Микрошлиф дайындау

Зертханалық жұ мыс №1

Металды зерттеудің микроскопиялық ә дісі

Жұ мыс мақ саты: Ұ лғ аю кезінде жақ ыннан метал зерттеулері жасау, яғ ни микроскоппен қ арау.

Тапсырма:

1. Қ арап тексерген микроструктураның суретін салып, стандартты шкала бойынша бұ рыштық кө лемін анық тау.

Қ ұ ралдар мен материалдар:

1. Металлографиялық микроскоп «ЛабоМет -1»;

2. Темір - кө міртекті қ орытпалардан микрошлифтік ү лгілер.

Жалпы мә лімет

Металды микроскоп арқ ылы ү лкейтіп қ арау, зерттеудің микроскопия-лық ә дісі немесе кішігірім талдау деп аталады. Микроқ ұ рылысты зерттеген кө збен қ арау визуальды (кө ру), ал суретке тү сіріп қ арау фотографиялық зерттеу деп аталады.

Микроталдаудың міндеті: микроқ ұ рылысты айқ ындап табу, микропо-роктар металдың металл емес заттармен қ осылып ластануы, дә ннің мө лшерін анық тау кейбір кездері микроқ ұ рылыстағ ы ерітпе қ осылыстың қ ұ рамын шамамен анық тау.

Металлографиялық микроскоптың ө зіне тә н белгісі металлдардың кү ң гірт болғ андық тан жарық қ а сә улесі шағ ылып кө рінуі болып табылады, яғ ни жарық ө ткізбейді, ол биологиялық микроскопта мө лдір мө лдір нә рселер ө ткізбелі жарық арқ ылы кө рінеді, яғ ни жарық ө ткізеді. Зерттеуге ә дейі дайындалғ ан ү лгі-микрошлифа алынады. Микроталдау микроенгіш дайындау мен оны микроскоп «ЛабоМет-1» арқ ылы зерттеуге тұ рады.

Микрошлиф дайындау

Микрошлифтің ү сті айнадай тегіс болуы керек, сонда ғ ана ол объективтің жалпақ нү ктесіне тү седі де тү скен сә уле мейлінше айқ ын кө рінеді. Сондық тан микрозерттеу ү шін, қ ырнап тегістегеннен кейін, ысып жылтылдатқ ан соң айнадай жылтырып тұ рады. Алдын ала шамалап егеумен қ ырнап алғ аннан кейін жә не наждакты дө ң гелекте ү йкелеген соң, алдымен шлифты қ ағ азбен ө ң деледі. Шлифтеу ірі дә нді қ ағ азбен басталады, 100-180 басталып 200-320 ұ сақ дә нді қ ағ азбен аяқ талады.

Шлифтеу тө мендегі ү лгі бойынша жасалады. Наждакты қ ағ аз дұ рыс формада жату ү шін ә йнекке жатқ ызылады, ү лгі шлифтеленетін, яғ ни ү йкелетін беті қ ағ аздың бетімен бір бағ ытта жү ргізіп алдындағ ы сынақ белгі жоғ алып кеткенше жаң адан сызық белгі сызылады, яғ ни ү йкеледі. Содан кейін келесі қ ағ азғ а кө шеміз.

Бір қ ағ аздан екінші қ ағ азғ а кө шкен кезде ү лгіні 90°-қ а бұ рып, жұ қ а қ ағ азғ а наждактың ірі дә нін жұ қ тырмау ү шін мақ тамен мұ қ ият сү ртіледі. Ү йкеп ө ң дегеннен кейін ү лгінің беті жің ішке паралельді сызық белгімен толтырылуы керек. Ү лгі сумен шайылып, сү згіш қ ағ азбен кептіріледі.Ү лгінің бетін айнадай қ ылып ө ң деп жылтыратып, ысып жылтылдатып станокта жасалады, айналмалы диск шұ ғ амен қ апталып ө ң дегіш (ұ нтақ) езілген хром тотығ ы немесе Ас су себіліп тұ рады.

Дискіге су жіберу шең бердің ортасына ақ ырын сорғ алатып су ағ ызу арқ ылы жү зеге асырылады. Мұ нда судың атқ аратын қ ызметі зор. Ол ө ң деу кезінде ү лгіні қ атты қ ызып кетуден жә не тотығ удан сақ тап ұ нтақ ты (парошокты) диск бойымен бірқ алыпты жайып таратып тұ рады.Ү лгіні айнайдай қ ылып жылтыратып ө ң дегеннен кейін сумен шайып сү згіш қ ағ азбен кептіріп содан кейін барып микроскоппен қ арайды. Кө птеген жағ дайда ө ң дегеннен кейін жылтырап тұ рғ ан ү лгінің бетіне қ арап, ерітпе қ оспасының қ ұ рылымы жө нінде кесіп пішін айту мү мкін емес. Жылтырағ ан микрошлифты микроскоппен қ арағ анда, метал емес нә рселермен ластанғ аны кө рінеді (қ ышқ ылдармен, сульфидтермен жә не басқ а заттартен) микропорок, жарық тар, тесіктер, қ уыс, қ абыршақ тар шойынның бетіндегі-графит.

Металл қ ұ рылысын айқ ындау ү шін ысқ ылап жылтыратылғ ан микрошлифті тү рлі химиялық реакциялармен ө ң дейді.

Ө ң деу процессінің маң ызы: жеке химиялық ә ртекті қ ұ рылыстың қ оспасының ерігіштік қ асиеті бірдей емес.

Структуралық қ ұ растырылғ ан аз электроды шама (потенциал), анод болып табылады жә не ерітіледі (ө те кү шті ө ң делген бө лшектерді). Структкуралық қ ұ растырылғ ан кө п электродты (потенциал) шама катод болып табылады да, ө згермесі нашар сақ талады (ө ң делген бө лшектер). Анодтың жә не катодтың участоктардың кө п мө лшерде болуы себепті микрошлифтің бетінде кө птеген томпақ тар мен шұ ң қ ырлар пайда болады. Микрошлифты жарық тү сіріп металлографиялық микроскоппен қ арағ анда нашар ө ң делген жерлер ү лкен жарық сә улесін тү сіріп, шағ ылысып, ақ шыл болып кө рінеді.

Ө те кү шті ө ң делген жерлерді кө п мө лшерде жарық сә улесін шашады да микроскопта аз кө рінеді. Сондық тан да ө ң делген ерітпе қ оспаның қ ұ рылысын анық тау микрошлифтің ә рекеті бетін алуғ а жә не ә ртү рлі мө лшерлегі шағ ылысқ ан сә улені айқ ындауғ а негізделген. Одан басқ а структуралық қ ұ растырылғ ан нә рселер ә ртү рлі қ аттылық та болғ андық тан кө лең ке пайда болып, олар да қ араң ғ ы участоктар береді.

Темір кө міртегі қ оспасын ө ң деу ү шін 2-4% спирттелген азот қ ышқ ылы ерітіндісі қ олданылады.

Соң ғ ы кездері кейбір металдарды, ә ртү рлі жылдамдық негізінде шлифтерді электролиздеп ажырату қ олданылады. Металл жартылай мө лдір дене болып табылады. Егер металды шлиф бойымен қ ақ жарса дененің ә ртү рлі кесінділері мен оның шекаралары туралы, ө йткені металдың дә ні мен оның шекарасы ө ң дегенде бірдей болмайды. Дә ннің ү лкендігін анық тау ү шін тікелей ө лшеу немесе соғ ан жақ ындатылғ ан ә діс, микроскоппен кө зге кө рінбейтін ә дейі орнатылғ ан стандартты шкаламен (1сурет.) дә ннің мө лшерін 100 есе ү лкейтіп кө ру қ олданылады.

Металлографиялық микроскоптың қ ұ рылысымен қ ызметі қ осымшада берілген.

1 Сурет. Болат дә ннiң шамасын анық тау ү шiн межелiк. Санымен кө рсетiлген дә ннiң нө мiрi.