Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Дене биомеханикасы
|
|
Мейірбике науқ асты кө теру, тасу, қ олдап жү ру, ауыстыру сияқ ты шаралар барысында сырқ ат жарақ ат алуы мү мкін. Сондық тан науқ астардың бір жерін ауыртып алмау мақ сатында жә не сондай жағ дайды болдырмау ү шін керекті дағ дыларды білу керек. Науқ астарды отырғ ан немесе жатқ ан жерінен тұ рғ ызып, болмаса кө теріп, орнын ауыстыруғ а тура келеді.
Медицина қ ызметкері ө з кү штерін дұ рыс бағ аламай, дененің биомеханикалық заң дылық тарын ескермей, денесіне ауыр салмақ тү сіріп, омыртқ аларын жә не де басқ а қ озғ алыс аппараттарын зақ ымдап алуы мү мкін.
Мейірбике ө зіне де науқ астарғ а да зиян келтірмеу ү шін келесі ережелерді есте сақ тау керек:
- егер ол сізден жең іл болмаса немесе қ озғ алтуғ а басқ а ешкім кө мек бере
алмаса ө зі қ озғ ала алмайтын, кө мек бере алмайтын науқ асты кө термеу керек;
- науқ астарды кө тергенде немесе кү тімге байланысты басқ а жұ мыстарды
орындағ анда мү мкіндігінше дененің арқ асын, омыртқ а жотасын тү зу ұ стау керек;
- алғ а созылғ ан қ олдармен науқ асты кө теруге немесе қ озғ алтуғ а болмайды;
- егер науқ ас қ озғ ала алмаса, механикалық қ ұ рылғ ылар кө мегін пайдалануғ а
болады. Ауыр салмақ ты тү рлі заттарды кө тергенде, науқ астарғ а кө мектескенде дененің биомеханикалық ережелерін қ олдану керек.
Науқ астарды тасымалдау мен орнынан ауыстыру
1. Салмақ ты кө терместен бұ рын аяқ тың табандарының арасын 30 см алшақ тық та ұ стап, біреуін екіншісінен сә л алғ а жылжыту керек. Бұ л қ алыпта медицина қ ызметкері қ ұ лап қ алмайтындай ө зіне тепе - тең дікті, орнық ты тіректі қ амтамасыз етеді.
2. Науқ асты немесе ауыр затты кө терместен бұ рын, оның қ асында тұ рғ анына, оғ ан қ ол жеткізу ү шін алғ а иілудің қ ажетсіз екеніне кө з жеткізеді.
3. Науқ ас денесін немесе затты кө тергенде ө з денесіне тығ ыз жақ ындатып ұ стау керек.
4. Кө тергенде дененің жоғ арғ ы жағ ын тік ұ стап, тек қ ана аяқ ты тізеден бү гу қ ажет.
5. Науқ асты бір қ алыппен, жә ймен кө тереді.
6. Денені бұ ру ү шін алдымен салмақ ты кө тереді, табанғ а тіреліп, денені бү кпей, жә ймен бұ рылады.
Науқ асты қ озғ алтқ анда, оның кө мек бере алатындығ ын тексеру мақ сатында оғ ан келесі сұ рақ тарды қ оюғ а болады:
1. Науқ ас бір аяқ та тұ рып, ө зін ұ стай ала ма? (Кресло-каталкағ а отырғ ызу кезінде бұ л сұ рақ ты қ оюғ а болады, ө йткені науқ ас біршама уақ ыт тік тұ руғ а мә жбү р болады).
2. Тепе –тең дікті сақ тай аласыз ба?
3. Кө ру жә не есту қ абілетің із жақ сы ма?
4. Мені жақ сы тү сінесіз бе?
5. Қ озғ алуғ а қ орық пайсыз ба?
Дене биомеханикасының негізгі принциптері:
1. Ауыр кө терген кезде аяқ тың арасы ашық, ә рі дене тірегі мық ты болуы
керек.
2. Кө теру кезінде салғ ан кү шін кө бейту ү шін аяқ тардың ара қ ашық ты
кең ейту керек.
3. Ауыр салмақ ты кө терер алдында бел мен іштің бұ лшық етін тырыстыру
керек.
4. Кө мек кө рсету кезінде науқ астың денесі мен бетін ө зімізге бұ рып тұ ру
керек.
5. Заттарды тізеден бү гілген аяқ тың бұ лшық етінің кө мегімен кө терукерек.
6. Ө зінің денесінен ауыр заттарды кө тергенде жә не қ озғ алтқ анда қ осымша
ретінде кү шті қ олдану керек.
7. Ауыр затты итеру арқ ылы қ озғ алтқ анда, жұ мсағ ан кү штің тең жартысы
жойылады. Сол себептен ол затты тартып қ озғ алтқ ан дұ рыс.
Науқ асты кө тергенде, қ озғ алтқ анда келесі ә дістерді қ олдануғ а болады:
Н ауқ асты қ олмен ұ стау (Раутек) ә дісі
Кө рсетпе: кө мек бере алатын науқ асты артқ а қ арай қ озғ алту
1. Науқ астың жағ дайын, айналасын бағ алаң ыз (еденнің ылғ алдылығ ы, бө тен
заттардың болуы т.б.).
2. Науқ асқ а қ ажетті қ имылдың мақ сатын тү сіндірің із.
3. Науқ астан ө з қ олдарын шынтақ тан бү гіп, біреуін білегінен денесіне
қ ысып ұ стап, бір қ олымен екінші білегін ұ стауды сұ раң ыз. Егер бір қ олы
ә лсіз болса, оны екінші қ олымен ұ стау керек.
4. Медицина қ ызметкері науқ астың артынан келіп, оның қ олтық тарының арасынан қ олдарын ө ткізіп, екі білегінен ұ стайды.
5. Қ ажетті жеріне осы қ алыпта ұ стап, жеткізіп орналастырады.
6. Болғ аннан соң медицина қ ызметкері қ олын жуып, қ ұ рғ атады.
«Қ олтық астынан ұ стау» ә дісі
Кө рсетпе: кө мек бере алатын науқ асты артқ а қ арай қ озғ алту.
1. Отырғ ан науқ астың бір жағ ына тұ рың ыз.
2. Бір аяғ ың ызды қ асың ызғ а, екіншісін науқ астың аяғ ының алдына қ ойып,
оның тізелерін бекітің із.
3. Бір қ олың ызды науқ астың қ олтық астына жіберіп, екінші қ олың ызды
артынан жә не алдына қ арай жіберің із (ү лкен саусақ қ олдың асты аймағ ы
сыртында орналасады.
4.Ың ғ айлы тұ рғ аның ызғ а, денең іздің салмағ ын бір аяғ ың ыздан екіншісіне
жең іл қ озғ алту мү мкіндігіне кө з жеткізің із.
5.Науқ асқ а ең кеюін сұ раң ыз (оғ ан кө мек берің із), оның сізге жақ ын
орналасқ ан иығ ы денең ізге тақ алуы керек.
“Иық ты кө теру” ә дісімен науқ асты кереуеттен орындық қ а (кресло-каталкағ а) отырғ ызу
Отырғ ызу 2 жә не одан кө п мейірбике кө мегімен орындалады.
Кө рсетпе: науқ ас отыруы мү мкін, бірақ аяқ тарымен ө зі жү ре алмайды.
Қ арсы кө рсетпе: иық тың жарақ аттануы, кө кіректің жә не дене арқ асының жоғ ары аймағ ының ауырсынуы.
1. Орындық ты (кресло-каталканы) кереуетке жақ ындатып қ ойың ыз,
кереуеттің жә не кресло-каталканың тормозғ а қ ойылғ анына кө з жеткізің із.
2. Науқ асты тө сегіне отырғ ызың ыз.
3. Науқ астың екі жағ ынан тұ ру керек.
4. Науқ асқ а жақ ын тұ рғ ан қ олың ызды оның санының астына жіберің із (екі
мейірбике бір-бірінің қ олдарын ұ стайды).
5. Қ олдарды науқ астың жанбасына қ арай жақ ындатып науқ асы ұ стау қ ажет.
6. Иығ ың ызды науқ астың қ олтық асты аймағ ына жіберің із, науқ асқ а
қ олдарын мейірбикелердің арқ асына қ оюды сұ раң ыз.
7. Бос қ олың ызды шынтақ та бү гіп, тірек ретінде қ олданып, науқ астың
жамбасы артындағ ы кереуетке тірең із (аяқ тарың ыз арасы ашық, тізелер
бү гілген).
8. Қ имыл-ә рекеттер синхронды болуы ү шін мейірбикелердің біреуі
бұ йырады, «3» дегенде тізе жә не шынтақ ты жайып, тік тұ ру керек.
9. Бос қ олмен науқ астың арқ асынан ұ стап кресло-каталка немесе орындық қ а
отырғ ызың ыз.
10.Ұ стап тұ рғ ан қ олың ызды тірек ретінде орындық қ а қ ойың ыз.
11.Тізе мен шынтақ ты бү гіп, науқ асты орындық қ а (кресло-каталкағ а)
жайғ астырың ыз.
12. Науқ астың ың ғ айлы отырғ анына кө з жеткізің із.
Науқ астың аяқ тарын тө мен тү сіріп отырғ ызу
Қ озғ алуғ а дә рменсіз, амалсыз жатқ ан жә не осындай жағ дайда ойық жаралардың пайда болу қ аупі болса, бұ л тә сіл науқ астың қ алпын ө згерту ү шін қ олданады.
1. Науқ астың жағ дайын жә не айналасындағ ы заттардың тұ рғ ан
қ алыптарын анық тап алады.
2. Науқ асқ а қ ажетті қ имылдың мақ саты тү сіндіріледі.
3. Кереуеттің бү йірлік іргелері болса алып тастайды.
4. Науқ асқ а қ арсы тұ рып, сол қ олды оның иығ ының астына, оң қ олды
тізесінің астынан ө ткізіп, ү стінен орап ұ стайды.
5. Науқ асты кө теріп, тө сектін ү стінде 900 бұ рып, аяғ ын тө мен тү сіреді.
6. Науқ асқ а қ арсы тұ рғ ан кү йінде сол қ олмен иығ ынан, оң қ олмен арқ асынан
тіреп ұ стап тұ рады.
7. Егер науқ астың ө здігінен отыра алатындай шамасы болса, онда аяғ ына
шә ркесін кигізіп, аяғ ының астына тіреуіш қ ояды.
Сана жағ дайлары
1. Анық сана - науқ ас сұ рақ тарғ а жылдам жә не нақ ты жауап береді.
2. Сананың есең гіреуі - науқ ас сұ рақ тарғ а дұ рыс, бірақ кешігіп жауап береді.
3. Ступор – мелшиіп қ атып қ алу, науқ ас сұ рақ тарда кешігіп мағ ынасыз
жауап қ айтарады.
4. Сопор - патологиялық терең ұ йқ ы, науқ ас ес-тү ссіз, рефлекстері
жоғ алады, науқ ас қ атты ауыртқ ыштан басқ а ешқ андай тітіркендіргіштерге
жауап бермейді.
5. Кома - сана бұ зылуының ең ауыр тү рі. Сана жоғ алады, бұ лшық еттер
босаң сиды, сезімталдық жә не рефлекстер жоғ алады.
Тыныс алу жиілігін анық тау. Тыныс алу ырғ ағ ының, жиілігінің жә не терең дігінің бұ зылуы
Тыныс алу мү шелерінін негізгі қ ызметі ағ заны оттегімен қ амтамасыз ету, тіршілік барысында кө мір қ ышқ ыл газын жә не суды шығ ару. Тыныс алу жиілігі, терең дігі, ырғ ағ ы бас мида орналаскан тыныс алу орталығ ымен реттеледі. Қ андағ ы кө мір қ ышқ ыл газының жоғ арылауы тыныс алу орталығ ының қ озуын тудырады, ол ө кпе вентиляциясының жоғ арылауына (тыныс алу жиілігі, терең дігі, ырғ ағ ы жоғ арылайды) ә келеді. Қ андағ ы кө мірқ ышқ ыл газының тө мендеуі тыныс алу орталығ ының қ ызметін баяулатады, ө кпе тынысын тө мендетеді (тыныс алу жиілігі, терең дігі, ырғ ағ ы тө мендейді).
Тыныс алуды бақ ылағ ан кезде тері жамылғ ыларының тү сіне, тыныстың жиілігіне, ырғ ағ ына, терең дігіне кө ң іл бө ліп тыныс алу тү рін бағ алау қ ажет.
Тыныс алу ә рекеттері тыныс алу жә не тыныс шығ ару ә рекеттерінің кезектесуімен жү зеге асады. 1 минут ішіндегі тыныс алу саны тыныс алу жиілігі деп аталады.
Дені сау ересек адамда тыныс алу жиілігі минутына 16-20-ны қ ұ райды, ә йелдерде еркектерге қ арағ анда 2-4 тыныс алу кө бірек. Тыныс алу жиілігі жынысына, дене қ алпына, жү йке жү йесі жағ дайына, жасына, дене температурасына т.б. байланысты болып келеді. Тынысты бақ ылауды науқ асқ а білдірмей жасау қ ажет, ө йткені ол ерікті тү рде тыныстың жиілігін, ырғ ағ ын, терең дігін ө згертуі мү мкін. Тыныс алу мен жү ректің жиырылу арақ атынасы орташа 1: 4 сә йкес келеді. Дене температурасының 1°С-қ а кө терілуі орташа есеппен тыныстың 4 ретке дейін жиіленуіне алып келеді.
Тыныс алудың тү рлері
Тыныс алу беткей жә не терең болып келеді. Беткей тыныс қ ашық тық та естілмеуі немесе ә лсіз естілуі мү мкін. Тыныс алудың физиологиялық типтеріне кеуделік, қ ұ рсақ тық жә не аралас типтер жатады. Ә йелдерде кеуделік тип, еркектерде тыныс алудың қ ұ рсақ тық тү рі кездеседі.
Тыныс алу жиілігі мен терең дігі ө згергенде ентігу пайда болады. Ентігудің бірнеше тү рлері бар: инспираторлы ентігу - тыныс алу қ иындайды; экспираторлы ентігу - тыныс шығ ару қ иындайды; аралас ентігу - тыныс алу жә не тыныс шығ ару қ иындайды. Жылдам дамитын ентігу - тұ ншығ у деп аталады.
Тыныс алу мү шелерімен ауыратын науқ астарды жиі ентігу мазалайды. Ентігу дегеніміз ауа жетіспеушілігімен сипатталатын тыныс алудың қ иындауы.
Ентігуде тыныс алудың ырғ ағ ы, жиілігі, терең дігі бұ зылады. Тыныс алу жиілігі дегеніміз адамның 1 минуттағ ы тыныс алу саны. Ересек адам тыныштық жағ дайда минутына 16-20 рет тыныс алады. Физикалық кү ш тү скенде немесе кө ң іл-кү й бұ зылғ анда, сонымен қ атар кейбір ауруларда тыныс алу жиілігі ө згереді. Тыныс алудың жиіленуі тахипноэ деп аталады.
Тыныс алу жиілігінің сирек болуын брадипноэ деп атайды. Шынық қ ан адамдарда, спортшыларда брадипноэ қ алыпты жағ дай болып есептеледі, ал кейбір ауруларда патологиялық симптом ретінде кездеседі. Апноэ - тыныс алудың болмауы.7.Тыныс алу жиілігін анық таудың алгоритмі:
1. Науқ астың қ олын шыбық артериясынан Рs анық тайтындай
етіп (науқ ас назарын басқ ағ а аудару ү шін) ұ стаң ыз.
2. Екінші қ олын кеуде торына (кеуделік типті тыныс
алуда) немесе эпигастрий тұ сына (іштік типті тыныс алуды) қ ойың ыз.
3. Тыныс алу санын 1 минут ішінде есептең із.
Тыныс алу саны (жиілігі) температуралық парақ қ а тіркеледі.
Тыныс алу ырғ ағ ы - белгілі уақ ыт аралығ ында пайда болатын тыныс алу ә рекеттері. Егер осы аралық тар біркелкі болса -тыныс алу ырғ ақ ты, ал егер ә ртү рлі болса аритмиялы болады.
Кейбір ауруларда тыныс алу ү стіртті (беткей) немесе ө те терең болады
Тыныс алудың патологиялық типтері
- Куссмауль тынысы - сирек, шулы терең тыныс; терең комада байқ алады;
- Биот тынысы - беткей тыныс ә рекеттері жә не паузалардың кезектесуімен
сипатталады, олардың созылу уақ ыттары бірдей (бірнеше минут);
- Чейн-Стокс тынысы-тыныс жиілігі жә не терең дігі біртіндеп
жоғ арылайды, 5-7-ші тынысқ а келгенде біртіндеп тө мендеп паузамен
аяқ талады. Пауза бірнеше секундтан бір минутқ а дейін созылады. Пауза
кезінде науқ ас сыртқ ы ортада болжай алмайды немесе есін
жоғ алтады.Тыныс қ алыптасқ ан жағ дайда есі қ алпына келеді.
- Грокк тынысы- бұ л Чейн-Стокс тынысы сияқ ты. Бірақ бұ л
жерде тыныс алу паузасының орнында терең емес ә лсіз тыныс алу қ имылдары болады. Олар біртіндеп терең деп, кейіннен біртіндеп кері қ айтады.
8.Тамыр соғ уын анық тау, сипаттау. Артериялық қ ан қ ысымын ө лшеу.
|
|