Психологияны оқытудағы басқа ғылыммен баиланысы

Психологияның басқ а ғ ылымдар жү йесiндегi орнын тануғ а орай психологиялық деректердщ басқ а ғ ылымдарда пайдалану мү мк iндктерi н жə не керiсiнше, психология олардың нə тижелерiн ө зi не қ алай қ олданатынын жете тү сiнуге болады. Ə р тү рлi тарихи дə уiрлердегi ғ ылымдар арасындағ ы психологияның орны жантаным бiлiмдерiнiң даму дең гейi мен сараптау схемасынан келiп шығ ады. Атап айту керек, қ оғ амның рухани даму тарихында бiрде бiр бiлiм саласы ғ ылымдар жү йесiндегi ө з орнын психология сияқ ты жиi ө згертiп тұ рғ ан емес. Қ азiргi кү нде академик Б. М. Кедров ұ сынғ ан сарап ə дiсi қ абылданғ ан. Бұ л ə дiс ғ ылымдар арасындағ ы мазмұ ндық жақ ындық қ а орай кө п тарапты байланыстарғ а негiзделген. Ұ сынылғ ан схема — шың дарына жаратылыстану, ə леуметтiк жə не философиялық ғ ылымдар қ онақ тағ ан — ү ш бұ рыш формасында. Ғ ылымдардың негiзгi тобының мұ ндай орналасуы олардың пə нi мен ə дiстерiнiң психология пə нi мен ə дiстерiне нақ ты жақ ындығ ынан. Зерттеу барысында қ ойылғ ан мiндеттерге орай психология ө з бағ ытын бұ рыш шың дарының бiрiне бұ рып отырады.

Психологияның жалпы ғ ылыми бiлiмдер жү йесiндегi қ ызметi — зерттеу объектi адам болғ ан барша ғ ылым салаларының жетiстктері eiрiктiрiп, байланыстыру.

22. Психология жә не ә леуметтану байланысы ә леуметтік психоло- гияны жарық қ а келтірді. Ә леуметтік психологияны қ ызық тыратын екі ө зекті проблема: тұ лғ а жә не топ арасындағ ы ө зара ық палдасты қ атынас;

тұ лғ ааралық байланыстар. Шағ ын социологиялық зерттеулер дең гейінде (кіші топ зерттеулері: отбасы, ең бек ұ жымы) ә леуметтік бақ ыт пен ә леуметтік-психологиялық бағ ыт айырмашылық тарын ажырату қ иынғ а

соғ ады. Дегенмен, ә леуметтанудың (социологиялық) ә леуметтік психо- логиядан бө ліне кө рінетін тұ сы – ондағ ы зерттеулердің ірі де ауқ ымды, макроә леуметтік дең гейде жү ргізілуі, зерттеуге тү скен қ ұ былыстарды

қ оғ ам жә не оның қ ұ рылымдық бө лшектерінің жасауы мен ә рекетке тү су заң дары тұ рғ ысынан тү сіндіруге ұ мтылыстың болуы. Психология жә не педагогика байланысы ежелден келе жатқ ан, дә стү рлі қ алыптасқ ан қ ұ былыс. Барша ғ ұ лама педагогтар адамның табиғ и қ асиеттерін, оның тума қ ажеттері мен мү мкіндіктерін тү сіну керектігін, тұ лғ аның психикалық іс-ә рекеттері жә не дамуына орай тетік- тер мен заң дарды ескеруді, солар негізінде оқ ыту, білім беру, тә рбиелеу маң ыздылығ ын алғ а тартты. Психологияжә немедицина байланысы медициналық психологияның туындауына ә сер етті. Бұ л сала дә рігер қ ызметінің психологиялық ере-

кшеліктерін жә не сырқ ат адамның ә екет-қ ылығ ындағ ы психологиялық кө ріністерді зерттейді, емдеу мен психотерапия, сондай-ақ психика дамуындағ ы ауытқ улар мен ә ртү рлі ми науқ астарына байланысты психика 0

бұ зылысын зерттеуші медициналық білім саласы патопсихологияның психологиялық ә дістерін орайластырады.

Психология жә не саясаттану байланысынан саясатқ а орай қ алыптасатын ә рекеттердің субъектив тетіктерін, оларғ а ық пал жасаушы сана, астар сана, адам кө ң іл кү йі, еркі, оның нанымдары, қ ұ ндылық ты бағ ыт-бағ дарлары жә не ұ станымдарын зерттеуші саясат психологиясы пайда болды. Бұ л ғ ылым адам ә рекет-қ ылығ ын ү деріс ретінде танып, оны жеке тұ лғ аның қ оршағ ан ортамен ө зара ық палдастық қ атынасының нә тижесі деп біледі. Себебі тұ лғ а ә рекеттері сыртқ ы ық палдар мен психологиялық талдаудың тікелей нысаны болғ ан субъекттің оларды қ абылдау жә не тү сіну ерекшеліктерімен анық талады.

23. «Болашақ педагог-мамандардың дербес ақ параттық ізденісін ұ йымдастыру» ұ ғ ымын талдау «ұ йымдастыру» терминінің мағ ыналық маң ызына сү йенеді. Ұ йымдастыру (орысша – организация) сө зі гректің «оргон» – «жұ мыс» жә не латынның organ дегенінен шық қ ан, бастапқ ыда «музыкалық аспап», кейіннен «ұ йымдастыру» (организация) – функционалдық жү йедегі, немесе жү йенің ө зіндегі элементтер жиынтығ ына айналу ү дерісі дегенді білдіреді. «Ұ йымдастыру» терминінің тұ тас семантикалық екі мағ ынасы оны екі позиция (ұ станым) тұ рғ ысынан қ арастыруғ а мү мкіндік береді: басқ ару позициясы жә не мақ сатты болжамдау мен дамудың ішкі процестері позициясы. Осыдан келіп, біріншіден, ұ йымдастыру бұ л жоспарлау, ү йлестіру, мотивация жә не бақ ылау функцияларының ө зара байланысы ү дерісі, жә не екіншіден, субъектілер тұ лғ асының қ алыптасуы бағ ыттарында ұ йымдық дамуы ү шін жә не олардың қ ызметтерінің тиімділігін арттыру ү шін жағ дай жасау жә не талдау шығ атынын кө руге болады. педагог-мамандардың дербес ақ параттық ізденісін ұ йымдастыру ү дерісі – қ олданыстағ ы бар ұ йымдастыру мақ саттарын, педагогикалық шарттарын, ә дістерін, тә сілдерін, жетістік қ ұ ралдарын жә не сатыларын қ арастырады.

Мақ сат, біздің ше, болашақ педагог-мамандардың дамуы мен қ алыптасуын, кә сіптік қ ызметіне қ абілеттілігі ретінде анық талады. Мақ сат жетістіктерінің практикалық міндеттері болашақ педагог-мамандардың дербес ақ параттық ізденісін ұ йымдастыру біртіндеп, сатылы тү рде жү зеге асырылады.

24. «Оқ ыту формасы – оқ у материалын мең геруден оқ ушылардың ө зара ә рекеті». Оқ ыту формасы ә діспен, амалдарғ а, қ ұ ралдарғ а, оқ ушылардың іс- ә рекетіне тә уелді болады. Сабақ – бұ л жастары шамалас, қ ұ рамы тұ рақ ты оқ ушы топтарымен оқ ытуды ұ йымдастыру формасы, тұ рақ ты кесте жә не бә ріне ортақ оқ ыту бағ дарламасымен сабақ ө ткізу. Бұ л формада оқ у-тә рбие процесінің барлық компоненттері – мақ сат, мазмұ н, қ ұ ралдары, ә дістері, ұ йымдастыру жә не басқ ару қ ызметі жә не оның барлық дидактикалық элементтері қ арастырылады. Біртұ тас дидактикалық жү йе ретіндегі оқ ыту процесіндегі сабақ тың мә ні мен мақ саты мұ ғ алім мен оқ ушының ұ жымдық -жекелей ө зара қ арым-қ атынасына алып келеді, соның нә тижесінде оқ ушылар білім, білік жә не дағ дыны иемденеді, олардың қ абілеттері, қ ызмет тә жірибесі, араласуы мен кө зқ арастары дамиды, сонымен қ атар мұ ғ алімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі. Сонымен, сабақ, бір жағ ынан тұ тастай алғ анда оқ ытуды қ озғ аушы форма тү рінде, екінші жағ ынан, оқ ытудың заң дылық тары мен принциптерінен туындайтын, мұ ғ алімнің сабақ ты ө ткізуді ұ йымдастыруына қ ойылатын негізгі талаптарымен анық талатын оқ ытуды ұ йымдастыру формасы тү рінде анық талады. Мұ ғ алім оларды басшылық қ а ала отырып, сабақ ты оқ ыту процесінде оқ ушылардың тұ рақ ты қ ұ рамымен мектептің кү нделікті нақ ты жағ дайында шешілуге тиісті дидактикалық міндеттердің (білім беру, тә рбие, даму) жү йесі ретінде дайындалады. Сабақ оқ ытудың ұ йымдастырылғ ан тү рі ретінде – динамикалық қ ұ былыс. Ол педагогикалық процестің негізгі даму тең денцияларын оның біртұ тастығ ы бағ ытында бейнелей отырып, ұ дайы дамиды.

25. Оқ у ұ йымдастыру формасы – бұ л оқ у процесінің жекеленген бө лігінің қ ұ рылымы, дə рістің белгілі бір тү рі (сабақ, дə рісбаян, семинар, саяхат, факультатив дə ріс, емтихан, сынақ жə не т.б.)
Оқ удың ұ йымдастырылу формалары ə рқ илы негіздемелерге байланысты қ арастырылуы мү мкін.
- Оқ у процесінде басым болғ ан мақ сатқ а орай – кіріспе сабақ; білімді терең дете оқ ыту дə рісі; практикалық сабақ; білімді жү йелестіру жə не қ орытындылау сабағ ы; білім, ептілік жə не дағ дыларды бақ ылау, тексеру сабағ ы; аралас сабақ формалары.
- Дидактикалық мақ саттарғ а орай – теориялық, практикалық, ең бектік, аралас сабақ тар формалары;
Жеке-дара ө тілетін дə ріс тү рлері: репетиторлық, тьюторлық, менторлық, гувернерлық, отбасылық оқ у, ө зіндік оқ у.
Ұ жымды-топтық сабақ тү рлері ө з ішіне дə рісбаян, семинар, конференция, олимпиада, оқ у саяхаттары жə не іскерлік ойындарды қ амтиды.
Даралық ты-ұ жымды дə рістер-пə н, тақ ырып жұ мыстарына толық шомдыру (погружение), шығ армашылдық апталары, ғ ылыми апталар, жоба (курстық, диплом) жұ мыстары.