Термометрия.

Адамның дене қ ызуы кез келген жағ дайда салыстырмалы тұ рақ ты болып келеді. Оны бірқ алыпты ұ стау кү рделі жылу реттеу ү рдістерімен қ амтамасыз етіледі - қ ұ рамына перифериялық (тері, қ ан тамырлары) жә не орталық (гипоталамус) терморецепторлар, бас миында орналасқ ан жылу реттегіш арнайы орталық тар жә не жылу белу ә рі беру дең гейін реттейтін эфференгті жолдар кіреді. Дені сау адамның қ олтық астындағ ы қ ызуы 36, 4 - 36, 8°С аралығ ында тербеледі. Ең жоғ арғ ы летальды қ ызу (яғ ни адам ө міріне сай келмейтін температура, бұ л кезде адам ө леді) 43°С-қ а тең, мұ ндай қ ызуда организмде зат алмасуының қ айтарылмайтын ө згерістері басталады, клеткаларда ауыр кұ рылымдық заымданулар болады. Летальды ең тө менгі кызу - 15 - 23°С.

Ә ртү рлі жағ дайларғ а байланысты дене қ ызуынын физиологиялық тербелуі мү мкін. Мысалы, тік ішекте, кынапта, шап қ ыртысында, ауыз қ уысында ө лшенген қ алыпты қ ызу қ олтық астындағ ы қ ызуғ а қ арағ анда 0, 4°С жоғ ары. Балаларда зат алмасу неғ ұ рлым қ арқ ынды етеді, ал жылу реттеу механизмдері жетілмеген, сондық тан оларда ү лкендерге қ арағ анда дене қ ызуы неғ ұ рлым жоғ ары. Ә йелдерде дене қ ызуы етеккірдің фазаларымен анық талады: овуляция (жетілген фолликулдын жарылып, жұ мыртқ а клеткасының шығ уы) кезінде ол 0, 6 - 0, 8°С - ка кө теріледі. Барлық адамдарда дерлік дене қ ызуының тә уліктік тербелуін анық тауғ а болады, бұ л ә детте 0, 1 - 0, 6°С қ ұ райды. Ең жоғ арғ ы дене қ ызуы ә детте тү стен кейін (17 - 21 сағ аттарының аралығ ында), ал ең тө мен қ ызу –таң сә ріде (сағ ат 3-пен 6 аралығ ында). Жазда адамның дене қ ызуы кыстағ ығ а қ арағ анда 0, 1 - 0, 5°С жоғ ары. Дене қ ызуының кө терілуі тамақ ішкеннен кейін, қ арқ ынды жұ мыс, эмоциональдық кү штену (мысалы, студенттерде актерлерде, спротшыларда) кезінде байқ алады.

Адамның дене қ ызуын ө лшеу термометрия деп аталады, ол медициналық сынап термометрімен жү ргізіледі. Термометр капиллярі бар шыны тү тікшеден тұ рады, онда сынап толтырылғ ан резервуар бар. Бұ л тү тік шкалағ а бекітілген, оғ ан 34-тен 42°С дейін бө лімдер жасалынғ ан. Қ ызғ ан кезде капиллярмен жоғ ары кө терілген сынап суыса да тө мен тү спейді. Сынап тү суі ү шін термометрді бірнеше рет сілку керек. Медициналық термометрдің шкаласы дене температурасын 34-тсн 42°' дейін ө лшеуге арналғ ан, бір белігі 0, 1 °С.

Дене қ ызуын кө бінесе қ олтық астында (алдау кү діктелінсе-екі жақ пыш да), ал шап қ ыртысында (балаларда), ауыз куысында (термометр резервуарын тілдің астына қ ояды), тік ішекте (вазелинмен майланғ ан термометрдің резервуарын сол қ ырында жатқ ан науқ астың тік ішегіне 2-3 см терең дікке кіргізеді) сиректеу ө лшейді. Дене қ ызуын ө лшегенде мейірбикенің болуы міндетті. Дене қ ызуы қ олтық астында калыпты жағ дайда 36 - 37°С, жә не ол шырышты қ абаттардағ ы қ ызуғ а қ арағ анда 0, 5 - 0, 8°С тө мен екендігін есте сақ тағ ан жө н.

Қ ызуды ө лшеу былай жү ргізіледі: қ ұ рғ ақ 35°С-ден тө мен кө рсеткішпен термометрді адын ала кұ рғ атып сү ртілген қ олтық астына терімен толық жанасатындай етіп орнатады (науқ астың иығ ын кеуде клеткасына қ ысу), 7 - 10 минуттан кейін термометрдің кө рсеткішін анық тап, оны температуралық бетке жазады. Содан кейін термометрді сілкіп, 4/5 белігіне дейін немесе толығ ымен хлораминнің 1% зарарсыздандыру ерітіндісіне (немесе басқ а дез. Ерітіндіге) 15 минутқ а салып қ ояды, содан соң ағ ынды сумен шайып, қ ұ рғ ақ кү йінде тү бінде мақ тасы бар ыдысқ а сақ тайды.

Қ азіргі кезде қ ызуды ө лшеудің басқ а да жолдары бар екендігін айтқ ан жө н. Мысалы, электронды термометрлер, электротермометрлер, тез анық тау ү шін - экспресс ә діс, маң дай терісіне қ ызу кө терілгенде бояуын ө згертетін термолабильді затпен қ апталғ ан қ ағ аз киындысы.

Дене қ ызуының тә уліктік тербелулерін сызып керсету ү шін температуралық беттер толтырады.Температуралық парақ тарды ә р науқ асқ а толтырып, кү ніне екі рет термометрия нә тижелерін жазып отырады. Абсцисс осі бойымен ауру кү ндері, ординат осінде температуралық тор орналасады, оның бө ліктері 0, 2°С-қ а тең. Бетке кү нделікті екі реттік термометрия нә тижелерін нү ктемен белгілейді, оларды біріктіреді де температуралық қ исық сызық сызылады

Науқ астың белсенділік тә ртібі, тө сектегі қ алпы. Дене биомеханикасы. Науқ астың тө сектегі қ алпын ө згерту, тө сектегі қ алпы

Науқ астың тө сектегі қ алпы. Науқ астың белсенді, белсенді емес, мә жбү рлік қ алпын ажыратады. Белсенді қ алыпта науқ ас тө сектегі ө з қ алпын емін-еркін ө згерте алады жә не жү ре алады. Белсенсіз қ алыпта науқ ас ө здігінен қ озғ ала алмайды. Мысалы зілді мертігулерде, жаралануда, сал болып қ алғ анда жә не т.б. Мә жбү рлік қ алып дегеніміз науқ астар ауырсынуын жең ілдету мақ сатында қ абылдайтын қ алып. Мысалы, ортопноэ - қ ан айналымының жетіспеушілігі бар науқ астардың аяқ тарын тө мен тү сіріп, отыруы, бұ л кезде қ ан аяк кө к тамырларында жиналады да ө кпедегі кан іркілуі азаяды, ентігу біраз ә лсірейді.

Науқ астың қ алпы ә рдайым оғ ан тағ айындалғ ан қ озғ алу тә ртібімен

сә йкес келе бермейді. Науқ астың белсенділік тә ртіптері:

1. Қ атаң тө сектік (аурудың жедел сатысында біраз уакытқ а тағ айындалады, 1-3 кү н), науқ ас

шалқ асынан жатады, тек майда буындарын қ озғ алтуғ а рұ қ сат етіледі, кү тімді толығ ымен мейірбике

жү ргізеді.

2. Тө сектік (аурудың жеделдеу сатысында тағ айындалады), науқ ас жатады, тө секте бұ рылуғ а, ірі буындарын қ озғ алтуғ а болады, жартылай ө зін ө зі кү тім жү ргізуге рұ қ сат етілуі мумкін.

3. Палаталық, науқ ас уакытының кө бін тө секте ө ткізеді, палатада жү руге болады, палатадан тыс шығ уына болмайды, жекелей немесе топты ЕШК жаттығ улары аздағ ан салмақ тү сірумен палатада жү ргізіледі, толығ ымен ө зін- ө зі кү теді.

4. Жалпы, уақ ытынын кө бін жү румен ө ткізеді, барлық емге баруына болады, топты ЕШК жаттығ улары аз жә не орташа салмақ тусірумен арнайы залда жү ргізіледі, толығ ымен ө зін - ө зі кү теді, далағ а шығ уғ а болмайды.

5. Аялағ ыш-жаттық тырғ ыш, кү ндізгі уақ ытта тө секте жатуына болмайды (тыныштық сағ аттарынан басқ а уақ ытта), ЕШК жаттығ улары тек топты тә сілмен орташа жә не ү лкен салмақ тү сірумен жү ргізіледі, ең бекпен емдеуді тағ айындауғ а болады, далада серуендеуге немесе жаттығ уғ а болады, спорт ойындарының элементтері тағ айындалады.

Шипажайлық емге жаттық тырғ ыш тә ртіп колданылады. Науқ ас мекеменін барлық шараларына қ атысады, ЕШК жаттығ улары ү лкен салмақ тү сірумен жү ргізіледі. Науқ астардың медициналық, тұ рмыстық, ә леуметтік, кә сіптік реабилитациясы мақ сатында қ алпына келтіру шараларының неғ ұ рлым толық бағ дарламасы тағ айындалады.

Науқ астың белсенділік тә ртібі

Науқ астың белсенділік тә ртібі науқ астың ауыр-жең ілдігіне байланысты бө лінеді:

1. Жалпы
2. Жартылай тө секті
3. Тө секті
4. Қ атаң тө секті

1. Егер науқ ас адам ө з бетінше жү ріп-тұ ра алатын болса жә не ө з аяғ ымен

дә ретханағ а, ем қ абылдауғ а, асханада тамақ тануғ а, туыстарымен кездесуге

шамасы келсе мұ ндай тә ртіпті жалпы тө секте жату тә ртібі деп атайды.

2. Егер дә рігер науқ ас адамғ а сырқ атының ауырлығ ына байланысты кө п

қ озғ алуғ а рұ қ сат етпесе, тек қ ажет болғ ан жағ дайда ғ ана қ озғ алуғ а

/дә ретханағ а, ем қ абылдауғ а, асханада тамақ тануғ а, туыстарымен

кездесуге/ рұ қ сат етілсе мұ ндай тә ртіпті жартылай тө секте жату

тә ртібі деп атайды.

3. Егер науқ ас адамның тек ө з тө сегінде ғ ана қ озғ алуына рұ қ сат етіліп, басқ а

артық қ озғ алыс жасауына рұ қ сат етілмесе мұ ндай тә ртіпті тө секте жату

тә ртібі деп атайды.

4. Егер науқ ас адамның ө з тө сегінде жатып қ озғ алуына рұ қ сат етілмесе

/етпетінен, бір қ ырынан, отыруына/ мұ ндай тә ртіпті қ атаң тө секте жату

тә ртібі деп атайды. Тө сек тартып жатқ ан науқ астардың тө секте жату қ алпының 3 тү рі бар.

Науқ астың тө сектегі қ озғ алыс қ алпы:

1. Белсенді
2. Енжарлы
3. Мә жбү р Белсенді немесе еркін қ алып – жең іл ағ ымды аурулармен ауырғ ан науқ астарда кездеседі. Ол кезде науқ ас ө здігінен қ имылдап ө з денесінің қ алпын еркін қ озғ алта алады, ө зін-ө зі кү те алады.

Енжарлық қ алып – науқ ас қ имылсыз, жағ дайы ауыр, ө з-ө зіне кү тім жасай алмайды.

Мә жбү рлік қ алып – ауру адамның жағ дайын жең ілдететін қ алып. Науқ ас ө зін мазалайтын ауырсыну сезімдерін азайту ү шін немесе мү лдем тоқ тату ү шін қ олданады. Клиникада мә жбү р қ алыптың бірнеше тү рі кездеседі:

Ортопное- ө кпе демікпесінде науқ ас амалсыз тө сегінде отырады. Осы уақ ытта ентігуі азаяды.

Амалсыз бір бү йірінде жату қ алпы – жү рек ауруларында, науқ ас амалсыз оң бү йіріне жатады, сол бү йіріне жатқ анда, жү регі қ ысылады.

Амалсыз шынтақ пен тізеге отыру қ алпы – бұ л экссудативті плеврит ауруына тә н.

Амалсыз ішінен жату қ алпы – асқ азан жара ауруларына тә н.

Арқ асымен жату қ алпы – шалқ асынан жату миокард инфарктісінде қ олданылады.

Науқ астың тө сектегі дене қ алыптары:

1. Фаулер қ алыпта жату – науқ ас жастық сыз кереуеттің ортасына арқ асымен немесе шалқ асынан жатады. Функционалды кереуеттің бас жағ ын 45-60˚ С жоғ ары кө теру керек немесе ү ш жастық ты бір-біріне қ ою керек. Жоғ арғ ы Фаулер жағ дайы – 90˚ С, ал тө менгі Фаулер жағ дайы -30˚ С-қ а кө теру керек. Фаулер қ алыпта жатуды - ө кпе, жү рек демікпесінде, гипертониялық кризде, тері ойылуда қ олдануғ а болады (сурет).

2. Симс қ алыпта жату – науқ асты бір қ ырынан жатқ ызу керек.Тө менгі қ олы арқ асына қ арай созылып, ал екі аяғ ы жең іл тізесінен бү гіледі. Жоғ арғ ы аяғ ы алдына таман қ аттырақ бү гіліп, тө менгі аяғ ы тө секте созылып жатады. (сурет).

Науқ асты Фаулер қ алпында жатқ ызу

Мақ саты: тө секте науқ асты жартылай отыру қ алпымен қ амтамасыз ету.

Науқ асты жоғ ары Фаулер қ алпында жатқ ызу

Мақ саты: Науқ астың арқ асымен мә жбү рлі жату қ алпы.

Науқ асты ішімен жатқ ызу

Науқ асты бір қ ырынан жатқ ызу

1. Бір қ олың ыздың алақ анын жоғ ары қ аратып науқ астың белінің астына

қ ойың ыз.

2. Екінші қ олың ызды науқ астың жамбасының астынан сан аймағ ына

жіберіп, алақ аның ызды жамбас-сан буынында бекітің із.

3. Науқ асты ө зің ізге қ арай жылжытып, бір қ ырына қ арай айналдырың ыз.

Науқ ас тө сектің ортасында орналасуы керек.

4. Жоғ арғ ы аяқ ты тізесінде бү гіп, науқ асты бекітің із.

5. Науқ астың бас жағ ына жастық қ ойың ыз.

6. Бү гілген аяқ астына жастық қ ойың ыз, аяғ ы сан дең гейінде орналасуы

керек.

7. Астындағ ы қ олды шамалы бү гің із, жастық қ асына орналастырың ыз.

8. Ү стінде орналасқ ан қ олды шынтақ та бү гіп, жастық тың ү стіне

орналастырың ыз.

9. Тө менгі аяқ басына тіреуіш қ ойың ыз.

10. Науқ асқ а ың ғ айлы екендігіне кө з жеткізің із.

Науқ асты ө зімізге қ аратып айналдырып бір қ ырынан жатқ ызу

1. Науқ асты сол қ ырына айналдыру кезінде оның оң қ олын кө кірегіне, ал оң аяғ ын сол аяғ ының ү стіне қ ойың ыз.

2. Науқ асты санынан (тізесіне жақ ындау) жә не иығ ынан ұ стаң ыз.

3. Ө зің ізге қ арай науқ асты айналдырың ыз.

4. Жоғ арғ ы аяғ ын тізесінде бү гіп, науқ асты бекітің із.

Науқ асты Симс қ алпында жатқ ызу