Функциональ грамматиканың тикшереү предметы һәм объекты

РӘ СӘ Й ФЕДЕРАЦИЯҺ ЫНЫҢ ФӘ Н Һ Ә М МӘ Ғ АРИФ

МИНИСТРЛЫҒ Ы

ЮҒ АРЫ Һ Ө НӘ РИ БЕЛЕМ БИРЕҮ

ФЕДЕРАЛЬ ДӘ Ү ЛӘ Т БЮДЖЕТ Һ Ә М МӘ Ғ АРИФ УЧРЕЖДЕНИЕҺ Ы

«БАШҠ ОРТ ДӘ Ү ЛӘ Т УНИВЕРСИТЕТЫ»

СТӘ РЛЕТАМАҠ ФИЛИАЛЫ

Башҡ орт филологияһ ы факультеты

Башҡ орт теле кафедраһ ы

Реферат

Тема: Эш- хә рә кә ттең башланыуын белдереү се саралар

Башҡ арҙ ы: башҡ орт филологияһ ы

факультетының кө ндө ҙ гө бү лек

3 курс БИН31 тө ркө мө студенты

Ү ҙ ә нбаев Зимфир Йә мил улы

Ғ илми етә ксеһ е: филол. ф. канд.,

доцент Абуталипова Р. Ә.

СТӘ РЛЕТАМАҠ – 2015

Башҡ орт телендә һ ә м рус телендә ярайһ ыу ғ ына ө йрә нелгә н. Был проблема Рә шит Солтангә рә ев материалында ә легә бө тө нлә й ө йрә нелмә гә н. Тикшереү эшендә ошо теманы кү пмелер кимә лдә асыуҙ ы маҡ сат итеп ҡ уйҙ ыҡ. Эшебеҙ темаһ ынан актуаллеге һ ә м яң ылығ ы менә н билдә лә нә. Маҡ сатҡ а ирешеү ө сө н тү бә ндә ге бурыстарҙ ы хә л иттек:

1) Ғ илми ә ҙ ә биә т буйынса эш-хә рә кә ттең башланыуын белдереү се тел сараларын ө йрә неү

2) Рә шит Солтангә рә евтың һ айланма ә ҫ ә рҙ ә рендә шуларҙ ы табыу

Функциональ грамматиканың тикшереү предметы һ ә м объекты

Һ уң ғ ы йылдарҙ а тел кү ренештә рен функциональ-семантик кү ҙ лектә н ө йрә неү тө п ғ илми тикшеренеү методтарының береһ е һ анала. Д.Н. Насилов билдә лә ү енсә, был метод телдең коммуникатив функцияларын бө тә тулылығ ында тикшереү гә йү нә лтелгә н тел структураһ ындағ ы тө рлө ҡ атламдарҙ ы ү ҙ -ара йоғ онтоһ оноң динамик аспекттарын иҫ кә алғ ан грамматик теорияны эшкә ртеү гә булышлыҡ итә.

Функциональ грамматикағ а нигеҙ һ алыусы тел белгестә ре был термин аҫ тында: а) тел системаһ ындағ ы телмә р йө кмә ткеһ ен тапшырыуҙ а ҡ атнашыусы тө рлө кимә лдә ге тел берә мектә ре менә н ү ҙ -ара бә йлә нешле грамматик берә мектә рҙ ең функционировать итеү законлыҡ тарын һ ә м ҡ ағ иҙ ә лә рен асыуғ а нигеҙ лә нгә н. б) тел берә мектә рен сараларҙ ан-функцияғ а ғ ына тү гел, ә функциянан-сараларғ а йү нә лешендә лә тикшереү ҙ е ү ҙ эсенә алғ ан грамматиканы ҡ арайҙ ар.

Функциональ грамматиканың ү ҙ енсә леге грамматиканың семантик категоряларын һ ә м семантик функцияларын тө рлө кимә лдә ге тел сараларын берлә штереү се нигеҙ итеп комплекслы һ ә м интеграциялы ҡ арауҙ а. Вербаль сараларҙ ы бындай кү ҙ лектә н ҡ арау һ ө ҙ ө мтә һ ендә лингвистик анализ тө рлө кимә лдә ге элементтарҙ ың ү ҙ -ара йоғ онтаһ он ө йрә неү гә йү нә лтелә.Функциялар тел берә мектә ренең мә ғ ә нә һ е менә н бә йлә нештә тикшерелә: теге йә ки был форманың функцияһ ын ө йрә неү уның мә ғ ә нә һ ен анализлауҙ ы ү ҙ эсенә ала.

Семантик категорияларҙ ы ө йрә неү функциональ грамматика ө сө н ҙ ур ә һ ә миә ткә эйә. Теге йә ки был семантик категорияны тикшереү, уның предметын асыҡ лауғ а башлап, анализдың мә жбү ри рә ү ештә семантиканан уны белдереү се сараларғ а табан йү нә лтелгә н булыуын талап итә. Шулай ҙ а ғ илми тикшеренеү ҙ ең айырым этаптарында анализ формаларҙ ы тикшереү ҙ ә н мә ғ ә нә һ е асыҡ лауғ а ҡ оролғ ан булырғ а мө мкин. Шулай итеп, функциональ грамматика тел кү ренештә ренең семантикаһ ын һ ә м функционировать итеү законлыктарын тығ ыҙ бә йлә нештә ө йрә неү гә ҡ оролғ ан грамматика.

Функциональ грамматиканың бер тө рө функциональ-семантик категорияларғ а нигеҙ лә нә. Был типтағ ы функциональ грамматика ҡ оролошоноң тө п принцибы булып теге йә ки был тел системаһ ындағ ы функциональ-семантик уратмаларҙ ы ө йрә неү тора.

Функциональ-семантик уратма – ул теге йә ки был телдә ге бер ү к семантик ө лкә гә ҡ арағ ан лексик, лексик-грамматик һ ә м һ ү ҙ ъяһ алыш элементтары менә н тығ ыҙ бә йлә нештә ге грамматик саралар ярҙ амында формалаштырылыусы ике яҡ лы берлек термины ө с ү лсә мле арауыҡ идеяһ ына бә йле: ү ҙ ә к һ ә м периферия- талғ ын кү сеү ҙ ә р-системалыобъектарҙ ың киҫ ешеү уратма структураһ ы теорияһ ының нигеҙ ен итә.

Телсе – функционалистар донъя телдә рендә аспектуаллек, темпораллек, таксис, персоналлек, модаллек, компаративлыҡ, локативлыҡ һ.б. функциональ-семантик уратмалар булыуын билдә лә йҙ ә р.