Инфекция. Бактериялардың патогенді факторлары. Бейспецификалық қорғаныс факторлары. Фагоцитоз. Антигены. Биологиялық зерттеу әдісі

Инфекция — микро жә не макроорганизмдердің қ арым-қ атынасының бір тү рі. Оның негізіне инфекциялық агенттің организмге кіруі мен онда ө сіп-ө нуі жатады. Инфекция кө п тү рлі болады. Оғ ан ауру белгісі білінбей-ақ қ оздырғ ышты тасымалдаудан бастап ауру белгілері толық кө рінетін ауруларғ а дейін жатады. Инфекция барлық органикалық материяғ а тә н. Ол бө лек торшағ а да, тұ тас организмге де тә н. «Инфекция» деп жайшылық та жұ қ палы аурулар тобын немесе олардың белгілі бір тү рін атайды.

Инфекцияның спонтанды (табиғ и) жә не экспериментальды (жасанды) болады. Спонтанды инфекция осы патогендік микробқ а тә н беріліс механизмі іске асқ ан табиғ и жағ дайда пайда болады жә не мал организмінде ә лдеқ ашан мекендеген шартты патогендік микроорганизмдердің активтенуі арқ ылы болады. Жасанды инфекцияны патологиялық материалды немесе қ оздырушының культурасын енгізу арқ ылы жасайды.

Фагоцитоз (фаг жә не грек. kytos — жасуша) — бір клеткалы организмдердің немесе кейбір кө п жасушалы жануарлар жасушасының микроскопиялық бө тен тірі нысандар (бактериялар, т.б.) мен қ атты бө лшектерді жұ тып алып, қ орытып жіберуі. Фагоцитоз процесі организмдердің қ арапайым қ оректенуінің негізінде жү зеге асады. Организмдердің бұ л қ абілеті эволюция барысында фагоциттерге ауысқ ан. Сондай-ақ кейбір жануарлардың ооциттері, ұ рық жасушалары, дененің жазылғ ыш қ уыстары жә не кө здің пигментті эпителийлері де нысан бө лшектерін белсенді тү рде жұ тып, қ орыта алады.

Фагоцитоз қ ұ былысын жә не оның иммунол. маң ызын И.И. Мечников ашқ ан (1882). Фагоцитоз осы процеске қ атысатын нысандар мен фагоциттердің жақ ындасуы (хемотаксис) жә не аттракция (фагоцит бетіне микробтардың жабысуы), қ армап алу, жасуша ішінде қ орытылу сатыларымен ө теді. Кейбір микробтар (мысалы, алапесті қ оздырушылар) организмдегі фагоциттердің ішінде орналасқ анда ғ ана ә рекет ете алады. Фагоцитоз процесі антиденелер, ә р тү рлі физикалық жә не химиялық факторлар ә серінен тез жандануы мү мкін. Мысалы, кальций тұ здары мен магний бар жерде Фагоцитоз процесінің кү шейетіні анық талды. Фагоцитоз процесі кезінде жасуша мембранасы белсенді рө л атқ арады. Ол фагосома тү зілу ү шін қ орытылатын нысандар бө лшектерін бү ркеп алып, цитоплазманың тү біне қ арай тартады. Лизосома жасушаларынан фагосомағ а жұ тып алғ ан бө лшектерді қ орытатын ферменттер тү седі. Ал қ орытылмағ ан бө лшектер жасушада ұ зақ уақ ыт сақ талуы мү мкін. Фагоцитоз қ абыну, жараның жазылуы кезінде иммунитеттің арнайы емес тү рінің факторы ретінде шешуші рө л атқ арады.

Антигендер(antigen; кө не грекше: anti — карсы; кө не грекше: genesis — шығ у тегі) - организмге ә ртү рлі жолдармен енген жә не оган қ арсы жү ретін иммундық реакциялар нә тижесінде адам мен жануарлар денелерінде қ арсыденелер (антиденелер) тү зілетін, табиғ аты организмге жат ірі молекулалы протеиндік заттар жә не полисахаридтер; қ анғ а еніп, ерекше антиденелерді қ алыптастыруғ а қ абілеті бар полисахаридті немесе ақ уызды заттар. Барлық ақ уыздарда ө те ауыр дерттен қ орғ ау қ асиеті бар. Мысалғ а адам жұ қ палы арулардың қ оздырғ ышымен залалданғ анда адам ағ засында оны осы ауру қ оздырғ ыштарынан қ орғ айтын антиденелер тү зіледі.

Антигендер — гендеp жағ ынан ерекше бө лек немесе олардың жасанды тү рлері. Организмде арнайы иммундық (антидене, немесе ә серленген лимфоцит клеткаларын жасау) жауап туғ ыза алады. Антигендік қ асиет барлық тірі организмдердің макромолекулаларына—белоктарғ а, полисахаридтерге, карбогидраттарғ а, липополисахаридтерге (табиғ и антигендер) жә не бір қ атар кү рделі жасанды полимерлерге (жасанды антигендер) тә н. Барлық табиғ и Антигендер белгілі бір б и о л о- гиялық тү рге тә н, ал ө зара олар тә нсіз, яғ ни ә р тү рге тә н. Физико-химиялық қ асиеттеріне қ арай олар кор пускулдық (мысалы бактериялар), ерігіштік (мысалы токсиндер мен ферментер) болып бө лінеді. Антигендер қ ү рамында ә рдайым иммундық жауаптың тә ндігіне жауапкер детерминанттар болады. Бұ л жауапкершілік Т-лимфоциттердің рецепторларына жабысу жә не қ орғ аныс жауаптарын тұ рақ тандырумен байланысты. Кө пшілік Антигендер қ ұ рамында бірнеше тә нді жә не тә нсіз детерминанттар болады, сө йтіп олар к ө п немесе бір валентті бола алады. Егер мұ ндай антигендердің қ ұ рамында бө тен заттар болмаса, оларды д а р а Антигендер деп атайды. Антигендердің иммундық жауап туғ ызуын кү шейту ү шін оларды кейде минерал майына немесе басқ а бір инертті қ осымша ә серсіз заттарғ а қ осады (депанентті Антигендер) Антигендердің тағ ы бір тү рі — белгілі (енді) Антигендер. Олардың мо- лекулаларына радиоактивті изотоптар, ауыр металл атомдары, флюоресцентті бояулар енгізіледі, сондық тан олар морфологиялық жә не серологиялық зерттеулерде ө те жақ сы кө рінетін болады.

Иммунитет. Иммунитет тү рлері. Антиген, антидене. Инфекциялық ауруларды иммунды алдын-алу жә не иммунды терапиясы. Инфекциялық аурулардың алдын-алу ү шін Ұ лттық кү нтізбемен танысу.

Иммунитет (латынша іm-munіtas – босап шығ у, арылу, қ ұ тылу) немесе Тө темелілік — организмнің антигендік қ асиеттері бар жұ қ палы жә не жұ қ палы емес бө где заттарды, жұ қ палы аурулар қ оздырғ ышын немесе олар бө ліп шығ аратын кейбір улы заттарды қ абылдамаушылық қ асиеті жә не оларғ а қ арсы тұ ру қ абілеті. Иммунитет – кө рінісі мен механизмі бойынша ә рқ илы болып келетін жалпы жоғ ары сатыдағ ы организмдерге (адамдар, жануарлар, ө сімдіктер) ортақ биологиялық қ асиет. Организмнің бұ л қ асиеті оның жеке басының тіршілік ортасына бейімделу ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Иммунитет кезінде организмде аса кү рделі биологиялық процестер жү ріп, организмнің қ орғ аныштық қ асиеті арта тү седі. Соның нә тижесінде тү рлі зиянды микроорганизмдерді, олардың уларын, т.б. бө где заттарды ыдыратып, бейтараптап жойып жіберетін қ абілеті кү шейеді.

Жү ре пайда болғ ан иммунитет ө мірлік емес, ә р организмнің тіршілік ету кезінде жеке басына тә н жағ дайда дамиды.

Келесі тү рлері ажыратылады: Табиғ и белсенді иммунитет – жұ қ палы аурулармен науқ астанып жазылғ аннан кейін пайда болады, сондық тан оны постинфекциялық иммунитет деп атайды. Бактерияларғ а қ арсы, вирустарғ а қ арсы саң ырауқ ұ лақ тарғ а қ арсы жә не т.б. иммунитетдеп ажыратылады. Оның тү зілуі ә детте организм микробтан тазарғ анда басталады. Бірақ та кейбір инфекциялық аурулар кезінде қ абылдаушылық инфекциялық агенттің организмде болуы мен байланысты. Егер қ оздырғ ыштан ағ за тазарса, ол микробтарды қ айтадан қ абылдағ ыш бола алады. Бұ л инфекциялық немесе стерильді емес қ абылдамаушылық деп аталады.

Табиғ и (пассивті) плаценталық иммунитет – нә рестеге дү ниеге келмей тұ рғ анда бала жолдасы арқ ылы анасының қ анымен беріледі. Дайын антиденелер қ ан мен қ атар ана сү тіменде беріледі, бұ л жаң а туғ ан нә рестенің тү рлі инфекциялық ауруларғ а белгілі бір уақ ыттар аралығ ында тө теп беруіне мү мкіндік береді.

Жасанды иммунитет жұ қ палы аурулардан сақ тану жә не оларды емдеу мақ сатында жасанды тү рде жасалады.

Жасанды белсенді иммунитет - ә ртү рлі жұ қ палы ауруларғ а қ арсы вакцина жү ргізгенде пайда болады, сондық тан оны поствакциндық иммунитет деп атайды. Оның ұ зақ тығ ы жә не кернеуі кө птеген факторларғ а байланысты, кө бінде вакциналық, антигендік, иммуногендік қ асиеттерімен, оны енгізу ретімен ә дістеріне жә не т.б. байланысты. Ол бір жылдан бірнеше жылғ а дейін сақ талуы мү мкін.

Жасанды пассивті иммунитет – спецификалық иммунды қ ан сары суларын немесе гамма – глобулиндерді енгізгеннен кейін пайда болады. Организм дайын антиденелер қ абылдайды. Сондық тан оны постсарысулық иммунитет деп атайды. Мұ ндай иммунитет ұ зақ қ а созылмайды, екі -ү ш аптадан кейін антиденелер организмнен шығ арылады.

Антигендер (antigen; кө не грекше: anti — карсы; кө не грекше: genesis — шығ у тегі) - организмге ә ртү рлі жолдармен енген жә не оган қ арсы жү ретін иммундық реакциялар нә тижесінде адам мен жануарлар денелерінде қ арсыденелер (антиденелер) тү зілетін, табиғ аты организмге жат ірі молекулалы протеиндік заттар жә не полисахаридтер.

Антиденелер немесе қ арсыденелер — адам мен жануарлар организміне енген жат бө где ірі молекулалы протеиндік заттарғ а (антигендерге) қ арсы иммундық реакциялар нә тижесінде тү зіліп, олардың зиянды ә серлерін жоятын протеиндік заттар (негізінен гамма-глобулиндер); адам жә не жылық анды жануарлар денесінде пайда болғ ан антигендерге қ арсы қ ан плазмасында тү зілетін ақ уыздық заттар. Антиденелер ағ за иммунитетін кү шейтуде маң ызы ү лкен.