Тау кәсіпорындардың объектілерін салу кезіндегі маркшейдерлік жұмыстар.

Тау-кен ө неркә сібінің -карьердің қ ұ рылысы негізгі ү ш жұ мыс тү рінен тұ рады: ізденіс, жобалау мен қ ұ рылыс. Карьерді жобалау екі кезең нен тұ рады: техникалық жоба мен жұ мыстық сызба.

Жобалаудың ә рбір кезең іне жұ мыс қ ұ рамы, қ ызметі мен пайдалану дә лдігімен анық талатыны ө зінің іздестіру кезең іне сә йкес келеді.

Топографиялық -геодезиялық іздестірулер қ ұ рылыс ауданшасында пландық жә не биіктік торларды қ ұ ру, аумақ тың ірі масштабты топографиялық тү сірісі, сызық тық қ ұ рылыстарды трассалау, геологиялық қ азбаларының, геофизикалық барлау нү ктелері мен гидрогелогиялық тұ стамалардың координаталарын анық таудан тұ рады. Топографиялық -геодезиялық іздестірулер тау-кен нысандарының жобалануы ү шін жә не басқ а да іздестірулерді жү ргізу ү шін негіз болып табылады.

Тау-кен-техникалық жә не карьерлердің инженерлі-геодезиялық жобалануы келесілерден тұ рады: қ ұ рылыс ауданының ірі масштабтағ ы қ ималары, жоспар мен кескін тү ріндегі топографиялық негізін қ ұ ру; кен орнын игерудің бас жоспары: геометриялық элементтерді жер бетіне кө шіру; тік жә не жазық жоспарлаудың есептерін шешу, аудандарды жә не жоспарланғ ан тау-кен жұ мыстарының кө лемін есептеу.

Тау-кен ө неркә сіптерді салу кезіндегі негізгі маркшейдерлік жұ мыстарына келесілер жатады:

а) дайындық ү рдістер, жобаны зерттеу мен тірек жә не тү сіріс торларын қ ұ ру;

б) жоба элементтерін бө лумен бірге, жер бетіне шығ ару, ә ртү рлі тү сірістерді орындау жә не бағ ыт беру;

в) геометриялық элементтерінің орындалғ ан нысандарының жобағ а сә йкестігін тексеру мақ сатында ө лшеулерді жү ргізу;

г) тау-кен-техникалық нысандар мен карьерлерді пайдалануғ а тапсырғ ан кезде қ ажетті графикалық қ ұ жаттаманы қ ұ растыру.

Карьердің қ ұ рылысы ү шін негізгі қ ұ жат, бекітілген жоба болып табылады. Жоба бас жоспардан, сызба жинағ ы мен есепті-тү сіндірмелі хаттан тұ рады, бұ лар маркшейдерлік-геодезиялық жұ мыстар жү ргізу ү шін қ ажетті барлық мә ліметтерді қ амтиды. Жобағ а қ осымша ретінде қ орлардың есептелуі мен қ ұ рылыс телімінде орындалғ ан топогеодезиялық жұ мыстар жайлы есебі бар геологиялық есеп жасалады. Карьердің қ ұ рылысы кезінде маркшейдер қ ұ рылыс жобасын мұ қ ият қ арастырады, ә сіресе мұ ның графикалық бө лігін; топографиялық -геодезиялық материалдарын; геодезиялық негіздің пункттері мен реперлерінің жергілікті жерде орналасуын; жер бетінде тау-кен бұ рмасының жә не кен алабының (рудничное поле) шекараларын орнатады; жер бетінде жә не карьерде ө ндірістік қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың геометриялық элементтерін бө леді; кө ліктік жолдардың трассалануын орындайды жә не бұ рғ ылау-жарылыс жұ мыстарын шарттайды, жер асты кә різді (дренажды) қ азбаларын жү ргізу кезіндегі маркшейдерлік жұ мыстарының толық кешенін жасайды; траншеяларғ а бағ ыт береді; аршылғ ан жә не пайдаланатын ойыстардың орналасуын бекітеді; бү йір жанында орналасқ ан қ ұ рылыс астында кентіректерді (целик) салуды басқ арады; алынып тасталынғ ан бос жыныс пен пайдалы қ азбаның жедел есепке алуына жү йелі бақ ылау жасайды; маркшейдерлік тү сірістер негізінде жоспарлар мен графиктер кешенін қ ұ растырады жә не жү йелі тү рде толтырады.

Қ ұ рылыс жобасын жер бетіне кө шірер алдында, маркшейдер келесідей дайындық жұ мыстарын орындайды: жобаның маркшейдерлік-геодезиялық дайындығ ын мұ қ ият жә не анық білу; жергілікті жерде бұ рың ғ ы жоспарлы жә не биіктік геодезиялық негіздермен танысу, қ ажет болғ ан кезде бұ ларды жиілету; бө лу ә дістерін таң дау; қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың басты осьтерінің тірек геодезиялық пункттеріне байланстырылуының аналитикалық тапсырмаларын орындауды, жергілікті жерде ғ имараттар мен трассалардың негізгі геометриялық элементтерінің кө шіру дә лдігіне алдын-ала есептеу (бұ рыштық нү ктелер, осьтер, сыртқ ы ө лшемдер, жобалық ең істер), сонымен қ атар берілген дә лдікті жобалық қ ұ рылыстың қ ұ рылыс нормалары мен техникалық шарттарының шекті қ ателіктермен салыстыру.

Бө лу жұ мыстарын орындау ү шін келесідей мә ліметтер керек: жеке нү ктелерінің координаталары, қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың дирекциондық бұ рыштары мен осьтік сызық тарының бұ рыштары, нү ктелердің биіктік белгілері; қ ұ рылыстардың басты нү ктелерінен геодезиялық тірек пункттеріне дейінгі қ ашық тығ ы мен бағ ыты. Жобалық сызбаларында кө п мә ліметтер сандық мә ндер тү рінде беріледі, ал кейбіреулерінде – графикалық тү рде беріледі.

Тау-кен ө неркә сіптерінің қ ұ рылысы мен кен орындарын пайдалану тек жер телімі мен тау-кен бұ рмасының рә сімделуінен кейін ғ ана басталады. Жер бұ рмасының рә сімделуіне дейін кен орнын ә зірлеу жобасы қ ұ растырылады, бұ л ө зіне карьердің бас жоспарын енгізеді.

Карьердің бас жоспары деп жер бетінің жер бедері, тау-кен қ азбалары, ө ндірістік қ ұ рылыстар мен ғ имараттар, ә зірлеулер ауданында кө лік жә не энергетикалық торлардың жә не тұ рғ ын массивінің нысандарын масштабты графикалық суреттелуін айтады. Бұ л 1: 5000- 1: 25000 масштабында сызылады. Бас жоспардың қ ұ рамына тү сіндірме хат кіреді, бұ нда аудан, қ ұ рылыс ауданы, іске қ осылатын кешендерінің жә не қ ұ рылыс кезектерінің сиапттамасы беріледі, жер жұ мыстарының кө лемдері орындалады, іс жү зінде бар, қ айта салынатын жә не бұ зылатын нысандардың қ ұ рамы, топграфиялық негізге ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың геодезиялық байланысы анық талынады. Бас сызбаны жасау барысында басты план егжей- тегжейлі қ арастырылады. Бас планның негізгі нысанына карьерлер, шахта ұ ң ғ ысы, бос жә не ә лсіз аз жыныстар ү йіндісі, байыту фабрикасы, қ оймалар мен бункерлер теміржол станциялары, ө ндіріс алаң дары, жө ндеу цехтары мен қ оймалары, базистік жә не жарылғ ыш материалдардың шығ ын қ оймалары, тұ рғ ын жай ауылдары немесе қ ала т.б. жатады.

Тау ү йінділері деп, онда араласып жатқ ан пайдалы қ азбаларды ө неркә сіптік ө ң деуді іске асыратын ұ йымдар мен мекемелердің ұ сынғ ан недра бө лігін атайды. Таулы ү йінділерді ұ сыну мен рә сімдеу Госгортехнадзордың (мемлекеттік қ алалық техникалық бақ ылау) недра бойынша бақ ылау жү ргізетін ұ йымы тарабынан пайдалы қ азбаны ө ң деуді жү ргізуге қ ұ лық ты ұ йымның жобасы бойынша жү зеге асырылады.

Тау кен байыту жобасы келесi қ ұ жаттарды қ ажет етеді:

а) Тү сіндірмелік хат яғ ни, кен ө ндіру жобасының, ашылғ ан кен орнының геологиялық жер бедерінің сипаттамасы жә не қ ұ рылыс ошағ ы туралы мә лiмет.

б) Кө ршілес тау-кен орындарынан сұ ралатын кен орнының кө рсетілген топографиялық жобалық жоспары;

в) Тау-кен байыту орындарының шекаралары кө рсетілген геологиялық картасы;

г) ГКЗ (пайдалы қ азба қ оры бойынша мемлекеттік комиссия) хаттамасынан анық тама жә не жоғ арғ ы аталғ ан ұ йымнан кен орнына алынатын мә лiмет.

Техникалық жоба қ ұ жаттамасын бекiткеннен кейiн, бiр айлық мерзiм ішінде, тау-кен кә сiпорнын қ алпына келтiру жә не рә сімдеу жұ мыстары қ ұ рылыстың басталуына дейiн бiтiрілуі керек.

Басты маркшейдерлiк жұ мыстар жасалғ ан кезде, тау-кен кә сiпорнының қ ұ рылысында жобаның геометриялық элементтерін жергілікті жерге кө шірілуі жә не қ ұ рылыс барысында осы шарттардың орындалуын бақ ылайды.

Бұ л жұ мыстардың тү рлеріне кіреді яғ ни: тiрек жә не тү сiру торларын даярлау процесстері жә не жобаның зерттелуін жасау; ә р тү рлi тү сiрістерді ө ң деу, бағ ытын беру жә не жобаның орындалу барысындағ ы жергілікті жерге тү сіру элементтерiнің бағ ыттық тапсырмасын шығ ару; жобадағ ы нысандардың геометриялық параметрлерінің нақ тылығ ын, сә йкестiгiн тексеру мақ сатымен бақ ылау ө лшемдерiн жү ргізу; тау-кен техниялық нысандарды жә не кен орындары пайдалануғ а берілгенде, графикалық тү рінде қ ұ жаттама қ ұ растырылады.

Жобаның геометриялық элементтерiн жергілікті жерге кө шіру ә р тү рлi ә дiстермен жү зеге асырылады: полярлық, бұ рыштық, сызық ты жә не жобалық полигон.

Жобалық полигонның ә дiсi- созылғ ан ғ имараттардың бө лу жұ мыстарын жасағ анда қ олданады - темiр жол, автомобиль жолы, ЭТЖ (ЛЭП электр тарату желісі) жә не тағ ы басқ а. Ол трассаның бұ рылу бұ рыштары мен қ абырғ аларының ұ зындық тарын жергілікті жер бетіне бiртiндеп шығ арады (сурет 12.1).

Алаң дарды жоспарлау. Кен шығ арылатын орындардың карьерде ө неркә сiптiк жобаларында алаң дар, (кө мiр, конгломераттың кенi) дайын ө нiм қ оймасы, темiр жол станциясы, жол тораптарының жә не т.б. биiктік белгiлерi беріледі.

Алаң ды пландау ү шін келесі аталғ андар болуы қ ажет:

Горизонталдарының қ имасы 0, 2 немесе 0, 5, 1: 200-1: 500 масштабта бө ліктің топографиялық планы болуы;

Сурет 12.1 – Жобалық аумақ тын тә сілі

Берілген алаң да жатқ ан x, y жә не Р бастапқ ы нү кте координатасы, сондай-ақ алаң ның жобағ а сә йкесті контур шекарасы;

Егер алаң ша эллипс немесе шең бер бойынша ең істікпен пландалса, жобаланатын жазық тық тың немесе жер бетінің қ ұ лау бұ рышы жә не мү жілу жуылудың дирекциондық бұ рышы.

Бастапқ ы мә ліметтер бар болғ ан жағ дайда келесі аталғ ан дайындық жә не жобалық жұ мыстар жү ргізіледі (сурет 12.2):

Сурет 12.2- Дайындық жұ мыстар сатысы

а) Жоспарланатын жер бө лігінің планына Р бастапқ ы нү ктені тү сіреді жә не оғ ан жобалық биіктік белгісін жазып қ ояды жобалау бұ рышы бойынша Р нү ктесі арқ ылы тү зу жү ргізеді (жобаланатын жазық тық тың бірінші горизонталы); жобалық жазық тық тағ ы горизонталдар жатысын есептейді, горизонталь жазық тық қ ималары 0, 2-0, 5м;

б) Пландаудың шекарасында алынғ ан жатыс бойынша пландалатын жазық тық тың қ алғ ан горизонталдарын тұ рғ ызады; ойынды мен ү йінді арасында орналасқ ан пландық қ исық тарды жалғ астыратын нө лдік жұ мыс нү ктесін а, в, с, тағ ы басқ а анық тайды;

в) Планды шаршы торларғ а бө леді, шаршы тө бесіндегі нү ктеде жер бедерінің іс жү зіндегі биіктігімен жобалық жазық тық тағ ы биіктік айырмасы арқ ылы ойынды терең дігін немесе ү йінді биіктігін анық тайды. Шаршы торлар планнан нақ тығ а кө шіріліп, ә рбір шаршы тө бесіне ойынды терең дігі немесе ү йінді биіктігі жазылғ ан қ азық тар бекітіледі.

#

18. Карьердегі сызық тық қ ұ рылыстарды салу кезіндегі маркшейдерлік-геодезиялық жұ мыстар

#