Дәрумендер

Дә румендерге ә р тү рлі қ ұ рамы жоғ ары химиялық -биологиялық белсенділігі бар заттар жатады. Олар ө мір сү ру процесіне ағ зада айырбасталмайтын жә не ө те аз тү рімен ү лкен рө л ойнайды. Бү кіл ағ заның қ орғ аныс кү ші дә румендер мен ферменттердің тығ ыз байланысуымен кө теріледі, жұ мыс қ уаты, денсаулығ ы сақ талынады.

Ағ за дә румендерді қ ажет етеді, оны тү рлі тағ амдармен толық тырады, тамақ тың дә руменге толы болатындығ ы оны дайындаумен байланысты. Адам ағ засына дә румендер жақ сы сің уі ү шін оларды ең алдымен ерітіп алу керек. Бұ л белгісі бойынша дә румендерді былай деп бө леді: суғ а еритіндер мен майғ а еритіндер. Суғ а еритін дә румендер: С, В тобы, PP. Майғ а еритіндер -А, Д, Е, К дә румендері.

Минералды заттар

Адам ағ засының ө мір сү ру процесін реттеуші - минералды заттар, олар - макроэлемент, микроэлементтер деп бө лінеді.

Макроэлементтерге - ағ зада биік концентрацияда болушы (натрий, кальций, магний, фосфор, хлор, кү кірт) жатады. Микроэлементтер ағ зада ө те аз кездесіп жатады. Жақ сы зерттелген адамда қ ажеттісі кө п микроэлементтер: темір, мыс, марганец, цинк, кобальт, йод, фтор жатады. Макроэлементтердің қ ажеттілігі грамм ө лшемімен есептеледі, ал микроэлементтер мұ қ таждығ ы милиграммен жә не микрограммен ө лшенеді. Ағ зағ а минералды заттар тағ ам, сұ йық тық тү рінде тү седі.

Су

Орта жастағ ы адам денесінің 2/3 бө лігі судан тұ рады. Ә сіресе, су жас ағ зада кө п болады. Қ артайғ ан сайын ағ за мен ұ лпада су азаяды. Ағ заның ө мір сү руінде су басты рө лді ойнайды. Заттар қ алыпты ө мір сү ру ү шін ұ лпа мен ағ зағ а керек, олар суда еріп, ағ заның жан-жағ ына таралады.

Су - қ оректі орта, ол биохимиялық жә не биофизикалық реакция жү ретін, зат алмасу процесімен байланысқ ан, ө мір сү руге керекті зат тасымалдау жү йесінің жұ мысын атқ арады (тағ ам заттарды тасымалдайды). Су арқ ылы ағ задан зат алмасу процесінің заттары шығ арылады, термикалық (біркелкі мө лшерін) сақ тайды. Ағ заның қ ызуы қ оршағ ан ортағ а су буы дене ішінен ө кпе арқ ылы шығ арылады. Секрет бө лінуіне, ұ лпа мен жасуша аралығ ындағ ы қ ысым кү шінің байланысының кү йіне, нә жістің сұ йық талуына су қ ажет. Қ алыпты жағ дайда адамның су жоғ алтуы бір тә улікте орташа есеппен 2300-2800 мл (зә рмен 1500 мл, тері жә не бумен 400-700 мл, тыныс алумен 300-400 мл, нә жіспен 70-200 мл). Осығ ан байланысты адамғ а (1 кг дененің кесек ө лшеміне 34-45 мл) судың орташа кө лемі керек. Ауыр жұ мыс істегенде жә не сыртқ ы ортаның температурасы жоғ ары болғ анда су қ ажеттілігі кө бейеді. Қ алыпты жағ дайда су тамақ арқ ылы тү седі. Сондық тан, ағ заның суғ а қ анағ ат болуы ү шін қ осымша 1200-1500 мл шамалы бос сұ йық ты (су, сү т, сорпа, шырын) қ олдану қ ажет.

Адамғ а судың қ ажеттілігі шө л сезімін тудыртады, ол қ ан қ ысымына байланысты болады. Негізінен, судың сің уі ішекте болады, қ анғ а ол 20 минуттан кейін ғ ана тү седі, су ішкеннен кейін бірден шө л қ анбайды. Физиология бойынша шө лдегенде суды шамалап ұ рттап, 5-10 минут бойы ішу жө н болады. Ағ зада судың тоқ тап қ алуы натрий тұ здарына, артық тамақ танғ анда, тағ амның кө мірсу мен ақ уыз байлығ ына байланысты. Оларғ а қ арсы калий, кальций тұ здарын сұ йық тық пен ағ задан шығ аруғ а итермелейді. Кө п сұ йық тық ты қ олдану қ ан тамыр-жү рек жү йесінің жұ мысына ә сер етеді, ақ уызды ыдыратады, ағ задан минералдық тұ здарды жуып жібереді. Сұ йық ты аздап қ олданғ анда циркуляциядағ ы жү рген қ ан ө лшемі азайып, қ оюланады. Ағ зада тағ амның болмауымен салыстырғ анда, су болмаса адам ағ засына ауыр ә сер етеді.