Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Географиялық координаталар жүйесі






БЛОК

1) Пландық геодезиялық торлардың жіктелуі.

Ү лкен қ ұ рылыс территориясындағ ы басты геодезиялық пландық негіз болып триангуляция, трилатерация, 1, 2, 3 жә не 4 классты полигометрия саналады.

Триангуляция ә дісі. Триангуляция ә дісінің мә ні жер бетінде ү шбұ рыштар жү йесін салудан тұ рады, онда ұ шбұ рыштардың барлық бұ рыштары жә не кейбір базистық қ абырғ алардың ұ зындық тары ө лшенеді.Ү шбұ рыштың қ алғ ан қ абырғ аларының ұ зындық тарының белгілі тригонометриялық формулалармен есептеп табады.Егер де негізгі пунктің (А) координатасы, дирекциялық бұ рышы (a) мен негізгі қ абырғ аның ұ зындығ ы (d)белгілі болса, онда тура геодезиялық есепті біртіндеп шешу арқ ылы қ алғ ан пункттердің координаталарын есептеп шығ аруғ а болады.

Трилатерация ә дісі. 3жә не4 класты мемлекеттік геодезиялық торларды трилатерация ә дісімен де салынады.Тралатерация триангуляцияғ а ұ қ сас, ү шбұ рыштық жү йеден тұ рады, бұ нда тек ү шбұ рыштардың барлық қ абырғ алары ө лшенеді.Ү шбұ рыштардың шешімі арқ ылы барлық горизонтальдық бұ рыштарды анық тайды, дирекциялық бұ рыштарды есептеп табады.Пункттердің координаталарын триангуляциядағ ы қ олданылғ ан ә дістермен есептеп шығ арады.

Полигонометрия ә дісі. Орманды жазық тарда жә не кү рделі қ олайсыз жерлерде триангуляция торларын дамыту қ иындық қ а тү седі жә не тиімсіз болады, сондық тан ондай жерлерде полигонометрия ә дісі қ олданылады.Бұ л ә діс жер бетінде жү ріс жә не полигондар жү йесін салудан тұ рады, бұ нда барлық бұ рыштар мен қ абырғ алар ө лшенеді. Қ абырғ аларының ұ зындығ ы, сонымен қ атар ө лшенген базистен, қ осалқ ы бұ рыштары ө лшенген геометриялық фигуралар арқ ылы анық талуы мү мкін. Сондық тан қ абырғ аларын ө лшеу ә дісіне байланысты полигонометрия; а) траверстік немесе магистральдық, яғ ни қ абырғ аларын тікелей ө лшеу арқ ылы; э) параллактикалық полигонометрия, яғ ни қ абырғ аларды қ ысқ а базис жә не параллактикалық сү йір бұ рыш арқ ылы жанама тә сілмен анық тауғ а негізделген.

 

. Триангуляция ә дісі

 

 

Мемлекеттік геодезиялық торларғ а кіретіндер:

а) 1, 2, 3 жә не 4 классты пландық торлар. Олар бұ рыштық жә не сызық тық ө лшемдердің дә лдіктеріне, торлардың қ абырғ аларының ұ зындығ ына жә не дамытудын ретіне байланысты бір-бірінен ажыратылады. Пландық торлар триангуляция, трилатерация, полигонометрия ә дістерімен жә не олардың бірікпелеінен қ ұ рылады.

б) І, ІІ, ІІІ жә не ІV класты биіктік нивелир торлары.

Триангуляция ә дісінің мә ні жер бетінде ү шбұ рыштар жү йесін салудан тұ рады, онда ү шбұ рыштардын барлық бұ рыштары жә не кейбір базистік қ абырғ алардын ұ зындық тары ө лшенеді.

Полигонометрия ә дісі

 

Триангуляциялық кластар Жақ тар ұ зындық тар, км Бұ рыш ө лшеудегі шекті қ ателік Ү шбұ рыштардағ ы шекті қ ателіктер Бастапқ ы базистік жақ тарды ө лшеудегі орташа қ ателіктер
    0, 7’’ 3’’ 1/400000
  8-20 1.0’’ 4’’ 1/300000
  5-8 1.5’’ 6’’ 1/200000
    2.0’’ 8’’ 1/200000
Полигонометриялық кластар Жақ тар ұ зындық тар, км Бұ рыш ө лшеудегі шекті қ ателік Полигонның бұ рыштық шекті қ ателіктер Полигон жү рісінің шекті қ ателігі
  20-25 0, 4’’    
  7-20 1.0’’    
    1.5’’    
    2.0’’ 5’’√ n 1/25000
1разряд 0, 12-0, 8 +-5сек 10’’√ n 1/10000
2 разряд 0, 08-0, 3 +-10сек 20’’√ n 1/5000

Пландық инженерлік-геодезиялық торлар триангуляциялық, полигонометриялық, сызық тық -бұ рыштық, трилатерациялық тү сірістер жә не геодезиялық қ ұ рылыс торы тү рінде бейнеленеді.

Пландық инженерлік-геодезиялық торлардың дә лдігіне, тығ ыздығ ына, тұ рақ тылығ ына талаптар ә р тү рлі. Бұ л ізденіс жұ мыстарында, жобалауда, қ ұ рылыста жә не инженерлік ү ймереттерді эксплуатациялау кезінде орындалатын есептер ә р тү рлілігімен тү сіндіріледі. Ережеге сә йкес инженерлік- геодезиялық торлар олардың толық тырылу мү мкіндігін, негізгі бө лу жұ мыстарын қ амтамасыз ету ү шін дамуын жә не 1: 500 масштабтағ ы топографиялық тү сірілімді ескере отырып жобаланады. Бірақ та, ү ймереттер бағ ытталуына жә не ө лшеміне, ауданның физика-географиялық шарттарына байланысты бұ л торлардың қ олдану сферасы кең ейеді. Инженерлік-геодезиялық торларды тұ рғ ызу кезінде мемлекеттік тіректік торлар қ олданылады.

Мемлекеттік геодезиялық торлардың дамуы жалпыдан жекеге принципі бойынша жү ргізіледі. Мемлекеттік пландық геодезиялық торлар 1, 2, 3, 4 класстарына жіктеледі, олар ө зара бұ рыштар жә не арақ ашытқ тық тарды ө лшеу дә лдігімен, торлар қ абырғ алар ұ зындығ ымен жә не даму кезектілігінің ретімен ерекшеленеді.

#

2) Биіктік торлардың жіктелуі.

Биіктік негізде I, II, III жә не IV классты тегістеме торлар қ олданылады. Ө ндірістік қ ұ рылыс алаң дарындағ ы биіктік негізде III кластық тегістемемен қ ұ рылады жә не бө лу жұ мыстары ү шін IV класты тегістеме тормен қ олданады. Қ ұ рылыстың отыруын бақ ылауғ а арналғ ан реперлер биіктігін I жә не II класты тегістемемен анық тайды. Қ ұ рылыс алаң ындағ ы қ ұ рылыстардың орналасуын, жерасты коммуникацияларының жалғ асын, пландауды жә не басқ а жұ мыстарды 3-5 мм қ ателіктермен анық талғ ан биіктік тормен қ амтамасыз ету керек.

Мемлекеттік нивелирлеу жү йесі. Мемлекеттік нивелирлеу жү йесінің пункттерінің биіктіктерін геометриялық нивелирлеу ә дісімен анық тайды. I класты нивелирлеу жү йесі периметрі 2000 км-ге жуық тұ тас полигонды қ ұ райтын жү рістерден тұ рады. I класты нивелирлеу мейлінше жоғ ары дә лдікпен жү ргізіледі, оғ ан барынша жетілдірілген аспаптар мен бакылау ә дістерін қ олдану арқ ылы жетуге болады. Салыстырмалы биіктікті анық таудың орташа квадраттык кездейсоқ қ ателігі 1 км жү рісте mh 0, 5 мм болады. II класты нивелирлеу сызығ ы I класты нивелирлеу пункттерінің арасында периметрі 500-600 км полигондар тү рінде салынады. II класты нивелирлеу жү рісінде салыстырмалы биіктікті анық таудың орташа квадраттык кателігі 1 км жү рісте mh =0, 8 мм-ден аспауы керек. III класты нивелирлеу жү йесі I жә не II класты нивелирлеу полигонының ішінде жү йе немесе II кластык полигонды периметрі 150-200-ден 6-9 полигонғ а бө летін жеке жү рістер тү рінде жасалынады (1км жү рісте mh=1, 6 мм-ден аспауы керек). III класты нивелирлеу жү йесін одан ары жиілендіру IV класты нивелирлік жү рістер жү йелерін қ ұ ру аркылы орындалады. Олар топографиялық тү сірулердің тікелей биіктік негізі болып табылады. Оларды салу жиілігі тү сіру масштабымен жә не жергілікті жердің жер бедерінің сипатымен сабақ тас болады. Барлық кластағ ы нивелирлеу жү рістері жергілікті жерде орташа есеппен алғ анда 5 км сайын тұ рақ ты реперлер жә не таң балармен бекітіледі.

#

3)Нивелирлеу ә дістері жә не биіктікті есептеу жү йесі.

Тригонометриялық нивелирлеу ә дісін рельефі тым ө згермелі жерлерде, кө біне таулы жерлерде нивелирлеу жұ мысын жү ргізгенде қ олдану ың ғ айлы. Бұ л ә діспен нивелирлеуде жер бетіндегі нү ктелердің ө зара биіктіктерін анық тау ү шін теодолит аспабы немесе тахеометр аспабы қ олданылады.

Тригонометриялық нивелирлеу ә дісінің мә ні мынадай: жердің бетінде А жә не В нү ктелері берілсін, осы нү ктелердің арасындағ ы ө зара биіктікті анық тау керек (һ =ВС). Ол ү шін А нү ктесіне теодолитті қ ойып, оны жұ мыс қ алпына келтіреді. Содан кейін аспап биіктігін і рулеткамен ө лшейді. Ал В нү ктесіне биіктігі белгілі v=ВМ қ аданы немесе рейканы орналастырады.

 

 

Теодолиттің кө ру дү рбісін М нү ктесіне кө здеп, вертикаль бұ рышты ө лшейді. А жә не В нү ктелерінің арасындағ ы горизонталь қ ашық тық d=AC=ON. Онда суретте кө рсетілгенге байланысты MN биіктігін есептеп табуғ а болады. MN=h/=d*tgv. Енді суретте кө рсетілген МС сызығ ының екі жағ ында l+h, яғ ни айтқ анда i+d*tgv=l+h, бұ дан толық ө зара биіктікті анық тауғ а болады.

h =d*tgv+i-l

мұ нда, d-горизонталь арақ ашық тық; v-кө лбеу бұ рыш; і-аспаптың биіктігі; l-кө здеу биіктігі, d*tgv кө бейтіндісін электрондық калькулятормен немесе арнаулы ө зара биіктік таблицасы арқ ылы есептейді.

Ө лшеу кезінде есептеу жұ мыстарының кө лемін азайту ү шін рельефі бірың ғ ай ө згермелі тең шамағ а (i=l) кө здейді, онда келесі тү рде болады:

h=d*tgv

Ө зара биіктікті кө лбеу ұ зындық тар D (d=D*cos2v) арқ ылы анық тағ анда, формуламыз келесі тү рге енеді:

h=1/2D*sin2v

Егерде d> 300 м болса, онда ө зара биіктікті Жердің қ исық тығ ы жә не рефракция қ ұ былысы ескерілетін тү зетпе беру арқ ылы анық тайды.

h=d*tgv+i-l+f

мұ нда, f=0.42*d/R, R-Жердің радиусы.

Тригонометриялық нивелирлеу теодолиттер Т30, 2Т30, Т15, Т15К, Т5, Т5К, ТО5 (МЕСТ 10529-79) мен тахеометрлер ТЭ, ТД, ТН, ТВ (МЕСТ 10812-74) жә не шет елдік тахеометрлер Дальта 010, Дальта 020 жә не т.б. арқ ылы орындалады.

Топографиялық пландар мен карталарды, сондай-ақ инженерлік жобалауда жә не қ ұ рылыс остерін жобадан жерге шығ арғ анда жер бетіндегі нү ктелердің биіктігін білу қ ажет.

Геометриялық нивелирлеу- ө зара биіктік горизонталь кө здеу сә улесі арқ ылы анық талады жә не нивелир аспабының кө мегімен орындалады.

Геометриялық нивелирлеуде бір нү ктенің екінші нү ктеге байланысты ө зара биіктігін горизонталь кө здеу сә улесімен жә не сол нү ктелерде вертикаль орналасқ ан рейкалардың кө мегімен анық тайды.

Анық талғ ан биіктіктер мен берілген бастапқ ы нү ктенің биіктігі арқ ылы қ алғ ан нү ктелердің биіктігі анық талады. Геометриялық нивелирлеудің екі ә дісі бар: ортағ а қ ою жә не алғ а қ арай нивелирлеу.

#

4)Жергілікті жердің тахеометриялық тү сірусін ө ң дірісі.

Тахеометрлік тү сіріс – топографиялық тү сірістің бір тү рі. Бұ л тү сірістің нә тижесінде ситуация мен рельеф бейнесінен план алынады. «Тахеометрия» сө зі греу тілінен аударғ анда «тез ө лшеймін» деген мағ ынаны береді. Бұ л тү сірісте жер бетіндегі ә р нү ктенің пландық жә не биіктік орнын кө ру дү рбісін рейкағ а бір рет қ ана қ аратып анық тайды, мұ нда бір мезетте арақ ашық тық ты, горизонталь бұ рыштарды жә не вертикаль бұ рыштарды немесе ө зара биіктікті ө лшеп алады. Ос себептен ө лшеуге кететін уақ ыт азайып, ө лшеу жылдамдығ ы артады. Тахеометрлік тү сірістің аспаптарына теодолиттермен қ атар, тахеометр деп аталатын арнаулы аспаптар жатады.

Тахеометрлік тү сірістер кішігірім жердің ірі масштабты планын алу ү шін қ олданылады. Қ ұ рылыс салынғ ан жерлерді, жол ізденістерінде трасса бойын тү сіргенде жә не т.б. бұ л тү сірісті қ олдану тиімді.

Тахеометрлік тү сірісте ө зара биіктікті анық тау ү шін тригонометриялық нивелирлеу ә дісі қ олданылады.

Тригонометриялық нивелирлеуде ө зара биіктіктің формуласы

h=d*tgv+i-l+f

ал егер рельефтің ө згерісі бірқ алыпты болса, жердің қ исық тығ ы жә не рефракция ескерілмесе (d< 300м) f=0 жә не кө здеу биіктігі l мен аспап биіктігінің і шамасын тең естірсе, яғ ни айтқ анда i=l онда

h=d*tgv

тахеометрлік тү сірісте арақ ашық тық жіптік қ ашық тық ө лшеуішпен ө лшенеді, оның анық тау формуласы

D=Cn+c

Егер кө здеу ө сі горизонтпен v бұ рышын қ ұ раса, онда оның анық тау формуласы d=D*cos2v

h=1/2D*sin2v

Горизонталь арақ ашық тық тың d жә не ө зара биіктіктің h шамалары тахеометрлік таблицалардың кө мегімен немесе калькулятор арқ ылы есептеледі.

Номограммалық тахеометр аспабын ТН қ олданғ анда ө зара биіктік пен горизонталь қ ашық тық тікелей вертикаль рейкамен жә не дү рбінің ішіндегі номограммамен анық талады.

Тахеометрлік тү сірістің ізденіс кезіндегі негізгі тү сіру масштабтары: 1: 500, 1: 1000 жә не 1: 2000. Бұ л масштабтар қ ызметіне, жобалау кезең іне, сондай-ақ рельефтің жә не ситуацияның ө згеруіне байланысты таң далынады. Тахеометрлік тү сірісті орындау ү шін келесі аспаптар қ олданылады: теодолиттер Т15, Т15К(компенсаторлы), Т30, 2Т30, 2Т30П;

#

5)Бө лу жұ мыстардың тә сілдері.

Жалпы бө лу жұ мыстары инженерлік-геодезиялық жұ мыстардың негізгі тү рі болып табылады. Бө лу жұ мыстарын орындай отырып пландық жә не биіктіктік негіздегі нү ктелердің сипаттамаларын жә не сызбалық жобамен жұ мыс істеу барысындағ ы қ атарларды анық тай аламыз.

Ғ имаратты жобалаудағ ы бө лу жұ мыстарын ү лкен масштабтағ ы топографиялық пландардың негізінде салады. Жобаланатын ғ имараттың орынын обьектінің орналасуына жә не жарық тың негізіне мө лшерлеп табады. Сонымен қ атар топографиялық план жобаланғ ан ғ имараттың нү ктелеріне сипаттама бере отырып тұ тас геодезиялық жү йені қ ұ райды.

Жобаны жер бетіне шығ ару немесе ғ имаратты бө лу деп жобаның жұ мыс сызбаларына сә йкес жер бетінде салынып жатқ ан ғ имараттың нү ктелері мен жазық тық тарының пландық жә не биіктіктік орнын анық тау ү шін жасалатын геодезиялық жұ мыстарды айтады.

Бө лу жұ мыстары негізгі, басты, аралық (бө лшектік) осьтергі бө лінеді.

Бірінші негізгі бө лу жұ мыстарында геодезиялық негіз пункттерін байланыстырудың берілгендеріне сә йкес жер бетінде басты бө лу ө рістерінің орнын табады, оларды белгілермен бекітеді. Басты ө рістерге сү йене отырып, инженерлік қ ұ рылыстың негізгі ө рістерін бекітіп бө леді, ал ірі қ ұ рылыстарда бұ л мақ сат ү шін локальді бө лу торларын қ ұ ру қ ажеттілігі тууы мү мкін. Басты инженерлік қ ұ рылыста дә л қ ұ рылыстық бө лу жү ргізеді. Ғ имараттағ ы негізгі осьтер (жолдар, каналдар жә не т.б.) ғ имаратқ а қ осымша ось болып табылады. Ө неркә сіптік жә не азаматтық қ ұ рылыстарда негізгі ось болып ғ имаратқ а қ иғ аш осьтер саналады.

Басты осьтердің бекітілген нү ктелерінен жоба белгісінің дең гейі бір мезгілде қ ұ рылатын нү ктелермен жазық тық ты инженерлік қ ұ рылыстың жеке қ ұ рылыстық блоктар мен бө лшектерін бойлық жә не кө лденең ө стер бө леді. Инженерлік қ ұ рылыс элементтерінің ө зара орналасуын анық тайтын дә л бө лу жалпы жағ дай туғ ызатын басты ө сті бө луден анағ ұ рлым дә лірек орындалады. Егер жалпы жағ дайда жер бетінде басты ө стер 3-5 см, кейде одан да кө бірек қ ателікпен анық талса, ал негізгі жә не дә л ө стер 2-30мм, кейде одан да дә лірек дә лдікпен бө лінеді. Мұ нда белгілі осьтер ғ имараттар мен ү ймереттердің габариттік ө лшемін жә не пішінін анық тайды.

Аралық немесе бө лшектік осьтер дегеніміз ғ имараттар мен ү ймереттердің жеке элементтер. Фундамент қ ұ рылысын аяқ тағ аннан кейін конструкциялар мен технологиялық қ ұ рылғ ыларды жобалық жағ дайда келтіру ү шін монтаждық (технологиялық) ө стерді бекітеді жә не бө леді.

Бө лу жұ мыстары− бұ л қ ұ рылыс-монтаждық ө ндірістегі бір-бірімен байланысқ ан бірнеше кешенді қ ұ райтын жү йе. Сондық тан бө лу жұ мыстарының технологиясы жә не ұ йымдастырылуы қ ұ рылыстың кезең деріне тығ ыз байланысты.

Жобаны жер бетіне шығ ару немесе ғ имаратты бө лу деп жобаның жұ мыс сызбаларына сә йкес жер бетінде салынып жатқ ан ғ имараттың нү ктелері мен жазық тық тарының пландық жә не биіктіктік орнын анық тау ү шін жасалатын геодезиялық жұ мыстарды айтады.

Жобадағ ы қ ұ рылыстарды бө лу кезінде, ә детте жер бетінде бір бағ ыт немесе бір нү кте ғ ана беріледі, ал екінші бағ ыт немесе екінші нү ктені жобалық бұ рыш немесе жобалық қ ашық тық ты салу арқ ылы табу керек. Сондық тан, бө лу жұ мыстары кезінде жобада берілген ө лшемдердің кө п қ айталана ө лшеу тә сілін қ олдану қ иынғ а соғ ады.

Басты бө лу ө стерінен басқ а, қ ұ рылыстың анағ ұ рлым жауапты бө ліктерінің негізгі ө стерін ажыратады (агрегаттардың, қ ұ рылғ ылардың, сызық тардың жә не т.б.).Олар бір-бірімен технологиялық тү рде байланысты жә не жоғ арғ ы дә лдікпен анық талады. Басты жә не негізгі ө стерге инженерлік қ ұ рылыстар мен негізгі конструкциялардың барлық дә л бө лшектерін бө лу ү шін қ олданылатын қ осымша ө стер орнын байланыстырады (котловандарды, блоктарды, фундаменттерді, конструкцияларды жә не т.б.). Жазық тардың, дең гейлердің жә не жобаның жеке нү ктелері шартты бетте беріледі жә не жоғ ары қ арай оң, тө мен қ арай теріс таң бамен белгіленеді.

Инженерлік қ ұ рылыстың жобасын жер бетіне шығ ару ү шін дә лдіктері сә йкес келетін пландық жә не биіктіктік геодезиялық негіз қ ұ рады жә не қ абылданғ ан жү йеде осы негіздер пункттердің координаттарымен биіктіктерін анық тайды. Осы координаттар мен биіктіктер жү йесінде жобаны геодезиялық дайындау ү шін байланыстырудың басты ө стер мен берілген дең гейлердің байланыстыруларының аналитикалық мә ліметтерін анық тайды.

#

6)Физико-геологиялық процестер жә не инженерлік қ ұ рылыстарды жобалау кезінде оларды ескеру.

Қ ұ рылыс жобасын жер бетіне кө шірер алдында, маркшейдер келесідей дайындық жұ мыстарын орындайды: жобаның маркшейдерлік-геодезиялық дайындығ ын мұ қ ият жә не анық білу; жергілікті жерде бұ рың ғ ы жоспарлы жә не биіктік геодезиялық негіздермен танысу, қ ажет болғ ан кезде бұ ларды жиілету; бө лу ә дістерін таң дау; қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың басты осьтерінің тірек геодезиялық пункттеріне байланстырылуының аналитикалық тапсырмаларын орындауды, жергілікті жерде ғ имараттар мен трассалардың негізгі геометриялық элементтерінің кө шіру дә лдігіне алдын-ала есептеу (бұ рыштық нү ктелер, осьтер, сыртқ ы ө лшемдер, жобалық ең істер), сонымен қ атар берілген дә лдікті жобалық қ ұ рылыстың қ ұ рылыс нормалары мен техникалық шарттарының шекті қ ателіктермен салыстыру.

Тау-кен ө неркә сібінің -карьердің қ ұ рылысы негізгі ү ш жұ мыс тү рінен тұ рады: ізденіс, жобалау мен қ ұ рылыс. Карьерді жобалау екі кезең нен тұ рады: техникалық жоба мен жұ мыстық сызба.

Жобалаудың ә рбір кезең іне жұ мыс қ ұ рамы, қ ызметі мен пайдалану дә лдігімен анық талатыны ө зінің іздестіру кезең іне сә йкес келеді.

Топографиялық -геодезиялық іздестірулер қ ұ рылыс ауданшасында пландық жә не биіктік торларды қ ұ ру, аумақ тың ірі масштабты топографиялық тү сірісі, сызық тық қ ұ рылыстарды трассалау, геологиялық қ азбаларының, геофизикалық барлау нү ктелері мен гидрогелогиялық тұ стамалардың координаталарын анық таудан тұ рады. Топографиялық -геодезиялық іздестірулер тау-кен нысандарының жобалануы ү шін жә не басқ а да іздестірулерді жү ргізу ү шін негіз болып табылады.

Тау-кен-техникалық жә не карьерлердің инженерлі-геодезиялық жобалануы келесілерден тұ рады: қ ұ рылыс ауданының ірі масштабтағ ы қ ималары, жоспар мен кескін тү ріндегі топографиялық негізін қ ұ ру; кен орнын игерудің бас жоспары: геометриялық элементтерді жер бетіне кө шіру; тік жә не жазық жоспарлаудың есептерін шешу, аудандарды жә не жоспарланғ ан тау-кен жұ мыстарының кө лемін есептеу.

#

7)Қ азіргі заманғ а сай геодезиялық технологиялар

Ғ имарат жобалаудағ ы заманауи технологиялар дербес компьютердегі арнайы бағ дарламалардан тұ рады (Credo, AutoCAD и т.д.), олар біріккен координата жү йесінде тү рғ ын ү й кешенін салудағ ы дә л есептеуге жә не барлық элементтерді кө рсетуге мү мкіндік береді. Ғ имарат салудағ ы элементтердің координаттарын білу бө лу бұ рыштарын қ ажетті дә лдікпен жә не элементтерді жобада кө рсетілген орындарына орналастыру арақ ашық тық тарын есептеуге мү мкіндік жасайды. Ғ имарат кешенін салудағ ы геодезиялық жұ мыстардың жақ сы орындаулы тек заманауи электронды ө лшеу қ ұ рал-жабдық тарын, GPS бақ ылау, заманауи лазерлі аспаптар, роботталғ ан тахеометрлерді қ олданғ анда мү мкін. Бірақ сонымен қ атар геодезиялық жұ мыстарды орындаудың ә дістемесі де ө згерді. Дә стү рлі ө лшеу ә дістері негізінен контурлық ө шеу ә дістеріне негізделген, ал заманауилар – координаталарда. Контурлық ө лшеу ә дістері қ арапайым, бірақ координаталық қ а қ арағ анда қ иынырақ, дегенмен тек берілген (қ арапайым) обьект геометриясын ө згертуге жә не бақ ылауғ а мү мкіндік береді. Координаталық ө лшеу ә дістері ә мбебап болып табылады, себебі ғ имарат салу сияқ ты жұ мыстарда ө те қ ажетті кез-келген (қ иын) обьект геометриясын ө згертуге жә не бақ ылауғ а мү мкіндік береді.

Электронды тахеометр ғ имарат салуды қ осқ анда кең геодезиялық есептерде дайын шешім болып табылады. Ол арақ ашық тық ты анық тау, базалық сызық қ а қ атысты есептеулер, жоба болмысына салу жоспарын шығ ару, қ ол жетпейтін обьектінің координатасын жә не биіктігін анық тау.Сонымен қ атар аспап кері геодезиялық есепті орындайды (бір нү ктеде тұ рып анық талғ ан координаталары бар берілген ү ш бағ ыт арасындағ ы бұ рышты ө лшеп, сол нү ктенің координатасын анық тау).

Кө птеген геодезиялық жұ мыстарда тұ рғ ын ү й кешенін салуды қ осқ андағ ы кө п қ олданылатын электронды тахеометрлер тү зу кө рсетілімде ө лшеу, сонымен қ атар жалғ астырылғ ан жоғ арғ ы дә лдікпен бақ ылау жү ргізеді.

Мысал ретінде заманауи жә не дә стү рлі осьтерді (жоспарлық координаттарды) ағ ымдағ ы монтажды горизонтқ а береді. Біздің заманда барлық елде ү немі жұ мыс жасайтын тұ тынушыларды жоғ арғ ы дә лдікті жә не шынайы уақ ытта орналасқ ан орынды пост- есептеуде жә не RTK-да анық тайтын, керекті деректермен қ амтамасыздандыратын спутниктік жү йе станция базалары бар. Тү рлі қ олдану нұ сқ алары орташа жә не ірі компанияларда бұ л жаң а технологияларды геодезияда, картографияда жә не ГИС-те қ олдануғ а пайдаланылады.

Заманауи лазерлік аспаптар шығ ару немесе рейкадан есеп алуды автоматтандырады. Ондай аспаптарғ а жергілікті лазерлік тұ рғ ызу, рулеткалар, дальномерлер, дең гейлер жә не сканерлерді жатқ ызуғ а болады. Лазерлік сканерлер – лазерлік 3D сканерлер – лазерлік сканерлейтін жү йелер – жергілікті лазерлік сканерлер – бұ лар жаң а геодезиялық жабдық тар. Егер лазерлік сканердің техникалық жағ ын қ арастырсақ онда лазерлік сканер – бұ л жоғ арғ ы жылдамдық ты лазерлі дальномері жә не лазер сә улесін ө згерте алатын – арнайы қ озғ алмалы айна жү йесі бар отражательсіз аспап деп айтуғ а болады. Сканерлеу ауданын берген соң айнаның қ озғ алу секторында жоғ арғ ы жылдамдық пен минутына 50 000 нү кте алатын дальномердің лазерлік сә улесінде кректі обьектінің толық тай тү сірісін ала аламыз.

#

8)Теодолиттер. Теодолиттердің негізгі тексерулері.

Горизонталь жә не вертикаль бұ рыштарды, магниттік азимутты, ара- қ ашық тық ты жә не биік айырымды жергілікті жерде ө лшеуге қ олданылатын аспап теодолит деп аталады. Қ азіргі уақ ытта теодолиттердің барлығ ы оптикалық болып саналады. Қ олданылып жү рген теодолиттер дә лдігі, есептеу қ ұ рылғ ыларының тү рі, горизонталь дө ң гелегінің вертикаль осьтері жү йесінің қ ұ рылмасы жә не атқ аратын міндеті жағ ынан ә р тү рлі болады. Бұ рыштарды ө лшеуге арналғ ан теодолиттер дә лдігіне байланысты ү ш тү рге бө лінеді: І. Жоғ ары дә лдікті Т05 жә не Т1 тео- долиттері 1, 2-класс триангуляциясы мен полигонометриядағ ы бұ рыштарды ө лшеуге арналғ ан. 2. Дә л теодолит Т2 3, 4-класс триангуляциясы мен полигонометриядағ ы бұ рыштарды ө лшеуге арналғ ан; Т5 теодолиті 1 жә не 2-разрядтық триангуляция. Теодолиттердің жіктелуі триангуляциялық жү йелер мен полигонометриядағ ы бұ рыштарды ө лшеу жә не инженерлік-геодезиялық ізденістерді жә не геодезиялық жұ мыстарды жү ргізу ү шін қ олданылады. 3. Техникалық теодолиттер – Т15, Т30 жә не Т60 теодолиттік жә не тахеометриялық жү рістерде жә не тү сіргі жү йелерінде, сондай-ақ инженерлік-геодезиялық ізденістерді жә не геодезиялық жұ мыстарды атқ ару кезіндегі бұ рыштарды ө лшеуге арналғ ан. Теодолиттердің шартты белгілеріндегі цифр горизонталь бұ рышты бір тә сілмен ө лшеудің секундтық орташа квадраттық қ ателігін білдіреді; Т5 теодолиті ү шін, Т30 ү шін жә не т.с.с.

Теодолиттің (3.1-сурет) лимба деп аталатын металл немесе шыны дө ң гелегі бар, оның қ иғ аш шетіне 0°-тан 360°-қ а дейінгі бө ліктер тү сірілген. Бө ліктерді есептеу сағ ат тілінің бағ ыты теодолиттердің негізгі бө ліктері бойымен дә л келеді. Лимбаның центрі ө лшенетін бұ рыштың тө бесі арқ ылы ө тетін тік сызық қ а орналастырылады. Лимбаның жазық тығ ына ө лшенетін бұ рыштың жақ тары проекцияланады. Бұ л кезде лимб жылжымайтын ә рі горизонталь болуы тиіс. Лимбаның ү стінде сызық тың тө ң ірегінде теодолиттің айналатын жоғ арғ ы бө лігі орналастырылғ ан, бұ л бө ліктің ішінде алидада жә не дү рбі (4) бар. Дү рбі

Теодолиттің геометриялық осьтерінің схемасы: FF1 – теолодиттің вертикаль айналу осі; UU1- цилиндрлік дең гейлеуіштің осі; НН1 – теодолиттің горизонталь осі немесе дү рбінің айналу осі; VV1– дү рбінің нысаналау осі; 1 – кө теру бұ рамалары, 2 – тұ ғ ырық; 3 – вертикаль дө ң гелек; 4 – дү рбі; 5 – цилиндрлік дең гейлеуіш тұ ғ ырық қ а (2) горизонталь болатын НН1 осінің тө ң ірегінде айналғ анда, онда коллимациялық деп аталатын жазық тық тары тү сіріледі. Лимба мен алидаданың осьтері сә йкес келуі керек, бұ л арада алидаданың Ғ Ғ 1 айналу осі аспаптың негізгі немесе вертикаль осі деп аталады. Алидада бетінде кө рсеткіш бар, ол алидаданың лимба шкаласындағ ы орнын белгілеуге мү мкіндік береді жә не есептеудің дә лдігін арттыру ү шін арнайы есептеу қ ұ рылғ ысымен қ осақ тала жасалғ ан. Лимба мен алидада алидадағ а бекітілген металл қ аптамамен жабылғ ан. Теодолиттің негізгі осі цилиндрлік дең гейлеуіш (5) арқ ылы ү ш кө теру бұ рамаларының (1) кө мегімен вертикаль жағ дайғ а келтіріледі. Теодолиттің дү рбісі горизонталь осі маң айында 180о -қ а айналдырылуы, яғ ни зенит арқ ылы ауыстырылуы мү мкін. Дү рбінің айналу осінің бір жағ ында вертикаль дө ң гелек (3) бекітілген, ол осьпен берік жалғ анғ ан, ә рі онымен бірге айналады. Негізінде вертикаль дө ң гелек горизонталь дө ң гелек тә різді жасалғ ан; ол вертикаль бұ рыштарды (кө лбеу бұ рыштарды) ө лшеуге арналғ ан. Егер теодолитке окуляр жағ ынан қ арасақ, вертикаль дө ң гелек дү рбінің оң немесе сол жағ ында орналасуы мү мкін. Бірінші орны «оң дө ң гелек» ОД, екінші орны «сол дө ң гелек» СД деп аталады. Теодолиттің айналатын бө ліктерін қ озғ алмайтын жағ дайғ а келтіру бекіткіш бұ рамаларымен, ал бірқ алыпты немесе баяу айналдыру микрометрлік жетекші бұ рамалармен жасалады. Теодолиттің буссолі, штативы жә не тіктеуіші бар. Буссоль магниттік азимутты ө лшеу ү шін қ олданылады. Ү ш сирақ ты штативтің бас жағ ы металдан жасалады. Теодолит штативтің басына стан бұ раманың кө мегімен бекітіледі. Тіктеуіш теодолитті нү ктенің ү стіне центрлеу ү шін, яғ ни лимбаның центрін ө лшелетін бұ рыштың тө бесіне орналастыру ү шін қ олданылады. #

9)Нивелирлер. Нивелирлердің негізгі тексерулері.

Нысаналау осі арқ ылы жер бетінің горизонталь сызығ ын тү сіру қ ызметін атқ аратын дү рбілі аспап нивелир деп аталады. Ө ндірісте нивелирлердің мынадай тү рлері жасалынып шығ арылады: 1. Н-05-оптикалық микрометрлік жоғ ары дә лдікті нивелир, биікайырымды 1 км-лік екі мә рте жү рісте 0, 5 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қ ателікпен анық тауғ а арналғ ан. 2. Н-3, Н-ЗК, НС-4, Н-ЗЛ нивелирлері – 1 км екі мә рте жү рісте биікайырымды 3 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қ ателікпен анық тауғ а арналғ ан дә л аспаптар. Инженерлік геодезиялық жұ мыстарда, 3, 4-кластық нивелирлеу кезінде қ олданылады. 3. Н-10, 2Н-10Л, Н-10К, Н-10КЛ нивелирлері – 1 км-лік екі мә рте жү рісте биікайырымды 10 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қ ателікпен анық тауғ а арналғ ан техникалық нивелирлер. Олар қ ұ рылыста, инженерлік геодезиялық жұ мыстарда жә не топографиялық тү сірістерде нү ктелердің биіктік белгілейді. Нивелирлердің жә не нивелирлік рейкалардың жіктелуі белгісін анық тауды қ амтамасыз ету ү шін қ олданылады. Қ азіргі кезде нивелир аспаптарында дү рбінің осін горизонталь жағ дайғ а кел- тіру дең гейлеуішпен тексеріледі немесе авторедукциялық компенсаторлардың кө мегімен ө зінен-ө зі жасалады. Мемлекеттік стандартқ а сә йкес рейкалардың ү ш тү рі жасалынып шығ арылады: РН-05, РН-3 жә не РН-10. РН-05 рейкасы 1 жә не 2 кластық нивелирлеуде, РН-3 жә не РН-10 рейка- лары 3 жә не 4 кластық жә не техника- лық нивелирлеу кезінде қ олданылады. Олар ұ зындығ ы ү ш немесе тө рт метр жә не де тұ тас немесе бү ктемелі болуы мү мкін. Нивелирдің жинағ ына штатив, екі жұ п рейка жә не қ осалқ ы қ ұ ралдар кіреді. Нивелир - екі нү кте биіктіктерінің айырмашылығ ын анық тауғ а арналғ ан геодезиялық аспап; кө лденең нысаналау сә улесі мен осы нү ктелерде тік орнатылғ ан рейка кө мегімен қ олданылады.

Қ ұ ралымының негізгі типтері бойынша нивелирлерді цилиндрлік дең гейлі нивелир жә не компенсаторлы нивелир деп екі топқ а бө леді, соң ғ ыларында нысаналау сызығ ы горизонталь жағ дайғ а автоматты тү рде келтіріледі.

#

10)Жергілікті жердің жағ дайын тү сіру тә сілдері.

#

11)Геодезияда қ олданылатын координаталар жү йелері.

Кең істік координаттар жү йесі. Жер бетіндегі нү ктелердің орнын оның координаталары, яғ ни алынғ ан координаталар жү йесінің бастапқ ы жазық тары мен сызық тарына қ атысты ізделіп отырғ ан нү ктелерді сипаттайтын шамалар арқ ылы анық тайды. Геодезияда колданылатын барлық координаталар жү йелері кең істік жә не жазыктық жү йелері болып екіге бө лінеді.

Координаталардың кең істік жү йелерінің ішінде кө пшілікке танымалысы-географиялык координаталар жү йесі. Бұ л жү йеде нү ктенің жер бетіндегі орны жалпы дү ниежү зілік масштабта анық талады. Оларды географиялық ендік- жә не географиялық бойлық -λ дейді. Географиялық ендік -геодезиялык (φ) экватор жазық тығ ы мен бекітілген Р нү ктесі арқ ылы ө тетін тіктеуіш сызық арасындағ ы бұ рыш. Ендік экватордан бастап, берілген нү ктеге дейінгі географиялык меридианның доғ асымен ө лшенеді де, экватордан екі жақ қ а солтү стікке қ арай 0° тан 90°-қ а дейін ө згеріп отырады.

Геодезиялык бойлық

Геодезиялык бойлық (λ) бастапқ ы меридиан жазық тығ ы мен берілген нү кте арқ ылы ө тетін меридиан жазық тығ ы арасындағ ы бұ рыш. Бойлық бастапқ ы меридиан батысқ а (батыс бойлық) жә не шығ ысқ а (шығ ыс бойлық) қ арай 0°-тан 180°-қ а дейін салынады.

Географиялық координаталар жү йесі

Географиялық координаталар жү йесі бү кіл жер шарына ортақ жә не олар астрономия, сфералық геометрия, картография, ғ арыш мә селелерін шешуде жиі қ олданылады.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.