиологиялық қ ажеттіліктерін есепке алып тағ амдық рацион калориясын есептеу қ иын емес. Тағ ам қ ұ рамының калориялығ ы ә р тү рлі болуына қ арамастан, тағ ам мө лшерін қ абылдағ ан кезде асқ азанды оптимальді толтырып, тойымдылық сезімін тудыру керек. Тойымдылық сезімінің созылу уақ ыты асқ азандағ ы тағ амның ыдырау ұ зақ тығ ына байланысты болады. Кө мірсу тағ амы асқ азанда ұ зақ тұ рмайды, екінші орында ақ уыздар, ең соң ынан майлар ыдырайды.

Асқ азан сө лінің бө лінуін кү шейтетін кү шті тітіркендіргіштерді (ащы дә мдегіштер, спиртті ішімдіктер) кө п қ абылдауғ а болмайды. Кө кө ністерді кең інен қ олдану ұ сынылады, ө йткені олар тағ амның дә мдік қ асиеттерін жақ сартып, тә бетті қ оздырады.

Сау адамның рационалды тамақ тану негіздері:

1. Тә уліктік рационды, тамақ тың жалпы мө лшерін сақ тау (тамақ тың жеткілікті энергетикалық қ ұ ндылығ ы тә улігіне 2800-3000 ккал қ ұ райды жә не адамның ө мір сү ру қ алпына байланысты болады).

2. Ағ заның қ алыпты қ ызмет жасауы ү шін тамақ ты тә улігіне 4 рет қ абылдағ ан пайдалы. Тә уліктік рацион келесі пропорцияларда қ ұ растырылуы керек: таң ертең гі ас - тә уліктік рационның 25%, тү скі ас -30%, тү стен кейінгі ас (полдник) - 20%, кешкі ас - 25% қ ұ рауы қ ажет.

3. Тү нге қ арай ақ уыз қ абылдау ұ сынылмайды, ө йткені ол жү йке жү йесін қ оздырады.

4. Ақ уыз, майлар, кө мірсулар (1: 1: 4), минералды заттар, дә румендердің, судың тү суі балансталғ ан болуы қ ажет жә не ағ заның энергия жұ мсауына байланысты (жынысы, жасы, ең бек жағ дайы) болып келеді.

Тамақ тану арқ ылы 3 ө мірлік функциялар жү зеге асады:

1. Пластикалық - жасуша мен тіндердің дамуы жә не ү здіксіз жаң аруы қ амтамасыз етіледі.

2. Энергетикалық - тыныш жағ дайда жә не кез-келген жү ктемелерде қ ажет болғ ан энергиямен қ амтамасыз етіледі.

3. Реттеуші - фермент, гормон жә не басқ а зат алмасу процестерін реттеушілердің тү зілуіне қ ажетті заттар қ амтамасыз етіледі.

Сауық тыру тамақ тандыруды ұ йымдастыру

Емдік тамақ тандыру (диетотерапия) – комплексті емдеудің ең маң ызды элементі. Ә детте, ол емдеудің басқ а ә дістерімен (фармакотерапия, физиотерапевттік ем-шаралар) қ атар жү ргізіледі. Кейбір жағ дайда ас-қ орыту жү йесін немесе зат алмасу процестерін емдегенде емдік тамақ тандыру басты емдік терапияғ а жатады, басқ а жағ дайда науқ астың тезірек сауығ уына жағ ымды тиімділігін береді.

Тә уліктік емдеу рационын диета деп атайды. Диеталық тә ртіп аурудың ерекшелігіне, оның кезең деріне, сырқ аттың жағ дайына қ арай белгіленеді.

Кез-келген диета емдік тамақ тандырудың келесі негізгі принциптерімен сипатталуы керек:

1. Калориялығ ы жә не химиялық қ ұ рамы (ақ уыз, май, кө мірсу, минералды заттар, дә румендердің белгілі мө лшері);

2. Тағ амның физикалық қ асиеттері (кө лемі, салмағ ы, температурасы, консистенциясы);

3. Рұ қ сат етілген тағ амдардың толық қ амтылуы;

4. Тағ амды ө ң деудің ерекшелігі;

5. Тамақ тану тә ртібі.

Диетотерапияда қ олданылатын принциптер:

1. «Сақ тау, қ орғ ау» принципі - белгілі бір мү шені тітіркендіретін немесе патологиялық процесті кү шейтетін тамақ тану факторларын (химиялық, термиялық тітіркендіргіштер т.б.) шектеу. Бұ л принцип ас қ орыту мү шелерінің аурулары диетотерапиясының негізгі принципі болып саналады.

2. «Жаттық тыру» принципі - алғ ашқ ы тағ айындалғ ан қ атаң диетаны кең ейтуден тұ рады. Бұ л бір жақ ты толық қ анды диета емес. Бұ л жең іл тағ амды диетаны қ олдану арқ ылы іске асады. Олар калориясы шектелген немесе химиялық қ ұ рамы қ айта тү зілген тағ амдардан тұ рады. Оларды 7-10 кү нде 1 рет тағ айындайды.

3. «Коррекция» принципі - аурудың ө ршуіне алып келетін кейбір тағ амдарды азайту немесе мү лде алып тастау. Мысалы - қ ант диабеті ауруы. Кейде диета коррекциясының ө зі қ андағ ы қ ант дең гейін қ алпына келтіреді.

Емдеу сауық тыру ұ йымдарында М.И.Певзнер ұ сынғ ан 15 диета қ олданылады.

Диеталық столдар

№ 1 диеталық стол – Асқ азан, ұ лтабар жарасы, қ ышқ ылдығ ы жоғ ары

созылмалы гастрит.

№ 2 диеталық стол – Қ ышқ ылдығ ы тө мен созылмалы гастрит.

№ 3 диеталық стол – Іш қ атумен сипатталатын тоқ ішек дискинезиясы.

№ 4 диеталық стол – Іш ө тумен сипатталатын энтериттер.

№ 5 диеталық стол – Бауырдың жә не ө т жолдарының аурулары.

№ 6 диеталық стол - Подагра ауруы.

№ 7 диеталық стол - Бү йрек аурулары.

№ 8 диеталық стол – Семіздік.

№ 9 диеталық стол – Қ ант диабеті ауруы.

№ 10 диеталық стол – Жү рек-қ ан тамыр жү йесі аурулары.

№ 11 диеталық стол – Туберкулез ауруы.

№ 12 диеталық стол- Жү йке-психикалық аурулар.

№ 13 диеталық стол – Жедел жұ қ палы аурулар, қ ызба кезең дері.

№ 14 диеталық стол – Несептің сілтілі реакциясы мен фосфор-кальций

тұ здарының дамуымен сипатталатын фосфатурия.

№ 15 диеталық стол – Жалпы стол, арнайы диеталық стол тағ айындауғ а

кө рсетпелердің болмауы жә не ас қ орыту жү йесі

қ ызметінің қ алыпты болуы.

Тамақ тану тә ртібіне /диета/ сипаттама

№ 0 диета

Асқ азан мен ішек операциясынан кейін бірінші кү ндері 3 кү нге тағ айындалады. Тамақ сұ йық болуы керек. Қ ұ рамы: 10г қ ант қ осылғ ан шә й, жеміс-жидек киселі, алма компоты /алмасыз/, қ айнатпа сарымайы бар кү ріш қ айнатпасы жә не қ анық тырылмағ ан ет сорпасы. Тамақ 2 сағ ат сайын беріледі.

№ 1 диета

Тағ айындалуы: Асқ азан, ұ лтабар жарасы, қ ышқ ылдығ ы жоғ ары созылмалы

гастрит.

Сипаттама: асқ азан жә не он екі елі ішектің кілегей қ абығ ын механикалық, термиялық, химиялық қ орғ ау.

Тамақ ауқ ымы толығ ымен ұ нтақ талғ ан болуы керек, тек қ ана қ айнатылғ ан тағ амдар қ олданылады. Тамақ ты тә улігіне 5-6 рет қ абылдау керек.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: ө ткен кү нгі қ ара жә не ақ нан, кептірілген ақ нан. Сү т, ұ нтақ талғ ан кө кө ніс /орамжапырақ тан басқ а/, сү тті сорпалар. Буғ а піскен котлет, пісірілген тауық еті жә не балық. Буғ а піскен омлет. Тә тті жемістер, қ айнатпалар, кисель, сү т, қ аймақ, ірімшік, шә й.

Рұ қ сат етілмейтіндер: ауыр сің ірілетін кө кө ністер /қ ызылша, сә біз/, сорпалар, тұ здық тар, саң ырауқ ұ лақ тар.

№ 2 диета

Тағ айындалуы: Қ ышқ ылдығ ы тө мен созылмалы гастрит.

Сипаттамасы: механикалық қ орғ айтын, бірақ асқ азан сө лінің секрециясын кү шейтетін тамақ. Тамақ дайындау ә дісі – қ айнатылғ ан жә не пісірілген.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: кептірілген жә не ө ткен кү нгі жә й ақ нан. Ет жә не балық сорпасында дайындалғ ан жарма мен кө кө ністер. Сиыр, тауық еттерін қ уырмай қ олдану. Пісірілген жеміс, кө кө ніс, жаң а сү т ө німдері, соустар, тұ здық тар, кофе, шә й. Жентектелген жұ мыртқ а, қ уырылғ ан омлет.

Рұ қ сат етілмейтіндер: бұ ршақ тар мен саң ырауқ ұ лақ тар.

№ 3 диета

Тағ айындалуы: Іш қ атумен сипатталатын тоқ ішек дискинезиясы

Сипаттамасы: тамақ қ ұ рамында ішектің моторлы қ ызметін кү шейтетін ө сімдік клетчаткасына бай тағ амдарды қ олдану.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: і рі тартылғ ан ұ ннан пісірілген нан, майсыздандырылғ ан сорпа, ет пен балық. Кө кө ністер (ә сіресе жапырақ ты), інжір, қ ара ө рік. Ү гілмелі ботқ алар. Ірімшік, айран, тү йір жұ мыртқ а, ө сімдік майы.

Рұ қ сат етілмейтіндер: шалқ ан, қ ара шалқ ан, сарымсақ, саң ырауқ ұ лақ.

№ 4 диета

Тағ айындалуы: Іш ө тумен сипатталатын энтериттер.

Сипаттамасы: ішекті химиялық, механикалық, термиялық қ орғ айтын тамақ. Тамақ ты дайындау тү рі – буғ а пісірілген, ұ нтақ талғ ан. Тә улігіне 5-6 рет қ абылдау.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: кептірілген ақ нан, майсыздандырылғ ан кү ріш, манка сорпалары, суғ а жә не буғ а піскен ботқ алар. Шырындар, итмұ рын қ айнатпасы, кисель, шә й. Суғ а жә не буғ а піскен ет.

Қ олдануғ а болмайды: қ ант, кілегей.

Рұ қ сат етілмейтіндер: сү т, бұ ршақ тар, тұ здық тар, сү рленген тағ амдар, ө сімдік клетчаткасы, тұ здалғ ан тағ амдар.

№ 5 диета

Тағ айындалуы: гепатитте, холециститте, бауыр циррозында.

Сипаттамасы: Бауырды максималды қ орғ ау. Қ ұ рамында кө п мө лшерде кө мірсуы бар заттарды, жануарлар майлары мен экстрактты заттарды шектеу керек. Қ уырылғ ан тағ ам тү рлері жарамайды, тағ амды ұ нтақ тамау керек, тә улігіне 5-6 рет қ абылданады.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: ө ткен кү нгі нан, кө кө ністі жарма сорпалары (ет жә не балық сорпаларынан басқ а). Пісірілген қ ұ с еті. Кө кө ністерді шикідей пайдалану керек. Қ ант, бал, тосап, сү т ө німдері. Жеміс-жидектер (қ ышқ ылдылардан басқ а).

Рұ қ сат етілмейтіндер: саң ырауқ ұ лақ тар, шпинат, қ ымыздық, лимон, дә мдегіштер, какао.

№ 6 диета

Тағ айындалуы: Подагра ауруы.

№ 7 диета

Тағ айындалуы: Бү йрек аурулары.

Сипаттамасы: бү йректі қ орғ ау. Тұ зды шектеу (1-5г), сұ йық тық ты шектеу (800-1000 мл), тә тті, экстрактты заттарды шектеу керек. Дайындалуы – қ уыру, буғ а пісіру.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: тұ зсыз нан, майлы ет, балық, пісірілген қ ұ с еті, макарон тағ амдары. Жұ мыртқ аны шектеу, курага, ө рік қ ант, бал, сү т жә не сү т ө німдерін кең інен қ олдану.

Рұ қ сат етілмейтіндер: бұ ршақ тар, қ аймақ.

№ 8 диета

Тағ айындалуы: Семіздік.

Сипаттамасы: майлар мен кө мірсулар есебінен тамақ тың энергетикалық қ ұ ндылығ ын шектеу. Соғ ан сә йкес ақ уыздың мө лшерін кө бейту. Тұ здық тарды, экстрактты заттарды, сұ йық тық тарды шектеу. Кө кө ністерді кө бейту. Тә улігіне 5-6 рет қ абылдау.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: қ ара нан, пісірілген майсыз ет жә не балық. Қ арамық ботқ асы. Ә р тү рлі кө кө ністер (картоптан басқ а) ө сімдік майымен. Жеміс-жидектер. Майсыз сү т, сү т ө німдері, қ ант орнына ксилит қ олдану.

Рұ қ сат етілмейтіндер: тә тті жемістер: қ ұ рма, жү зім, інжір; дә мдегіштер.

№ 9 диета

Тағ айындалуы: қ ант диабеті.

Сипаттамасы: қ ұ рамында холестерині бар заттарды, рафинадталғ ан кө мірсуларды шектеу немесе мү лдем қ олданбау. Дайындалуы – пісірілген, тағ амдар, қ уырылғ ан тағ амдар шектеледі.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: қ ара бидай наны, қ ара нан, кө кө ніс сорпалары. Ботқ алар: қ арамық, сұ лы. Жемістер, қ ышқ ыл сү т ө німдері. Майсыз ет жә не балық.

Рұ қ сат етілмейтіндер: тұ здалғ ан жә не маринадталғ ан ө німдер. Манка жармасы, макарондар, тә тті жемістер. Қ ызылша, сә біз, жасыл бұ ршақ картоп, жұ мыртқ а шектеледі.

№ 10 диета

Тағ айындалуы: жү рек- қ ан тамыр жү йесі ауруларында.

Сипаттамасы: ас тұ зын, қ ұ рамында холестерині бар ө німдерді, жануар майларын шектеу. Дайындалуы – суғ а пісірілген. Тә улігіне 5-6 рет қ абылдау керек.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: ірі ү гітілмелі бидай ұ ны, ет сорпасынан сорпалар. Ет сорпасы аптасына 1 рет тағ айындалады. Пісірілген балық, майсыз ет. Кө кө ністер ө сімдік майымен қ олданылады. Қ арамық, сұ лы, қ ышқ ыл сү т ө німдері кең інен пайдаланылады. Тамақ дайындауда ө сімдік майларын қ олдану қ ажет.

Рұ қ сат етілмейтіндер: Қ ою шә й, кофе, какао, консерванттар, ауыр сің етін майлар, алкоголь тиым салынады.

№ 11 диета

Тағ айындалуы: ө кпе туберкулезінде.

Сипаттамасы: дә румені мен ақ уызы кө п май мен кө мірсу шағ ындап кө бейтілген калориялы тағ ам. Ас тұ зы мен сұ йық тық нормасы шектеулі. Сү т тағ амдары. Тә улігіне 4-5 рет қ абылдайды.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: дайындау – аспаздық ө ң деу ә деттегідей, онда азот экстрактивті заттары сақ талғ ан. Дә румендер кө п мө лшерде. Белок 120-140г, 100-20г май, 500-550г кө мірсу.

Рұ қ сат етілмейтіндер: тұ здалғ ан жә не маринадталғ ан ө німдер.

№ 12 диета

Тағ айындалуы: жү йке жә не психикалық аурулар.

Жү йке жү йесін қ оздыратын заттар- кофе, шә й, алкогольді ішімдіктер, тұ здық тар, тұ здалғ ан, ащы тағ амдар шектеледі. Дә рілік шә й (жалбыз, мелисса т.б.) қ олданылады.

№ 13 диета

Тағ айындалуы: жұ қ палы ауруларда, қ ызбада.

Сипаттамасы: белоктар қ алыпты жағ дайда болуы керек, май мен кө мірсу калориясын шектеу. 70-80г белок, 70г май, 300г кө мірсу, 2200 калория. Кө п мө лшерде С жә не басқ ада витаминдер тағ айындалады, тә улігіне 5-6 рет қ абылдау керек.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: сусын, кө п мө лшерде сұ йық беру. Дайындалуы – тағ амды ү гіп немесе тартып беру, химиялық тітіркендіргіштер аз болуы керек.

Рұ қ сат етілмейтіндер: май, кө мірсу калориясын шамалап беру.

№ 14 диета

Тағ айындалуы: Несептің сілтілі реакциясы жә не фосфор-кальций

тұ здарының дамуымен сипатталатын фосфатурия

Сипаттамасы: несептегі реакцияны қ ышқ ыл етіп ө згертуге кө мектесетін тағ амдар енгізу. Сұ йық тық тың жалпы мө лшері 1, 5-2л. Дайындалуы – аспаздық ө ң деуі ә деттегідей, тә улігіне 4-5 рет.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: сү т, ірімшік, сыр, сұ йық тық жалпы мө лшері 1, 5-2л. 80-100г белок, 100г май, 400г сутегі, 2800калорий.

Рұ қ сат етілмейтіндер: сілтілендіретін ә сері бар тағ амдар.

№ 15 диета

Тағ айындалуы: барлық пациенттер ауырғ ан жағ дайда яғ ни жалпы стол.

Сипаттамасы: дә румендердің екі есе кө бейген толық қ ұ нарлы тағ ам, майлы ет тағ амдары шектеледі.

Дайындалатын ө нім мен тағ ам тү рлері: қ ара бидай наны, кө п мө лшерде жеміс жидектер, кө кө ніс ө німдері, сү т, ақ нан, картопты гарнир ретінде ұ сынады, тә улігіне 4-5 рет қ абылданады.

Рұ қ сат етілмейтіндер: майлы ет.

-Аурухана мекемелері ү шін 4 рет тамақ тандыру, науқ астардың кейбір топтарын /жү рек, ішкі жара ауруларын/ 5-6 рет тамақ тандыру белгіленген. Науқ астың тамақ қ абылдау санына жә не сол мекеменің кү н режиміне қ арай тамақ тану уақ ыты анық талады. Тамақ ты дер кезінде ішу науқ астың тамақ қ абылдау уақ ытына шартты рефлексін дағ дыландырып, тә беті мен ас қ орытуын жақ сартуғ а кө мектеседі.

Ауруханадағ ы сауық тыру тағ амдарын ұ йымдастыруды бас дә рігер немесе оның орынбасары жасайды. Аурухананың бө лімшелерінде бұ л іспен бө лімше басшысы айналысады, тамақ тандыруды ұ йымдастыруда басшылық ты диетолог – дә рігер атқ арады. Ол аурухана асханасын басқ арады. Емдік тамақ танудың міндеттері – бұ зылғ ан зат алмасуды қ алпына келтіру жә не ауру ағ ымына терапиялық ә сер ету.

Диетаның қ ажеттілігі мен ұ зақ тығ ын дә рігер белгілейді жә не диета пациенттің ауруына, жағ дайына, диетаны кө тере алуына байланысты. Дә рігер диетаның мө лшерін медициналық картағ а, тағ айындау парағ ына белгілейді.

Бө лімшедегі мейірбике тағ айындау парағ ын тексере отырып, кү нделікті тамақ қ а талап қ ағ азын (порционник) қ ұ растырады. Тамақ қ а талап қ ағ азында диеталық столдар, жең ілдену кү ндері жә не адамғ а арналғ ан арнайы диеталардың саны туралы мә лімет болуы керек. Ә р палатадағ ы диеталардың барлығ ы қ осылып, жалпы тамақ қ а талап қ ағ азын ағ а мейірбике қ ұ растырады. Ол талап қ ағ азына бө лім мең герушісі қ ол қ ойып, сонан соң ғ ана ас дайындау бө лмесіне жіберіледі.

Дә рігердің кең есі бойынша палаталық мейірбике науқ асқ а тағ айындалғ ан диетаның дұ рыс жә не нақ ты орындалуын қ адағ алап, науқ асқ а диетаның маң ызын, дұ рыс жә не уақ ытылы қ абылдануын, науқ асқ а келушілерден келген тағ ам тү рлерін қ адағ алап отыруғ а міндетті.

15.Ауыр халдегі науқ астарды тамақ тандыру

16.

Этика (Аристотель) - адамгершіліктік мораль мен қ ұ лық тылық туралы ғ ылым. Парызтану (деонтология - грек тілінен Deontos - парыз, logos - ғ ылым) (ағ ылшын Бентам) – науқ ас пен дә рігердің, медициналық қ ызметкерлердің ө зара (субординация, сабақ тастық, тың ғ ылық тылық) қ арым - қ атынастарындағ ы жә не ғ ылыми-техникалық жетістіктердің тә жірибелік медицинағ а енгізілуіне байланысты парыз туралы ғ ылым.

Медицина қ ызметкерлерінен сезімталдық, ық ыластылық, қ айырымдылық, ақ пейілділік, мейірімділік, қ амқ оршылық жә не жоғ ары кә сіпкерлік сияқ ты адамгершілік қ асиет талап етіледі.

Сыртқ ы бейнеге қ ойылатын нақ ты талаптарды орындау; ауыстыратын аяқ киімнің болуы, халат таза жә не ү тіктелген, тырнақ тар - қ ысқ а қ ырқ ылғ ан, шаш калпақ тың ішіне тығ ылғ ан болуы керек.

Науқ аспен қ арым-қ атынас жасау ережелерін сақ тау: науқ асқ а кө бірек кө ң іл бө лу, оны сабырландыра білу, тә ртіпті сактаудың, дә рілерді ү немі қ абылдаудың қ ажеттігін ұ ғ ындыра білу, сауығ уының немесе жағ дайының жақ саруының мумкіндігіне сендіру, кейбір науқ астарғ а нақ ты диагнозын айтуғ а болмайды.

Парызтанулық қ ағ идаларды бұ зу науқ астарда ятрогендік аурулардың (грек тілінде Jatros- дә рігер, gеnеs - туғ ызылғ ан) дамуына ә келіп соғ уы мү мкін. Бұ л аурулар науқ астың психикасына жә не сауығ уына жағ ымсыз ә сер еткен медициналық қ ызметкерлердің абайсызда айтылғ ан сө здерінің немесе іс-ә рекеттерінің салдарынан болуы ық тимал. Дә рігерлік қ ұ пияны сақ тау қ ажет (қ оршағ андарғ а қ ауіп тө ндірмейтін кезде). Сырқ атнамағ а енгізілген зертханалық, аспаптық тексерулердің мамандар кең есінің нә тижелерін білу науқ ас ү шін онай болуы керек. Мейірбикеге тексерулердің деректерін науқ аспен талқ ылауғ а болмайды.

Медицина қ ызметкерлерініің ө зара қ арым-қ атынасының негізін субординация қ ұ райды - қ ызметі бойынша кішінің ү лкенге бағ ыну жү йесі, бұ л дә рігермен немесе ә кімшілік ө кілімен кездескенде тұ ру дә рігерлік тағ айындауларды ұ қ ыпты орындау ғ ана емес, сондай-ақ, кейде шиеленіскен қ атынаста кө рінеді.

Ә ріптестер арасында бір-біріне кө мекке, бірін-бірі қ ұ тқ аруғ а даярлық қ ағ идалары.

Науқ астар мен келушілердің кө зінше ө з ә ріптестерін ешқ ашан міндемеген жө н (олар жіберілген қ атенің мә нін ү лкейтіп, сенім беделін тү сіруі мү мкін), кіші медицина қ ызметкерлерімен қ атынаста да тә кә ппар болуғ а болмайды. Қ атынаста ә депті, сабырлы болғ ан жө н, мү мкіндігінше мә селенің жө нін қ ысқ аша баяндағ ан дұ рыс.

Кә сіптік этика мен деонтология

Этика – мораль, адамгершілік пен оның таптық мә ні туралы ғ ылым. Этика - кә сіптік тә ртіптің дұ рыс-бұ рысын, жақ сылық пен жамандық тың анық тайтын философияның бір саласы деуге болады.

Медициналық этика - медицина қ ызметкерлерінің ө з жұ мысында ә дептіліктің ролін зерттейтін ілім. Этика мен мораль – қ оғ амдағ ы адамдардың мінез – қ ұ лқ ын, олардың бір-біріне жә не қ оғ амдық қ ұ ндылық қ а деген қ арым – қ атынасын реттейтін ережелерге қ ажеттіліктен туғ ан қ оғ амдық сананың формасы болып табылады. Медициналық этика біздің дә уірге дейінгі 1500 жыл бұ рын қ олданылып келеді. Кө птеген медициналық анттардың негізінде бү гінгі кү ні дү ниежү зіндегі барлық елдерде қ абылдайтын анттардың бірі «Гиппократ анты», ол 2400 жыл бойы ә йгілі.

«Гиппократ анты» - негізгі медициналық этиканың ережелер кешені, мұ нда уақ ыт айырмашылығ ына қ арамастан, қ азіргі кезге дейін сө здері ө зекті болып тұ р:

1. «Қ ауіп келтірме». Ә рбір ем барлық іс-ә рекеттер, дә рігердің нұ сқ аулары аурудың жағ дайын жең ілдетуге бағ ытталып, оғ ан пайда ә келу керек – бұ л басты этикалық принцип.

2. Ең жоғ арғ ы байлық – адам ө мірі.

3. Дә рігер ә рбір науқ астың жеке ө мірін сыйлау керек, моральғ а жатпайтын қ ылық тардан аулақ болу керек.

4. Дә рігер кә сіби этикасын, ө зінің мамандығ ын сыйлауғ а тиіс.

Медициналық этиканың ең негізгі мә селелері: моральдық принцип бойынша іс ә рекет жасау, ауруғ а қ амқ орлық пен қ арау, ә рқ ашан жә не қ андай жағ дай болмасын медициналық кө мек кө рсетуге дайын, жоғ ары адамгершілікті кә сіптің салт-дә стү рлерін сақ тау қ ажет.

Адамдар бір-біріне деген кішіпейілділікті, қ арапайымдылық ты, шындық пен адалдық ты принциптілік пен табандылық ты, ең бекті сү юді, ата-аналармен, жолдастарымен, достарымен ө зара қ амқ орлық пен сыйластық қ арым - қ атынасты сақ тау қ ажет. Медициналық этикағ а медицина қ ызметкерлерінің жұ мысына тә н ерекшеліктері мен қ оғ амдағ ы орнына қ арай мінез-қ ұ лық нормаларын реттейтін принциптер жиынтығ ы жатады.

Науқ асқ а толық сеніммен қ арау арқ ылы Сіз оның жағ дайын тү сінесіз, араларың ызда шынайы қ арым – қ атынас туындайды. Бұ л дұ рыс емдік нә тижеге жету ү шін ө те қ ажет.

Мейірбике алынғ ан ақ паратты қ ұ пия тү рде сақ тауы керек жә не оны айтпауы қ ажет. Мейірбике қ ызығ ушылық танытқ ан таныстарының сұ рауы бойынша диагнозды немесе анализдердің нә тижесін айтуғ а тиісті емес.

Медициналық этикада келесі принциптер қ олданылады:

1. Жеке адамды қ ұ рметтеу.