Карьердің тау-графикалық құжаттамасы.

Карьер немесе карьерлер тобының ө ндірістік-экономикалық мү дделі территория шегінде жү ргізілетін барлық топографо-геодезиялық жә не маркшейдерлік жұ мыстар арнайы журналдарда жә не кітаптарда (далалық, есептеу жә не есепке алу) жазылады.

Далалық немесе алғ ашқ ы қ ұ жаттамаларғ а келесі журналдар кіреді:

- горизонталь бұ рыштарды немесе триангуляциялық, аналитикалық торларды қ ұ ру кезіндегі жә не де торларғ а жеке пункттерін енгізу кезіндегі бағ ыттарын ө лшеу;

- зенит арақ ашық тық тарын немесе вертикаль бұ рыштарын ө лшеу; элемент келтіруінің графикалық анық талу беті (белгілерді центрлеу мен редукциялау);

- базистерді (жеке торларда) жә не қ абырғ а ұ зындығ ын (трилатирацияда) ө лшеу; геометриялық нивелирлеу (ә рбір нивелирлеу класы бойынша);

- полигонометрияда, теодолиттік жү рістерде, базисті тү сіру жә не корректуралық нү ктелер мен белгілер қ иыспаушылық тарында бұ рыштық жә не сызық тық ө лшеулер;

- техникалық нивелирлеу; мензулалық, тахеометрлік, ординаталық, стереофотограмметриялық тү сіріс, қ ұ рылыс жобаларын жә не ө ң деулерін жергілікті жерге кө шіру жә не бө лу;

- пайдалы қ азбалар қ орын тү сіру (дайын ө нім).

Далалық журналдардың (жұ мыс кітаптарының) ең ың ғ айлы форматы 148× 210 мм.

Міндетті есептеу қ ұ жаттарына есептеу журналдары, ведомстволары жә не каталогтары, базис ұ зындығ ын ө лшеу журналдары; центрлеу мен редукцияғ а тү зетулерді есептеу ведомосі; триангуляция жә не аналитикалық торлардың пункттері ү шін келтірілген бағ ыттарының ведомосі; ү шбұ рыштарды есептеу журналдары; триангуляция тең деуінің жә не соң ғ ы координаталарын есептеу журналдары; полигонометриялық жү ріс қ абырғ аларының ұ зындығ ын есептеу журналдары; полигонометриялық жү рісті тең деу мен пункттердің координаталарын есептеу журналдары; нивелирлік жү рісті тең деу мен маркшейдерлік тірек торының пункттері жә не реперлерінің биіктіктерін есептеу журналдары; тү сіріс тор (теодолиттік жү ріс, геодезиялық есептер жә не т.б.) пункттерінің биіктіктерін жә не координаталарын есептеу журналдары; қ орлардағ ы пайдалы қ азбалар ү йінділерінің кө лемін есептеу журналдары жә не ө ң делген кең істіктің кө лемін есептеу журналдары; маркшейдерлік тор пункттерінің координаталары мен биіктіктері, тү рлі нивелирлеу кластарының таң балары мне репер биіктіктерінің каталогтары; тү сіріс тор пункттерінің, осьтік пункттерінің жә не сағ а центрінің шахталық ұ ң ғ ыларының, шурфтарының жә не ұ ң ғ ымаларының координаталары мен биіктіктерінің каталогтары жатады.

Сонымен бірге, ресми кітаптарғ а келесілер жатады:

- ө ндіріс қ орларының (аршуғ а ашылғ ан, дайындалғ ан жә не дайын) қ озғ алысы мен жағ дайының есепке алынуы;

- пайданың, шығ ынның есепке алынуы; бұ рғ ылау жару жұ мыстарының есепке алынуы;

- Госгортехнадзор бұ йрық тарының маркшейдерлік бақ ылауы.

Есептеу жұ мыстары ЭВМ бойынша жү ргізілген кезде, есептеу журналдары папка-скоросшивательдермен алмастырылады, онда плоттерде басып шығ арылғ ан таблица тү рінде шығ арылғ ан есептеулер қ орытындыларының деректерімен бірге тү сіріс ә дісі бойынша толық тырылғ ан бланктері тігіледі.

Есептеу қ орытындылары анализ дә лдігімен жә не «Маркшейдерлік жұ мыстарды жү ргізу бойынша техникалық нұ сқ ау» бекіткен салыстырулар мен жіберулермен тексеріледі.

Маркшейдерлік пландар. Ө ндірістік-заң намалық сипатына байланысты маркшейдерлік пландар мен графиктер негізгі жә не арнайы деп бө лінеді.

Негізгі пландарғ а: 1: 1 000, 1: 2 000, 1: 5 000 масштабындағ ы экономикалық мү дделі карьер территориясының жер беті планы. Жер бедері биіктігінің кескіні 0, 5 немесе 1, 0; 1, 0 немесе 2, 0; 2, 0 немесе 5, 0 м; 1: 500, 1: 1 000 или 1: 2 000 масштабындағ ы тау кен жұ мыстарының горизонттары бойынша тау ө ң деулерінің пландары; жыныстардың ойық пландарының масштабтарымен бірдей эксплуатациялық немесе координаталық торғ а немесе барлау сызық тарына ұ штастырылғ ан кө лденең немесе қ иылыс созылу карьерлерінің тау ө ң деулерінің кескіндері (профильдері) жатады.

Арнайы маркшейдерлік пландарғ а: 1: 10 000 немесе 1: 25 000 масштабтарындағ ы тү сіріс планшетінің орналасу картограммасы; 1: 2 000 – 1: 10 000 масштабтарындағ ы тірек тор пункттерінің схемасы (триангуляция, аналитикалық тор, полигонометриялық жә не нивелирлік жү рістер); 1: 200 – 1: 1 000 масштабындағ ы карьердің ө ндіріс алаң ының планы; 1: 1 000 – 1: 5 000 масштабындағ ы карьердің бос-қ иыстырғ ан планы; 1: 200 - 1: 1 000 масштабтарындағ ы жұ мыстық ойық пландары жә не пайдалы қ азбалар мен алынғ ан қ азба жыныстарының кө лемін есептеу ү шін тау кен жұ мыстарының кескіндері; 1: 100 – 1: 500 масштабындағ ы іздестіру жә не қ ұ рғ ату жұ мыстарының (шахталарының, кендердің, шурфтардың, ұ ң ғ ымалардың жә не т.б.) вертикаль (горизонталь жә не кө лбеу) геологиялық кескін-қ атарлар; 1: 1 000 немесе 1: 2 000 масштабындағ ы жіктелген ойық пландары; масштабтағ ы тау-геометриялық пландар мен графиктер, қ ұ рғ ату жә не су тө кпе жұ мыстарының пландары; 1: 2 000 немесе 1: 5 000 масштабында жыныс ү йінділерінің, станцияларының жә не оларғ а транспорттық телекоммуникациялардың планы; горизонтальды 1: 1 000 немесе 1: 2 000 жә не вертикальды 1: 100 немесе 1: 200 (яғ ни 1: 10) масштабындағ ы автомобиль жә не темір жолдарының кескіндері жатады.

Қ ұ рылыс жә не эксплуатация алдында жасалғ ан жер пайдаланушылық тар шекаралары жә не де тау мен жер кесіп берулерінің контурлары кө рсетілген карьердің жер бетінің шың топографиялық планы тау кә сіпорынның жойылуының соң ына дейін сақ талады. Карьерді жобалау мен қ ұ ру процесінде жеке жер беті телімдерінде: ө ндіріс алаң ында, темір жол станцияларында, қ орларда жә не т.б. қ осымша тү сіріс жү ргізіледі жә не айтарлық тай ірі масштабтағ ы пландар қ ұ рылады. Карьердің, жыныс ү йінділерінің, транспорт коммуникацияларының, рекультивация жұ мыстарының, жә не де қ ұ рылыстар мен ғ имараттарды қ ұ руының тау кен жұ мыстарын жү ргізу барысында периодты толық тырылатын жер беті планы лезде ескереді, осығ ан байланысты барлық территория бетін, жә не де тү сіріс негізінің жә не тордың тірек пункттерінің біруақ ыттық жаң ғ ыртуын (қ алпына келу мен тығ ыздалу) қ оса карьердің тау кен жұ мыстарын қ айта толық тү сіру мә селесі туады.

Геологиялық пландар мен кескіндер. Кен орынның геологиялық қ ұ рылысын сипаттайтын келесі графикалық қ ұ жаттар болу керек:

- шолу сызық тары бойынша аймақ тық геологиялық кескінді қ оса аймақ тың жалпы геологиялық картасы; кен контуры немесе насос астындағ ы жер қ абатының шығ уының кескіндеуімен барлау жә не ірі тау кен жұ мыстарының планы;

- барлау мен эксплуатация деректері бойынша қ ұ рылғ ан шолу сызық тары бойынша геологиялық кескіндер; пайдалы қ азбалардың жә не қ азба жынысының кө лемінің қ орын есепте ү шін геологиялық пландар мен кескіндер;

- гидрогеологиялық жә не қ ұ рғ ату жұ мыстарын (ұ ң ғ ымаларын, шурфтарын жә не т.б.) кескінделуімен гидрогеологиялық план мен кескіндер; суды сығ у графиктері; сапалы немесе сортталғ ан ойық пландар;

Ө ндірістік жә не эксплуатациялық барлау нә тижесінде алынатын тау-геометриялық қ ұ рылыстық жә не сапалы пландар мен графиктерін, дайындаулар мен шоғ ырланғ ан шарттарын мен формасын сипаттайтын сандық деректер мен сипаттамалар тү ріндегі кен орынның геологиялық -маркшейдерлік мә ліметінің пайдаланылуын, жә не де пайдалы қ азбалардың сапалық қ асиеттерін деректерінің кө птігінен оларды толық қ амту мен пайдалану қ иын.

Пайдалы қ азбалардың жә не де жыныс қ азбаларының шоғ ырлану шарттары мен формасын сиппатайтын тау-геометриялық графиктерді қ ұ рғ ан кезде изосызық ә дісін қ олдана отырып сандық ө сімшелері болатын проекцияларды қ олданады.

Ү ш ө лшемді кең істікте кен сапасының қ асиеттерін кө рсету кү рделі, сондық тан жер қ ыртысы, горизонт (қ абат, ойық) бойынша компоненттің орташа мә нінің сапалы графиктерін қ арастырылатын кескіндегі кен металының шұ ғ ыл ө згеретін бө лінуінен қ алыпты топографиялық бетіне ө ту ү шін ХОУ, ХОZ немесе УОZ проекцияларында жасайды. Тау-геометриялық қ ұ рылыстық жә не сапалы графиктер кө мегімен қ азу жә не пайда табу жұ мыстарын жоспарлау мен жобалаумен, жер қ ыртысында пайдалы қ азбалардың ө ндірісті қ орының жағ дайын жә не қ озғ алуын есепке алынуымен, сапалық жә не сандық шығ ынмен байланысты ірі мә селелер кешені шешіледі. Негізінде, сапалық ойық пландары орталау режимінде, яғ ни қ айта ө ң делуге келген қ азылғ ан кеннің орташа сапасы, пайда табу жұ мыстарының оперативті жоспарлануына мү мкіндік береді.

Тау кен жұ мыстарының маркшейдерлік пландары. Тау кен жұ мыстарының ойық пландары карьерлердің негізгі техникалық жә не заң намалық графикалық қ ұ жаттары болып табылады. Олар маркшейдерлік тү сірістің тікелей нә тижелері бойынша 1: 500 – 1: 2 000 масштабында ә рбір ойық (горизонт) ү шін қ ұ рылады. Ойық планының саны карьердің ойық тарының (горизонтының) санына сә йкес келеді.

Кен карьерлерінде ойық пландарында кө рсетілуі тиіс:

- тау кен жұ мыстарының элементтері (ойық тың тө менгі жә не жоғ арғ ы жиектері, ү йінді шекаралары, ойық ө сімшесінің асты мен ү сті); бұ рғ ылау жару жұ мыстарының схемасы (жарылыс ұ ң ғ ымаларының орналасуы, нө мірлері кө рсетілуімен бірге миналық камералар, сағ а мен терең дігінің ө сімшелері; жеке кө лемді жарылыстардың блоктары бойынша жарылыстың нө мірі мен кү ні кө рсетіледі); кездестірген кен жә не жыныстар тү рлерін шартты белгімен кө рсететін ойық тың кө рінетін ең іс бө лігінің геологиясы.

Кө мір карьерлерінде ойық пландарғ а жоғ арғ ы жә не тө менгі ойық жиектерін, жоғ арғ ы жә не тө менгі ойық тың биіктік ө сімшесін, барлау жұ мыстарын, қ азба жынысы мен кө мір контакті сызық тары мен контурларын, қ ұ рылыстар мен коммуникацияларын тү сіреді. Пайдалы қ азба мен қ азбаның айлық аршуы рим цифрімен жә не сә йкес штриховкамен белгіленеді.

Ойық пландарының толық тырылуы ай сайын айдың бірінші кү нінде жү ргізіледі, ал жарылыс блоктары бойынша – жарылыс уақ ытына жә не жарылғ ан тау массасының тасылуының бітуіне байланысты тү рлі уақ ытта. Карьердің негізгі графикалық маркшейдерлік қ ұ жаты ретінде ойық пландар-ү лгілер кү нделікті жұ мыс ү шін пайдалануғ а жатпайды, сондық тан оперативті жұ мыстар ү шін: соның ішінде кө лемді, қ азу мен пайда табу жұ мыстарын анық тау мен есептеу ү шін, жұ мыс пландарын қ ұ растырады.

Тау кен жұ мыстарының кескіндері. Тау кен жұ мыстарының вертикаль кескіндері (профильдері) ойық планғ а, онымен біртұ тастығ ын қ ұ рай отырып, қ осымша болып табылады, сондық тан негізгі (ресми) маркшейдерлік қ ұ жаттамаларғ а жатқ ызылады.

Кескіндер бойынша жұ мыс алаң дарының жә не бермаларының, ойық тың кө лбеу бұ рышының жә не карьер жиектерінің нақ тылы енін, тау кен жұ мысы мен ө ң делетін кеннің геологиясының байланысын, қ азба коэффициентін жә не т.б. анық тауғ а болады.

Сонымен бірге, кескіндер бойынша қ азба жә не пайда кө лемін есептеуге, ашылғ ан жә не дайындалғ ан қ орларын, пайдалы қ азбалардың сапалық жә не сандық шығ ынын есепке алуғ а болады.

Тау кен жұ мыстарының кескіндерінде келесілер кө рсетіледі:

- жеке айлар ү шін пайдалы қ азбалар мен кен аршуларының ойық контурлары;

- берілген кескіннің бө лу жазық тығ ына кіретін барлық барлау жә не бұ рғ ылау жұ мыстары;

- жер қ ыртысының немесе кен денесінің контурлары, жарылыс бұ зылулары;

- пайдалы қ азбалардың жә не жыныстардың стратиграфиялық қ атары;

- тау кен жұ мыстарының жобалық контуры немесе карьердің техникалық шекарасы.

Тау - кен жұ мыстарының кескіндерін (профильдерін) стандартты ө лшемді 60 х 60 см планшеттерде немесе жеке беттерде сызады.

Тау - кен жұ мыстарының жиынтық пландары. Осындай пландарды 1: 1 000; 1: 2 000 немесе 1: 5 000 масштабтарында ойық пландарының деректері негізінде ә рбір айдың, кварталдың немесе жартыжылдық тың бірінші кү нінің жағ дайы негізінде қ ұ растырады. Жиынтық пландарда кө рсетіледі:

Эксплуатациялық немесе шартты координаталық тор мен негізгі тірек пункттері; барлық қ азба жә не пайда табу ойық тарының тө менгі жә не жоғ арғ ы жиектерінің контурлары; негізгі гидротехникалық қ ұ рылыстар (жү к кө тергіштер, бункерлер, электромеханикалық шеберханалар, подстанциялар, деполар жә не т.б., жә не су тө кпе, қ ұ рғ ату жұ мыстары мен қ ұ бырлар); темір жә не автомобиль жолдары, конвеерлік сызық тар; негізгі қ азба жә не пайда табу механизмдері мен агрегаттары; геологиялық жә не гидрогеологиялық элементтер мен факторлар (барлау жұ мыстарының сағ алары, кеннің жер бетіне немесе насос астында шығ уы, кө шкіндер мен ө рттердің зоналары); карьер алаң ының техникалық шекаралары, тау кен жұ мыстарының жә не қ ұ рылыстардың сақ таудың қ ауіпсіздік зоналарының шекаралары.

Карьерлердің ү лгілік пландары. Карьерлердің ү лгілік пландары болып ойық тың реті бойынша бір біріне жатқ ызылғ ан ойық планының альбомы табылады. Сондық тан ү лгілік планның беттер саны карьердің толық тау кен жұ мыстарының жү ргізілуі кезінде максималды ойық (горизонт) санына сә йкес болу керек.

Ү лгілік пландарды картонғ а жапсырылғ ан ватман беттерін немесе басқ а органикалық шынының (плексиглас) беттерін жә не т.б. мө лдір материалдарын қ олданып жасайды. Планның масштабын карьердің барлық алаң ы немесе қ ажетті аудан қ орымен барлық тау кен жұ мыстары бір бетте сиятындай таң дайды, себебі бө ліктерден қ ұ ралғ ан ү лгілік план ө зінің мақ сатына – кө рнектілікке жетпейді. Ү лгілік пландардағ ы тау кен жұ мыстарының қ озғ алысын ойық тың тө менгі жиегінің шекарасы бойынша сә йкес беттер бө лігінің мұ қ ият ойылуы немесе кесілуі арқ ылы кө рсетеді.

#