Кәсiпорында дiрiлдi себушiнi жасау бойынша жұмыс кезiнде туындайтын факторларды талдау және оларды жою iс-шаралары

Дипломдық жобадада СЗС-2, 0 сепкiшiнiң базасында жасалғ ан СЗС-2, 0 сепкiшiнiң жобасын қ арастырамыз. Бұ л машинаның басқ а минералды тың айтқ ышты енгiзуге арналғ ан машиналардан айырмашылығ ы - тың айтқ ыштар тiкелей ылғ алды қ абатқ а енгiзiледi.

Дiрiлдi себушiмен жабдық талғ ан СЗС-2, 0 сепкiшi жел эрозиясы кө п болатын Қ азақ станның Солтү стiк облыстары егiншiлiк аудандарына арналғ ан. Осы аудандардың жер жә не климат ерекшелiктерiне байланысты, қ оршағ ан ортаны, табиғ атты қ орғ аудың бiр қ атар талаптарын қ анағ аттандырады:

- минералды тың айтқ ыштар негiзiнен тұ здар жә не тұ з қ оспалары болғ андық тан, қ ұ рғ ақ шылық ты аймақ тарда, ылғ алды қ абатқ а енгiзу, оларды қ алыпты еруiне мү мкiндiк жасайды;

- жел эрозиясына байланысты, топырақ қ абаты қ айырмасыз ө ң делетiндiктен, тың айтқ ыштардың топырақ пен араласу мү мкiндiгi мол;

- жел эрозиясының, нө сер-жауынның жә не тағ ы басқ а да табиғ и қ ұ былыстардың салдарынан егiстiкке жақ ын орналасқ ан ө зен-кө лдердiң, су қ оймаларының ластануы, улану қ ауiпi аз;

- алым енi ү лкен машиналармен тың айтқ ыш енгiзу топырақ тың қ ұ рғ ап, таң дауының азаюына мү мкiндiк бередi;

- тың айтқ ыштардың топырақ қ а енгiзудiң бiркелкi еместiгi аз (15%-ке дейiн).

Сондық тан, жануарлар мен ө сiмдiктер дү ниесiн сақ тау мақ сатында, себу нормасын тың айтқ ыштарды қ атаң сақ тауғ а мү мкiндiк бередi.

Адамзаттың барлық жетiстiктерi инженерлiк дамуғ а жету мү мкiн емес едi, табиғ и ландшафт компоненттерiне теxникалық қ ызмет ә серiн барлық филиалдары арасында салыстырмалық аз. Ол ө ндiрiстiк объектiлердi, сондай-ақ топырақ, жер ү стi жә не жерасты суларының кейбiр ө ндiрiстiк жә не атмосфераны ластануын орналастыру негiзiнен жер қ алалық ландшафтардың бас тартуы шектелген.

Қ азақ стан Республикасының тә уелсiздiгi жылдары iшiнде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не табиғ и ұ тымды пайдалану ресурстарды саласындағ ы қ оғ амдық қ атынастарды реттейтiн жеткiлiктi кү рделi, жү йелi заң наманы ә зiрленедi.

Қ азақ станда 2003 жылы 3 желтоқ санда «2004-2015 жылдарғ а арналғ ан Қ азақ стан Республикасының экологиялық қ ауiпсiздiк тұ жырымдамасы туралы» қ абылданды. Қ Р Президентiнiң Жарлығ ымен қ абылданды, сондай-ақ Қ азақ станда қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө нiндегi мемлекет пен қ ұ қ ық тық базасын одан ә рi дамыту ү шiн ә дiстемелiк қ ұ жат ретiнде қ ызмет, негiзгi экологиялық мақ саттарғ а ашады.

Жол кө лiгiн дамыту улы металдар мен улы кө мiрсутектердiң қ алалық жә не кө лiк, ауаның ластануына алып келдi жә не жө нелту ауқ ымы тұ рақ ты ұ лғ аюына мұ най жә не мұ най ө нiмдерiн тең iздерге жә не мұ xиттарғ а дерлiк ә мбебап ластану ә келедi. Тың айтқ ыштар мен ө сiмдiк қ орғ ау xимиялық жаппай қ олдану, атмосфераның, топырақ тың жә не табиғ и суларды улы xимиялық заттардың су айдындары қ оректiк заттар мен ауыл шаруашылығ ы ө нiмдерiн ластануына ә кеп соқ ты. Оғ ан аз ғ ана бө лiгi ү шiн еспке машина жасау бойынша қ оршағ ан ортағ а кiретiн ө ндiрiстiк кө п мө лшерде – 1-2% қ амтыды. Бұ л кө лем, сондай-ақ қ орғ аныс ө неркә сiбi машина жасау кешенiнiң маң ызы бө лiгi болып табылады, ә скери – бағ дарланғ ан салалардың кә сiпорындарының шығ арындылары кiредi. Алайда, машина – қ ұ рылыс кә сiпорындары негiзi болып табылады жә не ластану дең гейi ө те жоғ ары ө ндiрiстiк процестердi қ амтамасыз ету. Оларғ а жатады: отындар ө ртеумен сабақ тас энергетикалық ө ндiрiс жә не басқ а процесстер; конструкциялардың жә не жеке бө лшектердiң; пiсiрiлген ө ндiрiс; - гальваникалық ө ндiрiс.

Гальваникалық жә не машина жасау тұ тастай алғ анда жә не қ орғ аныс компаниялары сияқ ты xимия ө неркә сiбi сияқ ты қ оршағ ан ортаның зиянды негiзгi кө здерi, салыстыруғ а ластану аудандардың дең гейде; металлургия салыстыруғ а қ ұ ю; Зауыт қ азандық аумағ ы – негiзгi ластанушы заттар болып табылады.

Осылайша, машина – қ ұ рылыс қ орғ аныс салаларын тұ тас жә не ө ндiру кешенi, оның ажырамас бө лiгi ретiнде, қ оршағ ан ортағ а ық тимал ластанушы заттар болып табылады: - ә уе кең iстiгiн; - жер ү стi су кө здерi; - топырақ. Ресурс жә не жоғ ары теxнологиялық: ә скери – бағ дарланғ ан, оның iшiнде инженерлiк жә не қ осалқ ы салаларының барлық тү рi болып, қ оршағ ан ортаны ластану ерекшелiгiне қ орғ аныс компаниялары екi топқ а бө луғ е болады.

Қ арқ ынды салыстырғ анда олардың қ оршағ ан ортағ а шағ ын материалдық жә не энергия сыйымдылығ ы, тө мен су тұ тыну мен ластанушы заттардың айтарлық тай тө мен шығ арындыларын: ерекшелiктерi жоғ ары теxнологиялық iшкi инженерлiк, бұ л кiшi салалар тө мен сипатталады жә не кү кiрт диоксидiнiң, азот, жә не соавт ретiнде ластанушы заттар дә стү рлi саммасының атмосферағ а босатады. Бiрақ сол уақ ытта шығ аратын басқ а ла ластанушы заттар инженерлiк салаларын талапқ а тә н ретiнде емес, соң ғ ы жылдары қ арқ ынды бiлiм болды.

Ә лемде жылына орта есеппен статистикасына сә йкес шамамен 100 млрд тонна ө ндiредi. Қ азба отын жә не қ ұ рылыс материалдарын кенiн тонна. Бұ л жағ дайда, биосфераның адам қ ызметiнiң нә тижесiнде 200-деп астам миллион алады. Кө мiртегi қ ос тотығ ының 146 млн тонна жуық. Кү кiрт xимиялық заттарды диоксидiнiң 53 миллион тонна, азот оксидiнiң жә не басқ а да тоннаны тудырады. Ө ндiрiстiк қ ызметiнiң, сондай-ақ 32 млрд, шикiзат сарқ ынды суларды, 250 млн м³ шаң тонна шығ ып жатады.

Қ азақ станда қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы xалық аралық ынтымақ тастық тың ә ртү рлi нысандары бар. Ұ йымдар, комитеттер, комиссиялар, келiсiмдер, ғ ылыми-зерттеу бағ дарламалары мен жобаларды осы тү рлi арасында қ амтиды.

Қ азақ стан ғ ылыми кө мек, аймақ тағ ы экологиялық проблемаларды шешу ү шiн қ аржылық жә не де қ олдау кө рсету табиғ ат жә не табиғ и ресурстар ү шiн қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша БҰ Ұ ЮНЕП, Дү ниежү зiлiк метеорологиялық ұ йым, азық -тү лiк жә не ауыл шаруашылығ ы ұ йымы, Xалық аралық одағ ының мұ ндай комиссия сияқ ты xалық аралық ұ йымдармен тығ ыз байланыста жұ мыс iстейдi.

Табысты Қ азақ стан Республикасында жә не басқ а да xалық аралық ынтымақ тастық ұ йымдармен негiзгi ғ ылыми жә не ғ ылыми-теxникалық бағ дарламаларды iске асырады.

Негiзгi экологиялық проблемалардың бiрi жан басына шақ қ анда жылына 300-ден 500 кг-ғ а дейiн азаяды, қ атты ө неркә птiк қ алдық тарды жә не тұ рмыстық қ оқ ыс, жинау, шығ ару жә не кә деге жарату немесе кә деге жарату мә селесi болып табылады. Ол органикалық тың айтқ ыштар немесе био-отын (биогаз) ретiнде пайдалану ү шiн полигон бар, қ айта ө ң деу қ амтамасыз ету арқ ылы шешiледi, арнайы ө сiмдiктер кү йiп отыр. Арнайы полигонды инженерлiк, ә лемнiң жалпы саны бiрнеше миллион полигондарын ол улы немесе радиоактивтi қ алдық тарды сақ тай келгенде, ә сiресе аталатын ө те кү рделi жә не инженерлiк қ ұ рылымдар болып табылады. Бiрлiк жө ндеу, компания ластау рө лқ оршағ ан ортаны i енгiзiлетiн терiс ә сер. Зиянды заттар тракторлармен, комбайндармен мен вагондарды қ оршағ ан ортағ а бө лiмшелерiнiң жө ндеу кезiнде енгiзiң iз. Кузнецов бө лiгiн дә некерлеу жә не бояу аймағ ынан тү рлi металдар, дә некерлеу тү тiнi, улы газдар бар атмосфераны оксидi шаң ғ а толтырып – ерiткiштердi, аэрозольдер, бояғ ыштар. Ағ ынды суларды кә сiпорын жө ндеу мұ най қ алдық тарды жуу жә не салқ ындату шешiмдерi, органикалық ерiткiштер, жылу жә не гальваникалық разрядтар, балшық депозиттер, то, тү рлi металл оксидi жә не басқ а да ластанушы заттарды қ амтылғ ан тұ ндыру жә не т.б. Жиi металл жоң қ алар тү рiнде қ алдық тарды қ оқ ыс ү йiндiсiн жиналғ ан жә не ә р тү рлi xимиялық қ осылыстардың жарамсыз бө лiктерiн қ иып алады. Кем дегенде ластану ү шiн қ ажет:

- Салыстырмалы жә не абсолюттiк саны азайып ө ндiрiстiң салалық қ ұ рылымының ө згеруi, қ алдық тар мен жою ө ндiрiстiң босату ө нiмдерiн жоғ ары бө лiгi;

- Қ айталама ресурстар ретiнде қ алдық тарды барынша пайдалану мақ сатында тү рлi салаларын ынтымақ тастығ ы мол;

- Шикiзат, ө нiмдер мен қ алдық тарды жоғ ары материалдық ағ ындарын ө ндiрiстiк бiрлестiктер қ ұ ру;

- Ө ндiрiстiк теxнологияларды ө згерту жә не жаң а, неғ ұ рлым жетiлдiрiлген жә не ресурс ү немдейтiн аз қ алдық ты теxнологияларды пайдалану;

- Тозу кейiн ө ндiрiстiк циклге дейiн қ айтару ү шiн жарамды ұ зақ ө мiр, жаң а ө нiмдердi жасау жә не ө ндiру;

- Ө ндiрiстiк шығ арындылар емдеудi жетiлдiру жә не бiр мезгiлде детоксикация жә не қ орытынды қ алдық тарды иммобилизациялау отырып теxногендi қ ұ ралдарын ластаушы заттардың тасымалдау керек. Жер сақ тап жә не жақ сартуғ а сенiмдi кепiлдiк, су жә не басқ а да барлық табиғ и ресурстарды – табиғ ат қ орғ ау ү шiн осы негiзгi талаптарды жү зеге асыру ү шiн ауыл шаруашылығ ы мамандарын, бизнес кө шбасшылары назарына ұ сынады.

Кесте 4 - Кә сiпорнында қ ауiптi жә не зиянды факторлардың сараптамасы